Dagblaðið Vísir - DV - 22.04.2009, Blaðsíða 21

miðvikudagur 22. apríl 2009 21Fókus
á miðvikudegi
Vika bókarinnar hafin
Vika bókarinnar hófst í gær. Af því tilefni ættu öll heimili lands-
ins að hafa fengið senda ávísun upp á 1000 krónur, svokall-
aða Þjóðargjöf, sem má nýta við bókakaup í vikunni. Sá háttur
hefur verið hafður á frá árinu 2006. Vikan hangir saman við
dag bókarinnar 23. apríl sem er í senn fæðingardagur Halldórs
Laxness og dánardægur Shakespeares og Cervantes.
Útgáfutónleik-
ar ebergs
Eberg fagnar útgáfu sinnar þriðju
breiðskífu, Antidote, með útgáfutón-
leikum á Sódómu Reykjavík í kvöld.
Platan kom út í byrjun apríl og við-
tökur hafa verið góðar. Andrea Jóns-
dóttir á Rás 2 líkti tónlist Ebergs við
sjálfa Bítlana en þó með nútímalegu
yfirbragði. Hljómsveitin sem kemur
fram með Eberg í kvöld er skipuð
þeim Nóa Steini Einarssyni trommu-
leikara, Haraldi Þorsteinssyni bassa-
leikara og Pétri Ben sem leikur á
gítar og selló. Auk þess mæta aðrir
góðir gestir á svæðið. Tónleikarn-
ir hefjast klukkan 21 og kostar 1000
krónur inn.
aukasýning á
rachel corrie
Sett hefur verið á aukasýning
á einleiknum Ég heiti Rachel
Corrie í Borgarleikhúsinu næsta
sunnudag vegna fjölda áskorana.
Verkið byggir á skrifum Rachel
Corrie sem lést við friðargæslu-
störf í Palestínu þegar ísraelsk
jarðýta ók yfir hana þar sem
hún mótmælti niðurrifi húsa á
Gaza-svæðinu. Leikarinn Alan
Rickman, sem meðal annars er
kunnur úr kvikmyndunum um
galdradrenginn Harry Potter, er
höfundur einleiksins en Þóra
Karitas Árnadóttir leikur Rachel.
Miðasala er á borgarleikhus.is
og í miðasölu Borgarleikhússins.
Einungis verður um þessa einu
aukasýningu að ræða.
tískusýning
Útskriftar-
nemenda
Útskriftarnemar í fatahönnun frá
Listaháskóla Íslands standa fyr-
ir árlegri útskriftarsýningu skól-
ans í kvöld klukkan 21.00. Sýning-
in fer fram í Listasafni Reykjavíkur,
Hafnarhúsinu. Að þessu sinni eru
útskriftarnemarnir níu talsins sem
sýna verk sín. Á meðal prófdóm-
aranna í ár er Louise Wilson, sem
er yfir meistaranámi í fatahönnun
við St. Martins-skólann í London
en hún er mikil áhrifamanneskja í
heimi tískunnar. Tilvalið tækifæri til
þess að sjá ferskan blæ og óhefta sýn
í íslenskri fatahönnun.
Það er sjálfsagt að hvetja alla leik-
listarunnendur til að drífa sig sem
fyrst í Hafnarfjarðarleikhúsið. Þar
getur um þessar mundir að líta tvær
ágætar sýningar sem er ekki rétt að
missa af. Sú fyrri, Húmanimal, var
frumsýnd fyrir rúmum tveimur vik-
um, hin, Ódó á gjaldbuxum, var
frumsýnd nú á sunnudagskvöldið.
Húmanimal er ein af þessum
skemmtilega illflokkanlegu sýning-
um, einhvers staðar á mörkum leiks,
dans og látbragðslistar. Stefnan er
augljóslega tekin á sem tærasta leik-
húspóesíu, leiksviðsljóð, eða hvaða
orð sem við viljum hafa um það;
samtöl eru örfá, án raunsæilegs sam-
hengis, myndmálið sterkt og mestur
hluti talaðs texta fólginn í ræðuhöld-
um yfir áhorfendum. Um söguþráð
og persónusköpun í venjulegum
skilningi er ekki að ræða. Í upphafi
byltast leikendur um sem formlaus-
ir, frauðkenndir bögglar á víð og dreif
um sviðið, þeir taka á sig óljós form
uns upp spretta mannlegar verur
sem geta einnig ummyndast – jafnvel
horfið aftur í formleysið. Eins og heiti
sýningarinnar ber með sér kemur
dýrið í manninum talsvert við sögu,
glíma okkar við hvatirnar, allt það
sem við ráðum svo illa við í sálarlíf-
inu. Húmorinn og dramatíkin liggja í
átökum þessara skauta: skynseminn-
ar og siðferðiskenndarinnar annars
vegar, þess hvatræna og stjórnlausa
hins vegar. Þarf að hafa mörg orð um
það hvort reynist yfirleitt sterkara?
Annars er þetta ein þeirra sýninga
sem maður á helst ekki að segja öðr-
um of mikið um. Hún er af því tagi
sem er skemmtilegast að ræða við
aðra sem hafa einnig séð hana, án
þess að nokkur hafi reynt að stjórna
upplifun manns fyrirfram.
Sýningin er samsett af sjálfstæð-
um atriðum, nokkuð jafnlöngum.
Sum þeirra eru helst til löng; ég fékk
stundum á tilfinninguna að menn
væru að reyna á þanþol aðstæðna:
hversu lengi þeir gætu haldið athöfn-
um í lágmarki, látið eins lítið gerast
og hægt væri, án þess að áhorfand-
inn missti áhugann. Má vera að hér
og þar sé gengið fulllangt í þeirri til-
raunastarfsemi, en það er út af fyrir
sig skiljanlegt þar sem um frumraun
þeirra í þessu formi mun að ræða. Á
heildina litið orkar bygging sýning-
arinnar fullstíf; fleiri styttri atriði inn
á milli hinna lengri hefðu getað gert
hana fjölbreytilegri. En ég tek fram
að stígandin í henni var góð, hún
sótti í sig veðrið, kröftugustu atrið-
in voru flest í síðari hlutanum, und-
ir lokin. Hópurinn stendur sig mjög
vel, togstreitan á milli barnslegrar
leikgleði og niðurbældrar angistar,
skipulags og óreiðu, allt skilar það
sér prýðilega. Það var helst að finna
mætti að framsögn hjá stöku manni;
líkast til hefðu leikstjórar sums stað-
ar mátt hafa það betur í huga þegar
þeir ákváðu hvernig þeir tefldu fram
kröftunum. Leikmyndin er sáraein-
föld, en þjónar hlutverki sínu mjög
vel, litaskrúðið er sannarlega ekki allt
sem það er séð. Það er líka þó nokkur
galdur í tónlist Gísla Galdurs.
Húmanimal er góður vitnisburð-
ur um þá grósku, sem þrátt fyrir allt
leynist í íslensku leikhúsi. Í grasrót-
inni. Sýningin á að hafa alla burði
til að ná góðu gengi erlendis; hún er
kjörin útflutningsvara á hátíðir fyrir
framsækna dans- og leiklist. Það þarf
að gera smálegar breytingar á stöku
stað og auðvitað þýða texta, en það
veit ég að mun ekki vefjast fyrir þeim
hæfileikamönnum sem hér eiga hlut
að máli.
Íslenska „ódóið“
Af hverju er þetta orð, „ódó“, dregið,
hugsa ég að leik loknum. Ég seilist
upp í hillu eftir Íslenskri orðabók;
þegar ég veg hana í hendi mér rifj-
ast upp að hún hét eitt sinn Orðabók
Menningarsjóðs; faðir minn heitinn
kallaði hana gjarnan Árnapostillu í
höfuðið á Árna Böðvarssyni, aðal-
ritstjóra hennar. Nú heitir hún bara
Íslensk orðabók og er merkt lógói
Eddu sem fer víst ekki á fleiri bækur
úr þessu. „Svo fer um heims dýrð,“
hugsa ég með mér, hvað skyldi hún
nú heita í næstu útgáfu? Menning-
arsjóður var, eins og flest miðaldra
fólk man eftir, ríkisrekin bókaútgáfa;
hún var kannski ekki alltaf hrein og
óflekkuð, fremur en mörg slík fyrir-
tæki á þeim árum, en hún vann samt
stórvirki sem ég hef ekki enn séð
neitt einkaforlag leika eftir. Fyrirtæk-
in koma og fara, en tungumálið blífur
– eða verðum við ekki að trúa því?!
Þetta var útúrdúr – og þó ekki.
Sem sagt: ég fer í Íslenska orðabók,
og fletti upp á „ódó“. Þá er mér vísað
á „ótó“ sem hefur tvær merkingar að
sögn bókar; getur bæði þýtt „óhræsi,
ótukt“ (sbr. hið þekkta ávarp: „ótóið
þitt“) en einnig „skepna sem þrífst
illa“. Náskylt er orðið „ótót“ sem get-
ur merkt „stríðhært dýr“ eða „ótæti,
óhræsi, eymdarleg skepna“. Ótót –
eða ódó – hefur samkvæmt þessu
upphaflega verið stríðhærð skepna
sem þrífst illa. Ætli hér hljóti ekki að
vera átt við sauðkindina? En hvaðan
kemur þessi vanþóknun og fordæm-
ing inn í orðið? Er einhver ástæða til
að formæla rollum sem þrífast illa
eða gefa af sér grófa ull – eins og þær
geri slíkt af einum saman skepnu-
skap (annað skemmtilegt orð), til
þess eins að skaprauna blessuðum
bóndanum og tóvinnufólki hans?
Svona getur löngu liðinn veruleiki
endurspeglast í þeim orðum sem
enn lifa í málinu. Hugur bóndans
sem á lífsbjörg sína undir kindum
sem eiga til að vanþrífast, skila af sér
lélegri ull, veslast upp í harðindum
vorsins. Ótti hans og óþolinmæði,
reiði og illska, þegar skepnurnar taka
upp á því að haga sér á annan veg en
þann sem búinu hentar – og hungrið
á næsta leiti.
Við stöndum á gömlum merg; það
er meðal þess sem Ásdís Thoroddsen
vill segja okkur með einleik sínum,
Ódó á gjaldbuxum. Af hverju hún kýs
að hafa þetta orð um kvenskepnu þá
sem hún leiðir þar fram er ég svo sem
ekki viss um. Því að „ótót“ eða „ódó“
er vart hægt að kalla hana, ekki í fyrr-
greindri merkingu. Óbermi, óhræsi,
ófreskja væri nær lagi – en líklega
ekki eins fyndið. Frá upphafi virðist
þetta hafa verið ofur venjuleg Reykja-
víkurmær, fædd einhvern tímann
eftir stríð. Hún er komin af fátæku
foreldri, en rífur sig upp úr eymdinni
með næsta óhefðbundnum aðferð-
um – eða líklega væri nær að segja
hefðbundinni aðferð, sé miðað við
þá þjóðtrú sem hér er vísað í. Konan
ummyndast sem sé í hið versta flagð,
þegar hún klæðir sig í skollabuxur,
sem ekki ætti að þurfa að útskýra fyr-
ir lesendum – ef þið eruð ekki klár á
merkingunni getið þið sjálf flett upp
í Íslenskri orðabók, en raunar undir
orðinu „nábrók“; það ku vera sama
fyrirbærið. Þegar hér er komið sögu
er frúin orðin að einhvers konar
holdgervingi græðgisvæðingarinn-
ar, neyslufrekjunnar, já gott ef ekki
kapítalismans sjálfs og alls hins illa
sem hann hefur leitt yfir þjóðina nú
um hríð. Upphefst konan með sögu
sína og lætur dæluna ganga langa
stund, enda hefur margt borið fyrir
á ævinni og ekki allt fagurt, fremur
en við er að búast. Það er ekki laust
við að höfundur sé hér tekinn að pré-
dika yfir okkur, en það þarf alls ekki
að vera af hinu illa; sumar predikan-
ir falla okkur betur en aðrar og mér
líkaði þessi vel. Og líkast til er nokk-
uð til í þeirri kenningu Ásdísar, sem
ég þóttist lesa úr þessu, að flest megi
rekja til syndafalls þess sem kom yfir
okkur í kjölfar styrjaldargróðans. Það
hafi verið þá sem Mammon náði tök-
um á þjóðinni.
Þetta er frekar langt gestaboð hjá
frúnni, einn og hálfur tími með ein-
um leikara er nokkuð mikið á alla
lagt, bæði leikarann sjálfan og áhorf-
endur. Samt fylgist maður með af
óskiptri athygli allt til enda; kannski
mætti eitthvað stytta, en varla mik-
ið. Þórey heldur manni gersamlega
föngnum allan tímann, sem er ekki
síst að þakka frábærri textameð-
ferð hennar, skýrri og lifandi fram-
sögn, hnitmiðuðum leik í hvívetna.
Enn og aftur spyr maður sig hvers
vegna kvendjöflar geta orðið svona
undarlega seiðmagnaðir á leik-
sviði. Reyndar lék Þórey einn hinn
frægasta, Medeu, fyrir allmörgum
árum. Er það þessi óleysta spenna
á milli ytri mýktar og innri hörku,
elskulegs yfirbragðs og grimmd-
arlegs innrætis, spennan á milli
grímunnar og þess sem að baki
henni felst? Er það hið leynda hug-
boð okkar um að hið illa eigi til að
fela sig undir yfirskini hins góða; sé
kannski allra hættulegast þegar það
tekur á sig mynd þess sem við elsk-
um hvað mest?
Ásdís Thoroddsen telur ekki eftir
sér að gera allt í senn: semja leikritið,
leikstýra, gera leikmynd og búning
að frátalinni leikbrúðu sem Leonor
Arocena Sutz frá Úrúgvæ hefur búið
til. Smávegis tónlist hér og þar, sam-
in af Báru Grímsdóttur, lyftir mjög
undir leikinn. Lýsing Garðars Borg-
þórssonar, ljósa- og tæknimeistara
Hafnarfjarðarleikhússins, er vel af
hendi leyst, eins og hans er von og
vísa. Hrollvekjandi auglýsingaplak-
atið, sem blasir við víða um bæinn,
er vel heppnað; dregur auga manns
strax að sér.
Ungu leikarar – þið sem eig-
ið að erfa landið! Það eruð ekki síst
þið sem eigið að drífa ykkur í Fjörð-
inn! Það er gaman að horfa á hin-
ar fantastísku fígúrur í Húmanimal,
en þið eigið líka að fara til að hlusta
á Þóreyju. Svona á að tala íslensku á
leiksviði!
Jón Viðar Jónsson
ummyndanir
í firðinum
Húmanimal
Höfundar: Ég og vinir mínir
Leikstjórn: Friðrik Friðriksson og
Friðgeir Einarsson
Tónlist og hljóð: gísli galdur
Þorgeirsson (einnig eftir Otis redding
og Brian Eno)
Leikmynd og búningar: rósa Hrund
kristjánsdóttir
Ljós: garðar Borgþórsson
leiklist
ÓdÓ á
gjaldbuxum
Handrit, leikstjórn, leikmynd og
búningar: Ásdís Thoroddsen
Tónskáld: Bára grímsdóttir
Lýsing og hljóðstjórn: garðar
Borgþórsson
leiklist
Gróska „Húmanimal er góður vitnisburður um þá
grósku, sem þrátt fyrir allt leynist í íslensku leikhúsi. í
grasrótinni,“ segir í dómi gagnrýnanda sem hér fjallar um
tvær sýningar í Hafnarfjarðarleikhúsinu. MYND BIG