Helgarpósturinn - 14.06.1984, Blaðsíða 23

HRINGBORÐIÐ
Vinstrivillur
Þegar hugmyndin nær tökum á
fjöldanum verður hún að efnis-
legu valdi, sagði Marx gamli. Þess
vegna eru pólitíkusar sí og æ að
leita að hugmyndum, sem ná til
fjöldans. Áður fyrr var aðferðin
sú að þaulskipuleggja fjölda-
hreyfingar utan um hugmyndir,
eins og þær væru eilífar. Nú eru
þær matreiddar eftir hendinni
gegnum sjónvarp og aðra fjöl-
miðla.
En hvaðan fá pólitíkuscir hug-
myndir? Venjulega frá löngu
dauðum grúskurum, sem lifðu í
fflabeinstumum og forðuðust
fjöldann eins ogpestina. En í dag
heyrir það fremur undir „póli-
tískt innsæi" (einhvers konar
dulspeki), nákvæmlega hvemig
hugmyndir kveikja í tilfinningum
fjöldans. Aliir vita að skeggræður
gáfnal jósa em ekki pólitík, heldur
þvert á móti fílabeinstum, aka-
demía. Samt er neistinn sem
kveikir í byltingarbálkestinum
venjulega kominn ofan úr fíla-
beinsturninum.
Flestar stórar hugmyndir sem
farið hafa eldi um heiminn hafa
verið kenndar við vinstrið. Frelsi,
jafnrétti, bræðralag; byltíngin;
íýðræðið; (þjóð)frelsið. Það er
helzt að þjóðemið hafi vakið elda
til hægri.
En hvað er það raunverulega
sem hrærir fjöldann tíl athafna,
virkjar hann? Hagsmunir? Hug-
myndir? Hvomgt. Það em tílfinn-
ingar, sem stundum em réttlætt-
ar með skírskotun tíl hugmynda
eða hagsmuna. Það em tílfinn-
ingarnar sem stýra ást og hatri,
reiði eða blíðu, örvæntíngu eða
baráttugleði, öfund, afbrýði, að-
dáun — von. Byltíngin brýzt aldr-
ei út fyrr en harðstjómin hefur
slakað á klónni og það hefur
kviknað á pem vonarinnar. Til-
finningamar, það er tundrið sem
tendrar eldinn. Hugmyndimar
em eldsmaturinn. Hagsmunimir,
það er sú fósturlandsins Freyja,
sem á að láta lífið í sölumar fyrir.
Hvaða hugmyndir em uppi í
íslenzku þjóðfélagi sem megna
að bera eld að tundri tilfinning-
anna? Langur vinnudagur — lág
laun? Ekki segja skoðanakannan-
irncU". Skráð laun em að vísu eins
og hver önnur fátækraölmusa,
sem þætti skítur á priki sem
atvinnuleysisbætur með ná-
grannaþjóðum. En laun em
einkamál, ekki stjómmál. í þeim
efnum er hver sjálfum sér næst-
ur. Þeir sem líða raunvemlegan
skort em minnihlutahópur.
Stuðningur annarra við þá er
meiri í orði en á borði.
Hvað er það þá? Skattamir?
Varla. Miklu fremur að öfund og
aðdáun á skattsvikaranum í
næsta húsi vegi salt í sálinni —
einkum þegar hann fær sendar
láglaunabætur í póstinum. Er
það þakið yfir höfuðið sem þú
getur ekki keypt eða húscileigcin,
sem „búseti“ getur ekki borgað?
Ekki virtíst það vekja heitar
ástríður þegar stjómarliðar
klúðmðu húsnæðismálum á Al-
þingi í vor.
Hvað er það þá? Kannske rign-
ing og rok, þegar aðrir búa við
sumar og sól. Eða óbeitín á óæt-
um kartöflum og krafan um frjáls-
ar kartöflur? Foraktin á spilltum
ráðhermm með tollsviknu bflana
sína? Andúðin á málgefnum
þingmönnum, sem ræða málin
en ráða þeim ekki.
Á kreppuárum kenndi neyðin
fátæku fólki að standa saman. Þá
vom fátæklingar líka í meirihluta.
Þeir höfðu engu að glata nema
atvinnuleysinu og sveitarstyrkn-
um. Þeir höfðu von. Hverjir
marséra nú um götur V-Evrópu?
Atvinnuleysingjar? Nei, þeir em
gleymdur minnihlutahópur, en fá
að vísu sárabætur frá samfélcig-
inu. Þeir einir marséra, sem em
farnir á taugum út af eilífum hót-
I dag skrifar Jón Baldvin Hannibalsson
unum tólf gamalla glæpona í
Kreml um dauða og tortímingu,
vilji menn ekki makka rétt. „Frið-
arsinnamir" hafa ekkert að verja
og ekkert að berjast fyrir nema
æmlaust lífið: frið, hvað sem það
kostar.
Við vomm vön því að stóm
hugmyndimar kæmu frá vinstri.
Þær boðuðu breytingar á status
quo, þóttu róttækar. Flestír
vinstri menn hafa veuiizt því að
líta á sig sem róttæklinga. Það er
hinn mikli misskilningur þessa
stundina. í fyrsta lagi vegna þess
að gömlu hugmyndimar hafa
ýmist verið framkvæmdar eða
reynzt tóm vitleysa. Og í öðm lagi
vegna þess, að vinstrimönnum
hefur ekki dottíð neitt nýtt í hug
áratugum saman. Seinasta sfóra
hugmyndin var hormónalyf
Keynesismans handa hnignandi
kapítalisma. Hugmyndin kom
reyndar frá hægri, en reyndist
vinstrimönnum ágætur leiðar-
vísir um það, hvemig þeir ættu
að sætta sig við núið. Og þessi
stóra hugmynd hefur reyndar
ekki enn numið land vinstra meg-
in við kratismann. Þeim megin er
19du öldinni enn ólokið.
Var ekki Guðbergur að orða
þetta héma í blaðinu um daginn?
Áður fyrr vom vísindin og verks-
vitið tíl vinstri. En ekki lengur. Nú
er það hægrið sem hugsar um
hagkvæmni og tækni, en vinstrið
fer aðcfllega með tilfinningavellu,
væmni og vitleysu. Homo faber
er orðinn hægri maður með
bættum efnum og árunum. Kann-
ske pólitík sé fyrst og fremst per-
sónuleikasálarfræði?
Mér varð þetta hugleikið þegar
ég flæktíst með fríðu föruneyti
um Frsikkland eina viku um dag-
inn. Engin þjóð á meginlandi Evr-
ópu hefur verið eins innblásin af
„vinstrikúltúr" og Frakkar, enda
hefur hægrið farið þar með öll
völd nær óslitið frá því að fjölda
pólitík festí þar rætur (fyrir utan
tímabil fallaxarinnar og nú
Mitterrands). Hvers vegna?
Kommúnistar vom ráðandi til
vinstri, bæði í póiitík og kúitúr.
Tilfinningalega vom þeir fulltrú-
ar haturs og öfundar þess fimmt-
ungs Frakka, sem gaf skít í kerfið.
Vildu heldur trúa á Gulagið en de
Gaulle. Þeir gátu aldrei orðið
meira en 20%. En það var fínt að
vera kommi. Það þýddi að hjart-
að var á réttum stað. En þótt
Frakkar finni til með hjartanu, þá
kjósa þeir með pyngjunni.
Þetta ástand breyttist ekki fyrr
en valdahlutföll innan vinstrisins
breyttust, sósíaldemókrötum í
hag — þegar kratar urðu fjölda-
flokkur. Þá kom á daginn að
hægrið var ekki meirihlutí. Þá
myndaðist pólití'skur meirihluti
fyrir umbótum. Áður létu menn
sér nægja andúð og eleganca.
Á íslandi hefur þetta verið svo-
lítið líkt og í Frakklandi. Kommar
og kommakúltúr var lengi vel í
tízku. Þessi kommakúltúr getur í
góðu ári náð 20%. En aldrei meir.
Umbótcflo-atismi hefur ekki verið
í tízku á íslandi frá því fyrir stríð.
Kratismi er hugmynd sem hentar
vel aðstæðum í skipulögðu, iðn-
væddu þéttbýlissamfélagi. Með
nýfrjálsum veiðimannaþjóðum
þykir þetta of daufgerð hug-
myndafræði, eins og t.d. á Ítalíu.
Vitlaus valdahlutföll innan
vinstrisins hcfla hcfldið hægrinu
við völd lengst af, að vísu með
áberandi undantekningum og
það er frávikið frá franska dæm-
inu. Engu að síður hefur vinstrið
verið andstöðuaðili á íslandi,
ekki náttúrlegur þjóðarmeirihluti
og valdhafi á ia kratisminn í
Skandinavíu og viðar í Norður-
Evrópu.
Það er þetta vinstri — þessi
kommakúltúr — sem er kapút á
íslandi. Ekki endilega vegna þess
að hægrið hafi fundið nýjan
sannleika. Þeir fóstbræður Fried-
man og Hayek eru ekki að segja
neitt nýtt sem Adam Smith hafði
ekki sagt fyrir 200 árum. Þeir hcfla
bara eldci þorað að segja það fyrr.
Þar með hefur hægrið eignast
sína útópíu — og hún er um
horfna gullöld fremur en nýja
framtíð. Kommavinstrið er ein-
faldlega kapút af því að það er
búið að fara svo lengi með svo
mikið bull (og hefur þcir að auki
verið staðið að verki með gagns-
lausar hugmyndir) að fólk nennir
ekki lengur að hlusta á það. Og
öfugt við Frakkland hefur þetta
íslenzka kommavinstri fengið að
reyna sig við raunveruleg völd
(pólitík snýst jú um völd ekki
satt?) í 8 ár á rúmum áratug.
Reynslan er ólygnastur dómari.
Og dómur reynslunnar hjá al-
þýðu manna er sá, að m.a.s. rakið
jólcisveinagengi til hægri (ég á
við núverandi ríkisstjóm) sýnist
vera hátíð hjá hinum ósköpun-
um.
Fyrir nokkmm vikum settust
hugsandi háskólaborgarcú tíl
vinstri á rökstóla uppi í Gerðu-
bergi og spurðu sjálfa sig: Hvæ
höfum við villzt af íeið? Hvað nú,
ungi maður — hvert skal halda?
Ungur háskólalektor, sem hingað
til hafði haldið að hann væri
kommi, komst að þeirri niður-
stöðu að útgangspunktur fyrir
allt endurmat vinstri stefnu á Is-
landi væri að gera upp reikning-
ana við valdaferil Alþýðubanda-
lagsins, því að tíl þess væm vítín
að varast þau.
Er það til vinstri, spurði hann,
að vera á móti breytingum á
ástandi, sem almenningur líður
fyrir? Er óðaverðbólga, sem er
„sjálf gróðamyndunaraðferð
braskaranna", eins og Magnús
heitinn Kjartansson orðaði það,
til vinstri? Er atvinnurekenda-
pólitík, eins og niðurgreitt lánsfé
og hvers kyns bætur og styrkir til
atvinnurekenda, til vinstri? Er
það til vinstri að verja forréttindi
atvinnurekenda í hnignandi at-
vinnugrein og pípa á framtíðina?
Er fortíðardekur, þjóðremba, út-
lendingafobía og hvers kyns önn-
ur tilfinningavella til vinstri? Er
það til vinstri, mætti bæta við, að
vera á móti ,/öskun byggðar"?
Það var þessi byggðaröskun, sem
bjó til verkalýðsstéttina og borg-
arsamfélagið og hefur hingað tíl
verið kallað framfcirir. Upphaf-
lega var það hlutverk íhaldssam-
asta annsins í Framsókn að verja
undanhaldið og standa vörð um
eyðibýlin. Nú er það kallað „til
vinstri“. Svo er það náttúrlega til
vinstri að ganga erinda rauðra
fcisista í utanríkismálum, ekki
satt?
Sumir halda að striðið milli
Vagínu og Fallusar sé einhvers
konar ný-vinstri stefna. Ég held
að það sé nú aðallega upp og
ofan og út og suður. Það inndæla
stríð hefur náttúrlega sinn gang
hér eftir sem hingað til. En ég er
sammála lektornum unga, sem
komst að þeirri niðurstöðu að
hafi vinstristefna einhverja merk-
ingu sé hún sú, að standa vörð
um „frelsi einstcfldingsins", gegn
hvers kyns stofnanaveldi, skrif-
ræði og ríkisforsjá. Vinstrið eigi
sem sé að vera um frelsið jafnvel
fremur en jöfnuðinn.
En til þess að svo megi verða
þarf að breyta valdahlutföllum
innan vinstrisins, hér á lcindi rétt
eins og á Frakldandi. Breytíst það
á næstunni? Ég veit það ekki. En
ég veit að það getur breytzt. Það
er hægt að breyta því, ef réttir
menn taka réttar ákvarðanir á
réttum tíma. Eftir stendur náttúr-
lega það sem Marx gamli sagði:
Þá fyrst verður hugmyndin að
pólitík, þegar hún hefur náð tök-
um á f jöldanum....
ÍEkkert shampoo jafnast á viö
EL’VITAL
frá
L’ORÉAL

HELGARPÓSTURINN 23