Tíminn - 11.05.1940, Blaðsíða 1

RITSTJÓRAR:
GÍSLI GUÐMUNDSSON (ábm.)
ÞÓRARINN ÞÓRARINSSON.
FORMAÐUR BLADSTJÓRNAR:
JÓNAS JÓNSSON.
ÚTGEFANDI:
PRAMSÓKNARPLOKKURINN.
RITSTJÓRNARSKRIFSTOFUR:
EDDUHÚSI, Lindargötu 1 D.
SÍMAR: 4373 og 2353.
AFGREIÐSLA, INNHEIMTA
OG AUGLÝSINGASKRIFSTOFA:
EDDUHÚSI, Lindargötu 1 D.
Sími 2323.
PRENTSMIÐJAN EDDA ll.f.
Símar 3948 og 3720.
24. árg.
Eeykjavik, laugaradaglnn 11. maí 1940
51. blað
7
Bretar hertaka Island
Enska stjórnin loíar því að láta herliðíð
hveria héðan strax og styrjöldinni lýkur og
að haía engin afskípti af innanlandsmálum
Stjórn íslands mótmælti hertökunni
Hinir þýðingarmiklu og
sögulegu atburðir, sem gerð-
ust hér í gær, fóru í aðal-
atriðum fram á þessa leið:
Klukkan 3.45 í fyrrinótt urðu
lögreglumenn, er á verði voru í
Reykjavík, og bæjarbúar, sem
enn voru á ferli, varir við flug-
vél á sveimi yfir bænum. Litlu
síðar sigldu fjögur brezk herskip
hér inn sundin og lögðust á ytri
höfnina klukkan 4. Voru það
tvö beitiskip og tveir tundur-
spillar.
Eftir nokkurt hringsól yfir
bænum settist flugvéiin í
grennd við herskipin. Reyndust
tvær sjóflugvélar vera með í för-
inni.
Rétt um kl. 5 í gærmorgun
sigldi annar tundurspillirinn inn
á innri höfnina og lagðist við
hafnarbakkann framan við
skipaafgreiðslurnar. Stigu þá af
skipsfjöl allmargir smáflokkar
hermanna, er þegar dreifðust um
bæinn. Tóku þeir sér varðstöðu
við ýmsar byggingar og á gatna-
mótum. Brezku ræðismennirnir
hér tóku á móti herliðinu við
landgöngubrúna.
Páliðuð sveit hermanna, um
25 manns, tók bústað þýzka
ræðismannsins við Túngötu þeg-
ar á sitt vald, en fólk það, er
þar var, til fanga. Var ræðis-
maðurinn og fjölskylda hans
og starfslið flutt á skipsfjöl sið-
ar um morguninn.
Áður en brezku hermennirnir
réðust til inngöngu i ræðis-
mannsbústaðinn höfðu þeir
nokkurn viðbúnað úti fyrir. Þyk-
ir líklegt, að ræðismanninum
hafi, meðan á þessu stóð, unnizt
tími til að eyðileggja plögg og
skjöl, er hið þýzka starfslið ó-
gjarna vildi láta falla í hendur
óvinanna, því að vart varð reykj-
ar í einni stofu bústaðarins.
Fyrverandi aðalræðismaður
Breta hér var í för með löndum
sínum við töku bústaðarins.
Að lokinni hertöku hússins
komu Englendingar fyrir sendi-
tækjum i garðinum úti fyrir og
héldu um hríð stöðugu skeyta-
sambandi við herskipin.
Einkabifreið þýzka ræðis-
mannsins stóð í fyrri nótt á
Túngötunni móts við Landakots-
spítalann. Stóð hún þar óhreyfð
í allan gærdag. En í gærkvöldi
seint komu enskir hermenn,
tóku hana og óku henni brott.
Þá réðust herflokkar til inn-
göngu í þau gistihús bæjarins, er
Þjóðverjar bjuggu í,svo sem Her-
kastalann, Hótel Heklu og Hótel
ísland. Voru hinir þýzku menn,
er þar fundust, teknir til fanga
og fluttir niður á hafnarbakka,
og síðan í annað beitiskipið.
Margir Þjóðverjar voru hand-
teknir annars staðar í bænum,
flestir á heimilum sínum eða
dvalarstöðum, en nolckrir ann-
ars staðar, þar sem þeir höfðu
leitað sér hælis eða jafnvel
freistað undankomu. Var öðru
hvoru um morguninn verið að
koma með slika fanga á vöru-
bílum niður á hafnarbakka.
Einn Þjóðverja tóku Bretar til
dæmis höndum austur í Svína-
hrauni, og mjög fljótt eftir land-
göngu fyrstu liðsveitanna voru
bifreiðar sendar austur að Litla-
Hrauni að sækja þýzka menn, er
þar voru í haldi.
Við töku gistihúsanna við-
höfðu brezku hermennirnir ýms-
ar varúðarráðstafanir, komu
vélbyssum fyrir í grennd við þau,
eins og þeir byggjust við mót-
spyrnu, og biðu þess albúnir að
hefja skothríð, ef til þyrfti að
taka. Borið mun það hafa við,
að íslendingar, er bjuggu á þeim
gistihúsum, þar sem Þjóðverj-
arnir voru flestir, væri einnig
teknir höndum og fluttir niður
á hafnarbakka. En er við nán-
ari eftirgrennslan kom í ljós að
um íslendinga var að ræða, voru
þeir látnir lausir og beðnir af-
sökunar á óþægindunum, er
þeim voru bökuð.
Þjóðverjar þeir, sem hand-
teknir voru, munu hafa skipt
hundruðum, enda mun í þeim
hópi hafa verið nær allir þýzkir
menn, er hér voru. Örfáir Þjóð-
verjar munu þó hafa sloppið hjá
handtöku.
Landsímahúsið var brotið upp
af brezkum hermönnum nálægt
kl. 5.15 og tóku þeir ,þar aðsetur
í afgreiðslusölunum og var fáum
eða engum íslendingum leyft að
koma í húsið, útvarp, símtöl og
skeytasendingar út úr bænum
bannaðar. Símtöl innanbæjar
leyfð. Kl. 3 í gærdag var starfs-
fólki leyfður aðgangur að síma-
stöðinni og símasamband komst
á um allt land. Um sama leyti
voru salarkynni útvarpsins einn-
ig fengin í hendur starfsliði þess.
Við allar benzíngeymslur og
olíustöðvar voru varðmenn skip-
aðir og einnig var pósthúsið þeg-
ar tekið á vald hersveitanna.
Hafnarhúsið var gert að bráða-
birgðabækistöð landgönguliðs-
ins. Hótel ísland var tekið í þágu
hjúkrunarsveita, er á land voru
settar, og flutt þangað hjúkrun-
artæki ýmiskonar, sjúkrabörur,
lyf og annað þess háttar. Síðar
um daginn flutti hjúkrunarliðið
bækistöðvar sínar í íþróttahús
f. R. við Túngötu.
Við loftskeytastöðina var einn-
ig sett herlið.
Hingað og þangað um bæinn
voru hermenn á verði við ýms
götuhorn og höfnina. Öll um-
ferð út úr bænum var skjótlega
bönnuð í nokkrar klukkustund-
ir og fámennar sveitir tóku sér
varðstöðu á Hafnarfjarðarvegin-
um utan í hálsinum, skammt
sunnan við Fossvogsbrúna,
og á Suðurlandsbrautinni á
Elliðaárbrú. Var þar grannur
kaðall með rauðu merki strengd-
ur yfir brúna, en hermenn gættu.
Einnig var varðlið sett við flug-
skýlið í Vatnagörðum og um-
ferð bönnuð um brautina niður
að skýlinu.
Eftir fáar stundir var bifreiða-
umferð leyfð um vegina út frá
Reykjavík, en brezkir varðmenn
höfðu gát á ferðum manna, að-
gættu fólk og farangur í bifreið-
um og viðhöfðu svipaða varúð,
sem von gæti verið óvina. Er á
daginn leið, varð þó eftirlit varð-
manna ekki jafn strangt.
Undir eins og hinar fyrstu her-
sveitir voru stignar á land, var
ávarp frá yfirforingja herleið-
angurs fest upp á ýmsum stöð-
um i bænum og úthlutað meðal
vegfarenda. Ávarp þetta eða til-
kynning hljóðaði svo, orðrétt og
stafrétt:
TILKYNNIN G.
Brezkur herliðsafli er kominn
snemma í dag á herskipum og er
núna í borginni. Pessar rádstaf-
anir hafa veriff gerffar bara til
pess aff taka sem fyrst nokkrar
stödur og aff verða á undan
Pjóffverjum. Viff Englendingar
aetlum að gera ekkert á móti
Isienzku landsstjórninni og Is-
íenska fólkinu, en viff viljum
verja Islandi örlög, sem Dan-
mörk og Norvegur urffu fyrir.
Pessvegna biffjum viff yffur aff fá
okkur vinsamlegar vifftökur og
aff hjálpa okkur. A meðan viff
erum aff fást viff Pjóffverja, sem
eru búsettir í Reykjavík effa
annarstaðar á Islandi, verffur
um stundar sakir bannað
(1) aff útvarpa, aff senda sím-
skeyti, aff fá símtöl.
(2) aff koma inn í borgina effa
aff fara út úr henni fyr
nokkra klukkantíma.
Okkur pykir leiffinlegt aff gera
petta ónæffi; viff biffjumst af-
sökunar á pví og vonum að paff
endist sem fyrst.
R. G. STURGIS, yfirforingi.
Ríkisstjórnin íslenzka gekk á
fund klukkan 10 og stundu síðar
gengu fjórir fyrirmenn Breta hér
á hennar fund. Var það hinn ný-
skipaði sendiherra Breta hér, Mr.
Howard Smith, Mr. Shephard
aðalræðismaður, Mr. Harris for-
maður brezka hluta brezk-ís-
lenzka viðskiptanefndarinnar og
Mr. Fortesque, er hér hefir dval-
ið um skeið. Komu þessir menn
hingað í gær með einu herskip-
ÍFramh. á 4. siSu.)
Leiftnrsókn Þjéðverja hafin
l'vxkur her réðist í fyrrinótt imi í
Holland, Belgín og Lnxemburg
Bandamenn hafa orðið við hjálpar-
heíðni HoÍIendínga og Belgíumanna
og er her peirra kominn isin í Belgíu
Churchill myndar stjórn í Englandi
Þjóðverjar hófu hina lengi
boðuðu leiftursókn sína í fyrra-
nótt.
Kiukkan þrjú um nóttina hóf
þýzkur her innrás í Holland,
Belgíu og Luxemburg.
Nokkru síðar hófu þýzkar flug-
vélar stórfelldar loftárásir á
ýmsar borgir í Hollandi, Belgíu
og Norður-Frakklandi og héldu
þeim áfram mestalian daginn.
Einkum reyndu þeir að eyði-
leggja flugvelli með loftárásum.
Árásirnar munu víða hafa vald-
ið miklu tjóni. í morgun var til-
kynnt, að fyrsta sólarhring leift-
urstríðsins hefðu verið skotnar
niður 200 þýzkar flugvélar, flest-
ar í Hollandi.
Jafnframt loftárásum reyndu
Þjóðverjar aö flytja herlið með
flugvélum og láta það varpa sér
niður á ýmsum þýðingarmiklum
stöðum á bak við víglínu and-
stæðinganna. Tókst þeim með
þeirn hætti að ná nokkrum flug-
völlum á vald 'sitt. M. a. náðu
þeir flugvellinum í Rotterdam á
vald sitt og var barist grimmi-
lega um hann í gær. Hollending-
ar tilkynntu í morgun, að þess-
ar smáhersveitir Þjóðverja hefðu
allsstaðar verið yfirunnar, nema
í Rotterdam, en þar væri búið að
afkróa Þjóðverja.
Samkvæmt tilkynningu yfir-
herstjórna Hollendinga og Bel-
gíumanna hefir þýzka hernum
hvergi tekizt í gær að komast
yfir aðalvarnarlínu hollenska og
belgíska hersins. Hinsvegar hafa
Þjóðverjar náð nokkrum holl-
Forsætisrádhea’ra skýrír þjóðísmi
Srá atburðunum;
Forsætisráðherra flutti eftir-
farandi ræðu í útvarpið kl. 8.30
í gærkvöldi, þar sem hann skýrði
þjóðinni frá hinum sögulegu
atburðum:
íslendingar! Þau tíffindi hafa
g'erzt, aff brezkur herskipafloti
kom til Reykjavíkur snemma nú
í morgun og setti á Iand hóp
hermanna, sem nú hafa hertek-
ið Reykjavík og nokkra affra
staffi.
Meff brezka hernum kom
sendiherra Mr. Howard Smith,
sem nýlega hefir veriff útnefnd-
ur sendiherra Breía í Reykjavík,
— en hafffi til skamms tíma
veriff sendihera Breta í Kaup-
mannahöfn.
í all-ítarlegu samtali, sem ég,
ásamt meffráffherrum mínum
átti við sendiherrann í morgun,
skýrir bann svo frá, aff ráffstaf-
anir þær, er ég áðan nefndi og
gerffar hafa veriff, SÉU EIN-
GÖNGU GERÐAR í VARÚÐAR-
SKYNI. Sendiherrann lýsti því
yfir, að brezka ríkisstjórnin hafi
talið óhjákvæmilegt aff her-
nema hér á landi vissa staði,
sem eru hernaffarlega þýffingar-
mikiir, til þess aff koma í veg
fyrir aff Þjóffverjar gripu til
svipaffra ráffstafana.
íslenzku ríkisstjórninni var
ekki allskostar ókunnugt um,
aff þessi hertaka gæti borið aff
höndum. Brezka ríkisstjórnin
hafffi áffur látiff þá skoffun í
Ijós viff íslenzku ríkisstjórnina,
að slík hertaka á þýffingarmikl-
um stöffum í landinu væri nauff-
synleg fyrir öryggi landsins, af
þeim rökum, sem aff framan eru
talin. En íslenzka ríkisstjórnin
hafði mjög harfflega mótmælt
þessari skoffun, sem og því, aff
slík hertaka gæti komiff til
greina. — íslenzk stjórnarvöld
hafa ekki veitt neina mótstöðu
gegn þessu broti á hlutleysi ís-
lands og þessari skerffingu á
sjálfstæffi þess — en ríkisstjórn-
in hefir boriff fram eindregin
mótmæli. Hinn brezki sendi-
herra hefir tekiff viff þessum
mótmælum og UM LEIÐ HEFIR
HANN FULLVISSAÐ MIG UM
AÐ RÍKISSTJÓRN HANS HAFI
ENGIN ÁFORM UM ÞAÐ AÐ
BLANDA SÉR INN f STJÓRN
LANDSINS. Þessi verknaffur sé
eingöngu framinn vegna hinna
tilefnislausu árása Þjóðverja á
Danmörku og Noreg. Sendi-
herrann kvaðst óska eftir aff
benda á, að taka Þjóðverja á
hernaðarlega þýðingarmiklum
stöffum á norsku ströndinni hafi
orffiff þeim framkvæmanleg ein-
göngu vegna þess að Bretar hafi
viljaff virða hlutleysisrétt Nor-
egs.
Markmiff brezku stjómarinn-
ar meff hernámi íslands af
brezku herliffi sé eingöngu aff
hindra Þýzkaland í aff breiffa út
styrjöldina til íslenzks forráffa-
svæffis. Af því leiffi jafnframt,
aff þessi her VERÐI EKKI f
LANDINU DEGI LENGUR EN
NAUÐSYN KREFJI VEGNA
STYRJALDARINNAR.
Þessar ákveffnu yfirlýsingar
frá hinni vinveittu brezku þjóff
eru óneitanlega nokkur sól-
skinsblettur í þeim dökka
skugga, sem nú hefir boriff yfir.
Meff sendiherranum komu
einnig hingaff til lands Mr.
Harris, formaður brezka hluta
(Framh. á 4. sidu.)
enzkum og belgiskum héruð-
um, sem hafa verið látin orustu-
laust af hendi samkvæmt fyr-
irfram gerðri áætlun herstjórna
Hollands og Belgíu.
Leopold Belgíukonungur hefir
tekið við yfirstjórn belgíska
hersins.
BANDAMENN
KOMA TIL HJÁLPAR.
Jafnskjótt og árás Þjóðverja
hófst snéru stjórnir Hollands og
Belgíu sér til ríkisstjórna
Frakklands og Bretlands og
óskuðu eftir hjálp. Var hún
strax veitt og byrjuðu franskar
og enskar hersveitir að fara yf-
ir landamæri Belgíu kl. 8 i gær-
morgun. Héldu þær síðan tafar-
laust áfram til vígstöðvanna.
Var þeim hvarvetna fagnað,
þar sem þær fóru um í Belgiu.
Stjórnir Frakklands og Bret-
lands hafa lýst yfir því, að þær
hafi lengi gert ráð fyrir, að
Þjóðverjar myndu grípa til
slíkra örþrifaráðstafana. Hafi
því verið hafður víðtækur undir-
búningur til þess að geta komið
Churchill
Hollendingum og Belgíumönn-
um til hjálpar og m. a. vegna
þess hafi herliðið verið flutt frá
Noregi.
Þá hafa stjórnir Frakklands
og Bretlands lýst yfir því, að
þær vilji ekki gera loftárásir á
almenna borgara, en grípi Þjóð-
verjar til slíkra ráða, telji þær
sig hafa óbundnar hendur.
AFSAKANIR ÞJÓÐVERJA.
Þjóðverjar bera fram þær af-
sakanir fyrir árás sinni á Hol-
land og Belgíú, að þeim hafi
veriö kunnugt um, að Bretar og
Frakkar ætluðu að ráðast inn í
þessi lönd og nota þau fyrir
bækistöðvar gegn Þýzkalandi.
Belgíumenn og Hollendingar
hafi heldur ekki sýnt fullkomið
hlutleysi. Blöð þeirra hafi gagn-
rýnt Þjóðverja meira en Banda-
menn og að þeir hafi haft öfl-
ugan her við þýzku landamær-
in, en ekki við vesturströndina,
þar sem þeir gátu vænzt árás-
ar frá Bretum.
Stjórnir Hollands og Belgíu
hafa mótmælt harðlega ásök-
unum Þjóðverja um hlutleysis-
brot og hvatt þjóðir sínar til að
verjast einhuga hinni ómak-
legu og níðingslegu innrás Þjóð-
verja.
ST J ÓRNARSKIPTI
í BRETLANDI.
í Bretlandi hafa þessir at-
burðir orðið til þess að flýta fyr-
ir stjórnarskiptunum.
Leópold Belgíukonungur, sem hefir tek-
ið að sér yfirstjórn belgíska hersins.
Chamberlain hefir undanfar-
ið reynt- að mynda þjóðstjórn
með þátttöku allra flokka, þar
sem kraftar þjóðarinnar yrðu
bezt sameinaðir með þeim móti.
Fékk hann þau svör jafnaðar-
manna, að þeir væru fúsir til
þátttöku í ríkisstjórninni, ef
nýr maður yrði forsætisráö-
herra. Taldi Chamberlain ekki
rétt að gegna forsætisráðherra-
störfum lengur, eftir að hann
fékk þetta svar, enda þótt stjórn
hans hefði enn meirihluta þing-
manna á bak viö sig. Baðst
hann því lausnar í gær og er
þessi framkoma hans mjög róm-
uð í blöðum hlutlausra landa,
einkum amerískum blöðum.
Chamberlain hefir með þessu
sýnt mikla óeigingirni, segja
blöðin, og gefið þjóð sinni fag-
urt fordæmi.
í samráði við Chamberlain
hefir konungur falið Churchill
að mynda nýja stjóxn og er
talið fullvíst, að honum muni
takast það. Churchill hefir boð-
ið Chamberlain sæti í hinni nýju
stríðsstjórn og hefir hann þeg-
ið það. Með því hefir Chamber-
lain sýnt, að hann vill ekki láta
stjórnarskiptin valda neinum á-
greiningi-.
Amerísk blöð segja, að Hitler
hafi enn einu sinni reiknað
skakkt. Hann hafi, samkvæmt
vantrú sinni á lýðræðinu, talið
Chamberlain
að umræðurnar í enska þing-
inu hafi orðið til að veikja
Breta. En þær hafi þvert á móti
oröð til þess að leiða ýmsa á-
galla í ljós og leiðrétta ýmsan
misskilning, og þó fyrst og
fremst til að gera þjóðinni ljós-
ari nauðsyn aukins samstarfs og
samheldni. Þær hafi einmitt
orðið til að sýna yfirburði lýð-
ræðisins.