Tíminn - 12.09.1939, Blaðsíða 1

RITSTJÓRAR:
GÍSLI GUÐMUNDSSON (ábm.)
ÞÓRARINN ÞÓRARINSSON.
FORMAÐUR BLAÐSTJÓRNAR:
JÓNAS JÓNSSON.
ÚTGEFANDI:
FRAMSÓKN ARFLOKKURINN.
RITSTJ ÓRNARSKRIFSTOFUR:
EDDUHÚSI, Lindargötu 1 D.
SÍMAR: 4373 og 2353.
AFGREIÐSLA, INNHEIMTA
OG AUGLÝSINGASKRIFSTOFA:
EDDUHÚSI, Lindargötu 1 D.
Slmi 2323.
PRENTSMIÐJAN EDDA h.f.
Símar 3948 og 3720.
23. árg.
Rcykjavík, þriðjudagiiin 12. sept. 1939
105. blað
Híldveiðarnar i sn 111 sir
226 íslenzk skíp og bátar hafa aflað 235
þús. tunnur saltsíldar og 1.159 þús.
hektólítra bræðslusíldar
Áhrií þýzk-rússneska sátt
málans í Áusturálíu
Kjósa Japanir ltcldur samviunu við Breta
en Iilutleysissainning við Rússa?
Síldveiðunum norðanlands
er að þessu sinni senn lokið.
Mjög mörg síldarskipanna
hafa hætt veiðum og eru
komin heim eða heim á leið.
Lætur nærri að nokkuð inn-
an við helmingur veiðiflot-
ans sé hættur. Langsamlega
flest skipanna, sem enn leita
síldar, munu að óbreyttu
yfirgefa veiðislóðirnarnæstu
daga.
Hvergi er nú unnið að bræðslu
í síldarverksmiðjunum, nema á
Raufarhöfn. Þangað hefir bor-
izt dálítið af bræðslusíld. Ekki
þykir von til að meiri bræðslu-
síld berist til Siglufjarðar en
orðið er.
Dálítill afli í reknet er enn-
þá og fengu skip 100—200 tunn-
ur síldar á Húnaflóa í gær. Eitt
skip frá Hólmavík fékk jafnvel
600 tunnur síldar í gær.
Eins og kunnugt er, er árang-
ur síldarútgerðarinnar stórum
minni í ár heldur en í fyrra og
var þó síldveiðiflotinn til muna
stærri en nokkru sinni áður.
Bræðslusíldin er um 360 þúsund
hektólítrum minni en i fyrra um
svipað leyti. Hafa flestar síld-
arverksmiðjurnar fengið minna
af bræðslusíld nú en þá. Meira
en í fyrra hafa þó verksmiðj-
urnar í Húsavík, Raufarhöfn,
Seyðisfirði og Norðfirði fengið,
auk Akranesverksmiðjunnar.
Sundurliðað er bræðslusíldar-
aflinn, sem verksmiðjurnar hafa
fengið til vinnslu nú og í sem hér greinir: fyrra,
Verksmiðjur: 1939 1938
Akranesverksm. 7.202 1.831
Sólbakkaverksm. 3.935 8.359
Hesteyrarverksni. „ 49.490
Dj úpuvíkurverksm. 133.627 204.319
Ríkisverksm. Sigluf. 385.157 544.310
„Rauðka“ — 38.753 67.604
„Grána" — 11.723 16.247
DagverSareyrarverksm. 56.094 78.783
Hjalteyrarverksm. 247.606 311.916
Krossanesverksm. 98.398 143.353
Húsavíkurverksm. 21.200 12.201
Aukníng síldar-
verksmíðja ríkísíns
Samið um kaup á vél-
um handa 5000 mála
verksmiðju á Raufar-
höfn og 2500 mála
verksmiðju á Siglu-
firði.
Jón Gunnarsson framkvæmd-
arstjóri síldarverksmiðja rikis-
ins og Ásgeir Ásgeirsson banka-
stjóri hafa undanfarið verið er-
lendis til að vinna að undirbún-
ingi á stækkun síldarverksmiðja
rikisins.
Er þessi undirbúningur nú
kominn svo langt, að samið
hefir verið um kaup á vélum
handa 5000 mála verksmiðju á
Raufarhöfn og 2500 mála aukn-
ingu SR 1930 á Siglufirði.
Með þessari stórfelldu aukn-
ingu á bræðsluafköstum síldar-
verksmiðjanna í landinu er
bezt afsannaður sá áburður
stjórnarandstæðinga, að ríkis-
stjórnin — og þá sérstaklega
Pramsóknarflokkurinn — hafi
verið mótfallinn allri aukningu
síldarverksmiðjanna. Hins veg-
ar er það tryggt með þessu, að
aukningin verður framkvæmd á
hinn ódýrasta og hagkvæmasta
hátt og mega því Framsóknar-
menn una vel þessum úrslitum.
Raufarhafnarverksm. 88.619 57.424
Seyðisfjörður 36.764 13.143
Norðfjarðarverksm. 29.772 10.390
1.158.850 1.519.370
Síldarsöltun hefir einnig orð-
ið mun minni en í fyrra; nemur
sá munur nær 75 þúsund tunn-
um. Hins vegar hefir nú verið
saltað um 33 þúsund tunnum
meira en árið 1937, en bræðslu-
síldin var meira en ein miljón
hektólítra umfram það, sem nú
er.
Heildaraflinn nam:
Salt- Bræðslu-
síld tn. síld hl.
9. sept. 1939 .... 234.597 1.158.850
10. sept. 1938 .... 309.239 1.519.370
11. sept. 1937 .... 201.710 2.163.770
Saltsíldin hefir veTið verkuð
svo sem hér segir:
Tunnur
Saltsíld venjuleg.............. 62.701
Saltsíld sérverkuð ............ 71.832
Matjessíld .................... 37.524
Kryddsíld ................... 43.675
Sykursíld ..................... 15.269
Sérverkuð síld ................. 3.596
Af einstökum veiðiskipum hef-
ir togarinn Skutull frá ísafirði
orðið fengsælastur. Hann hefir
aflað 12,727 mál síldar, sem lát-
in hafa verið í bræðslu, og 1253
tunnur saltsíldar. Næstur um
aflabrögð togaranna er Garðar
úr Hafnarfirði. Hans aflafengur
var 12,123 mál bræðslusíldar og
984 tunnur saltsíldar. Þriðji í
röðinni er Skallagrímur úr
Reykjavík með 12,091 mál
bræðslusíldar og 1253 tunnur
saltsíldar. Alls voru 25 tog-
arar að síldveiðum í sumar, 16
úr Reykjavík, 7 úr Hafnarfirði,
1 frá Akranesi og 1 úr ísafirði.
31 línugufuskip stunduðu síld-
veiðar í sumar, 8 úr Reykjavík,
6 frá Akureyri, 3 úr Hafnarfirði,
3 úr Siglufirði, 3 frá Þingeyri,
2 frá Akranesi, 2 frá Hrísey og
1 frá hverjum stað, Borgarnesi,
Sauðárkróki, Suðureyri við Súg-
andafjörð og Stykkishólmi. Af
skipum þessum hefir Jökull úr
Næsta vika er 22. vika sumars og
fara þá fram smalamennskur og rétta-
höld í öllum héruðum landsins. Munu
skilaréttir alls vera nær 200 í landinu
og nær allar haldnar 16.—22. septem-
ber. Langsamlega víðast er réttað í
fyrri hluta næstu viku, en sumstaðar
þó þegar í lok þessarar viku, til dæmis
sumstaðar í Þingeyjarsýslu. Hér suð-
vestan lands, í Gullbringu- og Kjósar-
sýslu, Borgarfjarðarsýslu og Árnessýslu,
eru fyrstu skilaréttir í næstu viku frá
mánudegi til fimmtudags. Fjallleitir
eru þegar hafnar, þar sem leita skal
fjarlæg og víðlend afréttarlönd, svo
sem er hjá þeim, er eiga leitir inn til
öræfanna. Munu fyrstu fjallleitar-
mennirnir hafa lagt af stað í göngurn.
ar nú um helgina, á laugardag eða
sunnudag. Koma þeir aftur til byggða
að viku liðinni. Á Arnarvatnsheiði reka
Borgfirðingar, Miðfirðingar, Vatnsdæl-
ir og Víðidælir saman til sundurdráttar
við Réttarvatnstanga á laugardaginn,
áður en þeir halda til byggða með
safnið. Hófust leitir þar um helgina.
t r r
Varðmenn þeir, sem verið hafa í
sumar við fjárgæzlu í óbyggðum, á
Holtamannaafrétti, Kili og á afréttun-
um norðan aðalhálendisins, munu
hætta vörzlu innan skamms, að af-
stöðnum fjallleitum. Byggðavarzlan
Eftirlit Breta með
síglingum hlut-
lausra pjóda
Gagnráöstafanír
Þjóðverja
Samkvæmt tilkynningu, sem
íslenzka ríkisstjórnin hefir feng-
ið, hefir enska stjórnin ákveðið
að koma á eftirliti með sigling-
um hlutlausra þjóða í því augna-
miði, að hindra flutninga á
ófriðarbannvörum til Þýzka-
lands.
Nær þetta eftirlit jafnt til
skipa, sem sigla til Þýzkalands,
og þeirra, sem sigla til hlutlausra
hafna, er hafa greiðar sam-
göngur til Þýzkalands.
Til þess að gera eftirlitið auð-
veldara hafa Bretar komið upp
nokkrum eftirlitsstöðvum og er
skipum hlutlausra þjóða ráðlagt
að koma þangað til eftirlits, ella
verði þau tekin og farið með
þau þangað. Ein slík eftirlits-
stöð er Kirkwall á Shetlandseyj -
um, en þar urðu íslenzk skip
að koma við til eftirlits í sein-
ustu heimsstyrjöld.
í tilkynningum til ríkisstjórn-
arinnar eru gefnar nokkrar upp-
lýsingar um farmskírteini *og
hleðslu, sem geri eftirlitið auð-
veldara og þá töf, sem það veld-
ur skipinu, minni.
í tilefni af þessari fyrirætlun
Breta hafa Þjóðverjar látið í
ljós, að þeir muni svara á þann
hátt, að reyna að hindra að vör-
u'r komist til Bretlands, hvort
heldur er með skipum hlutlausra
þjóða eða Breta sjálfra.
Þýzkir kafbátar hafa enn
grandað nokkrum enskum skip-
um og virðast gagnráðstafanir
Þjóðverja tæplega geta fólgizt í
öðru en kafbátahernaði.
Hafnarfirði fengið beztan afla í
sumar, 9775 mál bræðslusíldar
og 1676 tunnur saltsíldar. Næst-
hæstur er Ólafur Bjarnason frá
Akranesi með-7554 mál bræðslu-
síldar og 1314 tunnur saltsíldar.
Þriðja skipið er Hvassafell frá
Akureyri með 6686 mál bræðslu-
síldar og 1052 tunnur saltsíldar.
Sex skip önnur fengu afla, er
(Framh. á 4. síðu)
heldur hins vegar áfram og fer þaö
eftir tíðarfari, útbreiðslu mæðiveik-
innar og öðrum kringumstæðum, hve
lengi fram eftir haustinu er þörf á
varðmönnum þar.
r r r
Hvalveiðarnar eru enn stundaðar af
fullum krafti og er fyrirhugað að halda
þeim áfram fram eftir þessum mánuði,
ef afli bregst ekki og veðurfar ekki
hamlar sjósókn. Um þetta leyti í fyrra
var hvalveiðunum hins vegar lokið og
virðist sæmileg aflabrögð ætla vara
lengur fram eftir haustinu í ár. í gær
voru hvalveiðaskipin búin að veiða 130
hvali í sumar, en í fyrra sumar fengust
147 hvalir. Við þennan samanburð er
þó þess að gæta, að veiðifarir hófust
um mánuði síðar í sumar heldur en 1
fyrra, svo að sé miðað við lengd veiði-
tímans er aflafengur síður en svo lak-
ari nú.
r r r
Sölusamband íslenzkra fiskframleið-
enda birtir í þessu tölublaði Tímans
auglýsingu um saltfisk til neyzlu inn-
an lands. Munu þessar ráðstafanir
gerðar að tilhlutun ríkisstjórnarinnar.
Samkvæmt þessari auglýsingu verður
góður saltfiskur seldur kaupfélögum og
kaupmönnum í pökkum, er vega 100
pund, á 20—25 krónur, en 50 punda
pakkar á 10,25—12,75.
Sökum styrjaldarinnar í Ev-
rópu hefir verið minna en ella
fylgzt með þeim atburðum, sem
eru að gerast í Austurálfu, og
þeim áhrifum, sem þýzk-rúss-
neski samningurinn virðist ætla
að hafa á utanríkismálastefnu
helzta stórveldisins þar.
Áður en Japanir hófu Kína-
styrjöldina olli það miklum deil-
um meðal japanskra herfor-
ingja og stjórnmálamanna,
hvaða stefna skyldi farin í ut-
anrikismálum. Sumir vildu
fylgja óbilgjarnri landvinninga-
stefnu, skeyta ekkert um, þótt
hún kostaði óvináttu Breta og
Bandaríkjamanna og hefja í
þess stað nánari samvinnu við
„hungruðu" stórveldin í Evrópu,
Þýzkaland og Ítalíu. Aðrir vildu
fara það hógværlega í sakirnar,
að ekki kæmi til verulegra átaka
við Breta og Bandaríkjamenn
og ætti að hafa friðsamlega
samvinnu við þá. Bentu þeir á
þá sterku aðstöðu þessara landa,
að þau gætu með viðskiptabanni
svipt Japani hinu nauösynleg-
asta hráefni, sem þeir þyrftu til
vígbúnaðarins. Leikar fóru svo,
að fyrri stefnan sigraði og va'rð
það m. a. þess valdandi, að einn
helzti áhrifamaðurinn í jap-
anska herforingjaráðinu, No-
buyaki Abe, dróg sig algerlega í
hlé í einskonar mótmælaskyni.
Niðurstaðan af þessu varð
sú, að Bretar snérust eindregið
til fylgis við Chiang Kai Shek,
enda þótt hann hefði áður sýnt
þeim litla vináttu og mjög skert
hagsmuni þeirra í Kína. Útveg-
uðu þeir lionum hergögn i stór-
um stíl og veittu honum marg-
víslega fjárhagslega aðstoð. Má
að verulegu leyti þakka það.
þessari aðstoð Breta við Chiang
Kai Shek, hversu vel og lengi
Kínverjar hafa getað varizt.
Japanski herinn svaraði Bret-
um með því að vinna hatram-
iega gegn hagsmunum þeirra á
yfirráðasvæðum sínum í Kína.
Jafnframt vildu margir jap-
anskir herforingjar, að Japan
gengi i hernaðarbandalag við
Þýzkaland og Ítalíu til að árétta
enn greinilegar hina andbrezku
afstöðu.
Kvenfélagasambandið vestfirzka hélt
aðalfund sinn á Suðureyri við Súg-
andafjörð síðastliðinn föstudag og
laugardag. Var þetta tíundi aðalfundur
sambandsins. Ellefu konur sátu fund-
inn í umboði sex félaga. En alls eru í
sambandinu tíu félög með 485 félags-
konum. Rætt var um húsmæðra-
fræðslu, heilbrigðismál, garðræktarmál,
áfengismál og tóbaksneyzlu, framleiðslu
fegrunarefna og margt fleira.
r r r
Tíminn hefir fengið upplýsingar um
laxgöngu í Elliðaárnar í sumar hjá' Á-
gúst Guðmundssyni eftirlitsmanni raf-
magnsstöðvarinnar við Elliðaárnar. Er
laxinn, sem í ána gengur, allur veiddur
i kistu neðan við stöðvarhúsið og meg-
inhluti hans fluttur upp fyrir stífluna,
svo að hann geti óhindrað haldið þar
áfram göngu sinni. Þetta sumar reynd-
ist annað mesta laxárið síðan árnar
voru virkjaðar og varð þó laxmergðin
eigi jafn mikil og líkur bentu til um
skeið. Alls gengu 2200 laxar í kistuna.
Laxagangan varð mjög endaslepp í
sumar og hætti laxinn að mestu að
ganga í árnar í lok júlimánaðar. Komu
eigi nema 30—40 laxar í kistuna eftir
það, Orsakir þessa eru taldar þær, hve
árnar voru vatnslitlar og vatnið í þeim
hlýtt og tært.
Hins vegar voru margir jap-
anskir stjórnmálamenn mót-
fallnir þessari afstöðu, þar sem
?eir óttuðust að Bretar reyndu
að fá Bandaríkjamenn í lið með
sér til að segja Japönum við-
skiptastríð á hendur, en telja
mátti víst, að það kollvarpaði
öllum sigurvonum Japana í
Kína. Uppsögn ameríska-jap-
anska viðskiptasamningsins var
áminning til Japana, sem benti
í þessa átt.
Þannig stóðu málin, þegar
býzk-rússneski sáttmálinn kom
öllum á óvart, ekki sízt fylgis-
mönnum Þjóðverja í Japan. Er
heldur ekki annað sýnilegt- en
að sáttmálinn hafi gerbreytt af-
stöðu Japana til Evrópumál-
anna. Ríkisstjórnin, sem hafði
undi'rbúið ítarlegar tillögur um
utanríkisstefnu Japans, baðst
nær tafarlaust lausnar, þar sem
hún taldi tillögur sínar ósam-
rýmanlegar hinum nýju kring-
umstæðum. Ný stjórn hefir ver-
ið mynduð og er forsætisráð-
herra hennar Abe, sem forðum
gekk úr herforingjaráðinu, þeg-
ar hin andbrezka afstaða var
ákveðin, og utanríkisráðherra
hennar er Mamoru Shigemitsu,
sem var sendiherra Japana í
London og talinn er mjög hlið-
hollur Bretum. Hann er einnig
kunnur fyrir að hafa stutt til-
lögui’ um japanskt-kínverskt
bandalag, í staðinn fyrir innrás-
arstyrj öid Japana í Kína.
Hin nýja stjórn hefir enn
starfað svo skammt, að ekki
verður algerlega fullyrt um
stefnu hennar, en flest bendir til
að hún ætli að taka upp vinsam-
lega sambúð við Breta og jafn-
vel reyna að ná samkomulagi við
Kínverja. Má telja víst að Chi-
ang Kai Shek verði fúsari til
samninga eftir að Evrópustyrj -
öld er hafin og hann getur ekki
vænzt jafn mikils stuðnings frá
Bretum og hingað til. Hins vegar
hefir hann jafnan tortryggt
hjálp Rússa, þar sem hann veit
að tilgangur þeirra er ekki sá,
að hjálpa honum til sigurs,
heldur að útbreiða kommún-
ismann í Kína. En Chiang Kai
Shek er ekki síður mikill and-
stæðingur kommúnismans en
Japana eins og margra ára bar-
átta hans gegn kommúnistum
sýniT gleggst.
Bæöi Þjóðverjar og Rússar
virðast hafa óttast, að þýzk-
rússneski samningurinn myndi
hafa þessi áhrif á útanríkis-
málastefnu Japana. Þegar Ribb-
entrop fór frá Moskva eftir
undirritun þýzk-rússneska sátt-
málans lét hann svo ummælt,
að samningurinn kæmi ekki að
neinu leyti í bága við samvinnu
Þjóðverja og Japana og gæti
jafnvel orðið upphaf að betri
sambúð Rússa og Japana fyrir
tilstuðlan Þjóðverja. Þýzk blöð
(Framh. á 4. síðu)
Frá styrjöliliinii.
Pólverjum hefir tekizt að
stöðva sókn Þjóðverja til Var-
sjá og hrekja á brott þýzku her-
sveitirnar, sem voru komnar inn
í úthverfi borgarinnar. Þjóðverj-
ar sækja að borginni að norðan,
vestan og sunnan og mun það
ætlun þeirra að reyna að um-
kringja hana. Hernum, sem
kemur að sunnan frá Krakau,
miða'r hægt áfram. Þjóðverjar
halda uppi stöðugum loftárás-
um á Varsjá og hafa valdið
stói'kostlegum skemmdum. Er
lokið miklu lofsorði á vörn Pól-
verja.
Á vesturvígstöðvunum miðar
sókn Frakka hægt áfram, en
hefir tekizt að hrinda öllum
gagnárásum Þjóðverja. Þjóð-
(Framh. á 4. síðu)
A víðavangi
Maður, sem er þaulvanui’
hænsnarækt og hefir mikla
þekkingu í þeim efnum, hefir
vakið athygli blaðsins á því, að
hænsnaeigendur ættu að drepa
öll gömul og léleg hænsni í
haust, þar sem búast má við
fóöurskorti og jafnvel að ekk-
ert hænsnafóður flytjist til
landsins í náinni framtíð. En
hingað til hefir alltof mikið ver-
ið að því gert að ala léleg hænsni
og virðist mjög lítils eftirlits
hafa verið gætt í þeim efnum á
hinum stærri hænsnabúum. Er
það sannað mál að hænsnin gefa
langmestan arð á fyrsta ári,
sæmilegan á öðru ári, en eftir
iað fer afrakstur þeirra stór-
um minnkandi. Þessa slátrun í
haust ættu hænsnaeigendur
því ekki að framkvæma eins
og einhverja bráðabirgða-
ráðstöfun, heldur til þess að
koma föstu skipulagi á hænsna-
ræktina og tryggja það að þeir
séu ekki að kosta dýrt eldi á
lélegum hænsnum. Mun reynsl-
an sanna þeim það fullkomlega,
að það borgar sig betur að hafa
hænsnin þeim mun færri en
betri, heldur en fleiri og lélegri.
* * *
Sannleikurinn er sá, að
hænsnaræktinni hefir verið
sýndur allt of lítill sómi á und-
anförnum árum. Menn hafa
stofnað stór hænsnabú í gróða-
skyni, oft án nokkurrar veru-
legrar þekkingar, og megin-
áherzla virðist hafa verið lögð á
fjölda hænsnanna, en ekki arð-
semi þeirra. Hænsnin hafa ver-
ið flutt inn eftirlitslítið eða eft-
irlitslaust, stundum mjög léleg,
og þess ekki gætt, þótt með þeim
kynnu að flytjast ýmsir alifugla-
sjúkdómar. Framtíðartilhögunin
í þessu virðist eiga að vera sú,
að starfrækt yrði eitt tilrauna-
og fyrirmyndarbú fyrir allt land-
ið. Það eitt hefði rétt til inn-
flutnings á hænsnum og ætti að
ala upp góð hænsni til sölu
handa hinum búunum. Þar væru
gei'ðar ýmiskonar tilraunir varð-
andi hænsnaræktina, t. d. með
innlent fóður. Slíkt tilraunabú
ætti að geta skapað miklu
traustari grundvöll undir
hænsnaræktina en hún hefir nú
og hjálpað til að gera hana að
þeim þætti í framleiðslu og
neyzlu þjóðarinnar, sem hún
verðskuldar. Vantar enn mikið
á það, að eggjaneyzlan sé eins
mikil hér og hún gæti verið og
er víða annarsstaðar. En til þess
að æskilegur árangur gæti náðst
í þeim efnum þarf að koma
hænsnaræktinni á tryggari
grundvöll og gera hana að ódýr-
ari framleiðslugrein.
* * *
Það fyrsta, sem nú virðist
þurfa að gera varðandi hænsna-
ræktina, er að Búnaðarfélagið,
náttúrurannsóknarnefndin eða
einhver slíkur aðili kynnti sér
eins vel og kostur er á, hvernig
hagkvæmast verði að fóðra
nænsni sem mest á innlendu
fóðri. Síðan þarf vitanlega að
halda þeirri viðleitni áíram og
styður það þá hugmynd um til-
raunabú, sem hér hefir verið
varpað fram.
* * *
Það ástand, sem siglingateppa
kann að skapa viðkomandi
hænsnaræktinni, snertir ekki
eins mikið þá, sem lítið hafa af
hænsnum og ala þau aðallega
á því, sem hvort eð er tilfellst,
eins og víða er gert á sveitabæj-
um. En vitanlega er þeim það
eigi að síður hagsmunamál, að
ala ekki léleg hænsni, og þess-
vegna eiga þeir að kappkosta að
endurnýja alltaf hænsnaeign
sína í tæka tíð.
* * *
Aðra alifuglarækt þarf vitan-
lega að taka svipuðum tökum
og hænsnaræktina og ætti til-
raunastarfsemi slíks fyrirmynd-
arbús og nefnt er hér að fram-
an, einnig að ná til hennar.
A. KROSSGÖTUM
Haustleitir og réttir. — Mæðiveikivörðurinn. — Hvalveiðarnar. — Saltfiskur
til neyzlu innan lands. — Aðalfundur vestfirzka kvenfélagasambandsins. —
Laxgangan í Elliðaárnar.