Fram - 16.11.1918, Blaðsíða 1

U Stúfasirz
^ nýkomið í verslun
| S/g'. Sigurðssonar.
^uk±Jck±±±£±±Jvk±l
I
s Kringlur og kex
^ fæst í verzlun
| Friðb. Níelssonar.
————— ii. .. ■ ' ■' ■■■■——■————■—■———■■■■■■■" i' i —— i wmmmmmmmm
II. ár. Siglufirði 16. nóvember 1918. 45. blað.
VesaJings rjúpan.
Mér er það í fersku barnsminni,
eins og það hefði skeð í gær. Eg
var lítill hnokki, nýfarinn að stauta
sjálfur og var að lesa í »Snót.«
Kvæðið »Óhræsið« eftir Jónas Hall-
grímsson varð fyrir mér. Eg las
það til enda en þegar eg var búinn
að lesa það, þá kastaði eg mér á
grúfu í rúmið sem eg sat á og grét
sáran. Og þegar pabbi spurði mig
hvað að mór gengi, svaraði eg að
eg kendi svo mikið í brjósti um
rjúpuna. Látlausa lýsingin hans Jón-
asar á bágindum og friðleysi henn-
ar, og á harðlyndi »konunnar í daln-
um« þegar rjúpan leitaði athvarfs
hjá henni, fékk svo mjög á bljúga
og óspilta barnssál mína, að tárin
runnu heit og ekkaþrungin. Síðan
þetta var er nú langt liðið, —- næst-
um heil mannsæfi, — og lífið hefir
myndað klakaskorpu á tilfinningar
mínar, en aldrei hefir sú klakabrynja
orðið svo þykk, að rjúpan hafi ekki
átt sér ofurlítinn afkima í hjarta
mínu; mér er vel við hana altaf síð-
an og vænt þótti mér um rjúpna-
friðunarlögin síðustu þó þau næðu
ofskamt. —
Eg fæ annars tæpast skilið að
rjúpan skuli ekki eiga fleiri vini
meðal mannanna enn raun er á.
Mér finst hún svo íslensk, svo
samvaxin eðli og óblíðu landsins,
og svo trygg við það, að hún ætti
að njóta þess, — eiga hér friðland,
því eigi 'er hún nógu fleyg til að
leita sér friðar fyrir handan haf.
Nei, vinir rjúpunnar eru því mið-
ur offáir. Ofsótt er hún af óblíðu
og grimd vetrarins íslenska, — af
vargfuglum og villidýrum, en mest
þó af því villidýrinu sem grimmast
er allra og miskunarlausast í eðli
sínu: manninum.
F*ið, sem ofsækið rjúpuna, hafið
þið athugað líf hennar og lífskjör?
Hafið þið tekið eftir því hve um-
hyggjusöm hún er sem móðir og
hve trygglynd. Á bænum þar sem
eg ólst upp, varp sama rjúpan ár
frá ári í sama hreiðrinu í túnjaðrin-
um og var svo gæf að hún sat kyr
á eggjum sínum þó við börnin vær-
um rétt hjá henni. Hún vissi að hún
var óhult fyrir okkur, en nógar
voru hætturnar samt., Valurinn og
kisa sátu um ungana hennar smáa
og ósjálfbjarga. Ef þið menn, sem
sækist eftir lífi vesalings rjúpunnar,
hefðuð átt kost þess, að íaka eftir
hve mjög hún lagði sig fram til að
verja ungana, og oft án þess að
skeyta um sitt eigið líf, þá held eg
þið mynduð hafa meiri samúð með
henni. Eða hafið þið athugað það,
að það er aðeins í lífsnauðsyn að
rjúpan að vetrinum' hættir sér í nánd
við okkur mennina; — það er að
eins þegar hungrið knýr hana til
þess, eða þá óttinn við óvininn, en
þá er það oftast að hún flýr úr
háskanum í dauðann: »Oæða konan
góða grípur fegin við, dýri dauða-
móða, dregur háls úr lið; plokkar,
pils upp brýtur, pott á hlóðir setur,
segir happ þeim hiýtur og horaða
rjúpu etur.
Gamla fólkið taldi það ólánsmerki
að ofsækja rjúpuna. »Rjúpan hefnir
sín« sagði það. Eg býst við að
þetta sé kallað hjátrú nú á okkar
upplýstu öld, en — tíð eru slysin
á rjúpnaveiðum, getur hver sem vill
talið þau saman í slysajárbókinni í
Almanaki Rjóðvinafélagsins síðustu
áratugina. Og hafa ekki fleiri enn
eg einn veitt því eftirtekt, að þeir
sem mest iðka rjúpnadráp, eru sem
oftast mestu efnalegu bjálfarnir hver
í sinni sveit. Eg skal benda á að
eins eitt dæmi sem eg veit að marg-
ir hér kannast við: Ungur maður,
hraustur og vel vinnufær, hefir geng-
ið hér til rjúpna meira en flestir
aðrir og oft verið fengsæll. Hann
er ómagalaus, en — hann er rétt
við sveit. — Petta er eigi svo mjög
að undra, því rjúpnagangan hindr-
ar þá sem henni sinna, frá annari
mikið arðvænlegri vinnu, og oftast
nær talsvert hægri og hættuminni,
— og fengurinn er oft lítill, —
1—2 eða 3 veslings horaðar rjúp-
ur eru léleg borgun fyrir heils dags
erfiði þegar skotfæri, sem nú eru
dýr, eru dregin frá.
Eg get aðhylst skoðun gamla
fólksins. Kalli það hver hjátrú sem
vill, en ef-kærleikans guð lítur
í líkn til allra skapaðra skepna og
stjórnar högum þeirra og vor, mun
hann þá eigi líka heyra kvalakvein
helsærðu rjúpunnar sem flöktir um
hjarnfannirnar í hríðarbyljunum með
dauðan einn fyrir augum, hrópandi
til lians á sínu máli um grimd og
vonsku mannanna. Eg trúi því fylli-
lega að limlestu rjúpurnar sem kvelj-
ast daga, vikur og mánuði af völd-
um hugsunarsneyddra grimdarseggja
hrópi í himininn um hefnd, — klagi
þrælmensku mannanna — og eg
trúi því, að hróp þeirra séu heyrð.
Kæru landar og þið sérstaklega
sveitungar mínir Siglfirðingar, hafið
meðaumkun með vesalings rjúpunni.
Rið sem skjótið, athugið hvað hún
líður ef þið lamið hana en náið
henni ekki. — Skjótið því aldrei
nema þið séuð vissir um að deyða
skepnuna og látið aldrei særða
rjúpu fara án banaskotsins.
Helst ætti rjúpnadrápið að leggj-
ast niður a. m. k. hér, þar sem það
gefur jafnlitinn arð, en ef það má
ekki afnemast, þá vil eg samt heita
á alla góða menn og sérstaklega
á alla dýravini, að leggjast á eitt,
að sjá um að lögunum um friðun
rjúpna sé stranglega framfylgt. —
Þau hafa verið brotin hér undanfar-
ið eins og reyndar fleiri lög, og
svo mun víðar vera. — Sjáið um
að brot gegn þeim séu tafarlaust
kærð hver sem íhlutá. Pað er sið-
ferðisleg skylda okkar allra, ef ekki
vegna laganna, þá vegna mannúð-
arinnar.
Róarr.
Kötlugosið.
Hraðboði Stjórnarráðsins
skýrir frá afleiðingum
gossins.
Að tilhlutun Stjórnarráðsins var
hraðboði sendur úr Hornafirði vest-
ur í Skaftártungu til þess að fá fregn-
ir úrsveitunum austan Mýrdalssands,
og sendi Þorl. Jónsson á Hólum
Stjórnarráðinu svohljóðandi skýrslu:
Hornafirði 22. okt.
»Porbergur sonur minn, sem fór
sendiferðina suður að Hlíð í Skaft-
ártungu, til að fá fregnir af Kötlu-
gosinu, kom aftur í gærkvöldi og
skýrir svo frá:
Kötlugosið byrjaði um nónbil 12.
október með vatn og jökulhlaupi
yfir Mýrdalssand, austan Hafurs-
eyjar. Hlaupið geisaði fram Hólmsá,
sópaði burtu Hólmsárbrú með stein-
stólpum. Fólk flýði Hrífunesbæinn,
en bæinn sakaði þó ekki. Hlaupið
fór í Kúðafljót með miklum jaka-
burði og gerði megnan usla í Með-
allandi. Eyddust þar bæirnir Sandar,
Sandasel, Rofabær og Melhóll, Fólk
komst alt af; flýði sumt að Leið-
velli, en talið að jörðin Sandar eyði-
leggist með öllu. Hross frá Sönd-
um hafa mörg fundist dauð í ís-
hrönnum og mörgvantar. Rúmlega
70 kindur fundust dauðar, flestar
frá Söndum, og margt fé vantar.
í Alítaveri gerði hlaupið einnig
tjón. í Skálmabæjarhrauni fyltist
kjallari, en fólkið flýði í fjárhús. Frá
Holtsbæjum flýði fólkið að Herj-
úlfsstöðum. Umhverfis Hraunbæ og
víðar eru háar íshrannir.
Manntjón varð hvergi.
Talsvert af vikri, sandi og ösku
hefir fallið yfir Skaftártungu og allar
sveitir Vestur-Skaftafellssýslu austan
Mýrdalssands. 111 beit, en fénaður
þó óvíða á gjöf nema í Landbroti.
F*á hefir og fallið mikil aska innan
til í Öræfunum, en einkum í Svína-
felli. Eru þar hagar slæmir. í Suð-
ursveit hefir fallið nokkur aska, svo
að fénaður hefir látið illa við jörð.
Gosið virðist heldur réna, þó
vottur af öskufalli í næstu sveitum
við Kötlu alla daga frá því gosið
hófst og til 18. október. Pann dag
þykt loft svo ekki sást til Kötlu,
en dynkir heyrðust, og þann 20.
heyrðust enn miklir dynkir austur í
Öræfum.
Ef askan fýkur ekki bráðlegaeða
þvæst af, er auðsjáanlegt að eyða
verður miklu af fénaði í Vestur-
Skaftafellssýslu, með því að hey-
fengur var lítill í sumar. Bjargráða
héfir verið óskað í skeytum frá
hreppsnefndum Vestur-Skaftafells-
sýslu.
f nótt hefir fallið aska hér lftið
eitt og mistur mikið í lofti.« ”
Bærinn Sandar standa á hólma,
sem myndast milli Kúðafljóts og
Skálmar. Jökulhlaupið ruddist niður
þá árfarvegu báða og skall á bæö-
um. Húsbóndinn var ekki heima þá,
var staddur í Vík i Mýrdal. En
heimilisfólkið sá til hlaupsins og
bjargaðist með naumindum austur
yfir Kúðafljót á báti, en bær og
fénaður varð hlaupinu að bráð.
Skip hefir verið sent frá Rvík
austur að söndúnum austan Kúða-
fljóts, með matvöru, salt og tunn-
ur. Bændur þar austur ffá höfðu
ekki verið búnir að reka alt slátur-
fé til Víkur, þegar gosið kom, en
geta nú ekki komið því sem eftir
var og auk þess verða þeir að farga
mikið fleiru fé en áformað var vegna