Náttúrufræðingurinn

Árgangur

Náttúrufræðingurinn - 2013, Blaðsíða 25

Náttúrufræðingurinn - 2013, Blaðsíða 25
25 Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags Jón Viðar Sigurðsson Náttúrufræðingurinn 83 (1–2), bls. 25–38, 2013 Berghlaup við Morsárjökul Veturinn 2006−2007 féll mikið berghlaup á innanverðan Morsár jök ul sem er skriðjökull inn af Morsár dal, norðaustan Skaftafells. Hlaupið er það stærsta frá berg hlaupi sem varð við Steinsholtsjökul í janúar árið 1967.1 Upptök hlaups- ins eru í brattri fjallshlíð inn af Birki dal, í 660 til 1.010 m hæð yfir sjó. Megin- orsök hlaupsins er sprungur sem skera hlíðina, skil milli berg gerða ásamt greftri Morsárjökuls sem skilið hefur eftir bratta hlíð. Um 2,1 milljón m3 af bergi féll í hlaup inu sem samsvarar um 5,5 milljónum tonna. Bergbrotin féllu á brattan jökulinn neðan eystri ísfoss ins efst á Morsárjökli. Þar tekur hlaup ið form bergflóðs þegar efnið flæðir líkt og vökvi yfir innanverðan skriðjökulinn. Flóðið veldur ekki rofi á jökulísnum og myndar að lokum vel afmarkaðan skriðuflekk. Jaðar hans var í um 2,1 km fjarlægð frá upptökunum þar sem skriðan náði lengst. Fyrstu vikurnar eftir hlaupið náði íshrun frá Vatnajökli að hylja efsta hluta urðarinnar allt niður und ir 500 m hæð yfir sjó. Eftir það var berghlaupsurðin allt að 1.370 m löng og 610 m breið. Flatarmál henn ar var um 719.500 m2. Urðin einangrar jökulísinn undir og dreg ur verulega úr bráðnun hans samanborið við ísinn utan urðar inn ar. Við upphaf sumarbráðnunar í byrjun júní 2007 tók að myndast ísstallur undir urðinni og fór hann sífellt hækkandi fyrstu fjögur árin. Í september 2011 var ísstallurinn orð inn um 35 m hár fremst og 6−20 m hár undir innsta hluta urðarinnar. Skriðuurðin hefur gefið gott tæki færi til að fylgjast með skriðhraða Morsárjökuls. Inngangur Eitt af einkennum Öræfa er skrið- jöklarnir sem ganga frá Vatna jökli og Öræfajökli allt niður á láglendið og eru sporðar sumra þeirra í næsta nágrenni við bæi og mannvirki. Breyt ingar á stöðu jöklanna sam- hliða veðurfarsbreytingum eru tölu verðar og hafa um leið áhrif á ásýnd sveitarinnar. Einn af skriðjöklunum er Morsár- jökull (1. mynd). Hann þykir ein- stak lega fagur og sérstakur, ekki síst vegna ísfossanna og þeirrar fögru umgjarðar sem hann býr í. Jökullinn hefur því lokkað til sín fjölmarga náttúruskoðendur og vísindamenn. Jafnvel snemma á 20. öld lögðu ferða langar leið sína að Morsárjökli líkt og sjá má á 2. mynd sem tekin var af óþekktri enskri frú. Veturinn 2006–2007 urðu umbrot við Morsárjökul þegar mikið berg- hlaup féll á jökulinn. Þetta gerðist þegar stór bergfylla losnaði og féll niður bratta hlíð og skilaði mikilli urð niður á skriðjökulinn þar sem hún rann síðan töluverða leið á yfir- borði hans. Þessum atburði verður lýst hér, orsökum hans og ferðalagi skriðu- eða berghlaupsurðarinnar með jöklinum. Hugtakið berghlaup á við um nokkr ar gerðir af stórum skriðu- föll um. Ein þeirra er bergflóð (e. rock avalanche) og á sú gerð við um skriðuna við Morsárjökul. Hér verður þó notast við samheitið berg hlaup. Ekki er óalgengt að skriður og berg hlaup falli út á skriðjökla, hvorki hér á landi né erlendis. Fjöl- mörg dæmi um stór berghlaup má t.d. finna í Himalajafjöllum, Ölp un- um, Kanada og Alaska. Í Alaska féllu til að mynda þrjú umfangsmikil berghlaup á Black Rapids-skrið- jökulinn í kjölfar jarðskjálfta árið 2002.2 Á Íslandi eru nokkur dæmi um skriðuföll út á skriðjökla á 1. mynd. Flugsýn yfir Morsárjökul og berghlaupið, 9. ágúst 2011. – Oblique aerial image of Morsárjökull and the rock avalanche debris on August 9 2011. Ljósm./Photo: J.V.S. Ritrýnd grein
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64
Blaðsíða 65
Blaðsíða 66
Blaðsíða 67
Blaðsíða 68
Blaðsíða 69
Blaðsíða 70
Blaðsíða 71
Blaðsíða 72
Blaðsíða 73
Blaðsíða 74
Blaðsíða 75
Blaðsíða 76
Blaðsíða 77
Blaðsíða 78
Blaðsíða 79
Blaðsíða 80
Blaðsíða 81
Blaðsíða 82
Blaðsíða 83
Blaðsíða 84
Blaðsíða 85
Blaðsíða 86
Blaðsíða 87
Blaðsíða 88
Blaðsíða 89
Blaðsíða 90
Blaðsíða 91
Blaðsíða 92
Blaðsíða 93
Blaðsíða 94
Blaðsíða 95
Blaðsíða 96
Blaðsíða 97
Blaðsíða 98
Blaðsíða 99
Blaðsíða 100
Blaðsíða 101
Blaðsíða 102
Blaðsíða 103
Blaðsíða 104
Blaðsíða 105
Blaðsíða 106
Blaðsíða 107
Blaðsíða 108

x

Náttúrufræðingurinn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Náttúrufræðingurinn
https://timarit.is/publication/337

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.