Alþýðublaðið - 04.02.1954, Blaðsíða 5

Fimmtudagimi 4. feorúar 1954
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
5
r
Olafur Þ. Kristjánsson:
GA ÚR S
EINHVER hinn mesti fjörð- svartadauða var ein, rem ekki brauð utan úr stafbúrinu, sem
ur í Noregi er Sogn eða Sogn- á sér neina samsvörun hér á það var geymt í. Nú er aldrei
sær, eins og hann er nú nefnd- | lar.di, að því er ég bezt veit.! skemmtilegt að vera brauðlaus,
ur. Hann er geysilangur, um Það er sögnin um fyrirburð, er j sízt á jólunum. En hér var ekki
130 kílómetrar. Er það svipuð j skyggnir menn sáu víða undan gott aðgerðar. því að er/>um
vegalengd og frá Rvík austur pestinni. Þeir sáu, að karlmað- manr.i var vogandi út að fara,
að Múlakoti, eftir þjóðvegin- j ur og kona voru á ferð og fóru eftir að myrkt var orðið. því að
am, eða frá Borgarnesi norður heim á hvern bæ. Bar annað búast mátti við, ao tröll eða
á Hvammstanga, og mundi þeirra sóp, en hitt hrífu. Á sum aðrar illar vættir væru þá á
mörgum hér þykja það all- , um bæjum sópuðu þau hliðið, 1 ferð.
myndarlegur fjörður, sem næði
f>á vegalengd hvora um sig.
Sognsær er víða furðulega
rnijór, en þverfirðir margir og
krókóttir liggja inn úr aðalfirð
inum. Er byggð mikil í hérað-
ínu, sem heitir Sogn, en heldur
er þar ógreitt víða að fara milii
byggðarlaga á landi, því fjöll
eru há og ganga í sjó fram á
xnörgum stöðum. Sum þeirra
eru um og yfir 2400 metra á
!hæð, snarbrött, en fjörðurinn
allt upp í 1500 metra -800
faðma djúpur fyrir neðan. Þar
sem fjöllin eru hæst og hrika-
legust, heita Jötunheimar. Þar
eru jöklar á fjöllum, fossar í
hlíðum og blóm í dölum. Er
þar land ákaflega fagurt og
stórfenglegt.
V,ALLT ER ÞAÐ ÆTT ÞÍN“
Það kannast margir við,
Sivernig ættartölur í fornsögum
okkar enda hvað eftir annað:
Ketils sonar flatnefs, Bjarnar
sonar bunu, Gríms sonar hers-
ís í Sogni. Um Ketil flatnef er
það sagt í Laxdælu. að hann
vildi ekki fara til íslands og
sagði:, ,,í þá veiðistöð kem ég
aldrei á gamais aldri.“ En börn
'hans fimm settust öll að á ís-
landi. í Landnámu er þannig
að orði komizt um Björn bunu
og niðja hans: „Frá Birni er
nær állt stórmenni komið á ís-
landi.“
En það voru fleiri en þessír
en rökuðu yfir það á öðrum. j Piltur einn var bai-na á heim
Mátti hafa það til marks, því j ilinu, röskur og nokkuð ófyrir-
að á hinum fyrnefndu dó hvert
mannsbarn. en á þe;m siðari
sluppu jafnan einhverjir með
lífi.
„NÚ LÉK ÉG Á ÞIG.
LAGSMAÐUR*
inu norska voru frá síðustu ár
um. Meðal þeirra var saga urn
Knút nokkurn. Hann var þar
kallaður „sveinkall“. Hann bjó
,einn sér og eldaði fyrir sig
sjálfur. Ekki hafði hann yndi
af eldamennskunni. Var hann
vanur að gera graut um hverja
helgi svo mikinn, að entist til
allrar vikunnar. Var þá stund-
um farið að slá í grautinn und-
ir vikulokin, og hann orðínn
allt annað en lystugur. Sn
Knútur var maður sparsamur
og vildi ekki flevgjri matnum.
Tók hann þá það til bragðs, áð
hann keypti sjálfan sig til þess
að éta grautinn.
Hann tók brenni vír.sflösku,
sem hann átti og gevmdi vand-
lega, losaði úr henni tappann
og lét renna í staúp. Síðan
sagði hann við sjálfan sig:
„Þetta skaltu nú fá, þegar
þú ert búinn með grautinn."
Að svo mæltu réðst hann á
grautinn og létti ekki fyrr en
enginn spónn var eftir. Þá
greip hann vínstaupið í skyridi,
hellti úr því í flöskuna aftur,
•niðjar Bjarnar founu, sem komuUak { hana tappann og setti
leitinn. Hann bauðst til að
sækja brauðið, ea húsfreyja
vildi ekki heyra það nefnt, og
er strákur ámálgaði það, harð-
bannaði hún honum ?ð fara út. j
En strákur stökk þá upp og
sagði, að það væri ekki mikið,
Sumar sögurnar í sagnakver j karlmennskuverk að skreppa j
hana út í horn og sagði hróð-
ugur:
,,Nú iék ég laglega á þig,.lags
maður!“
MARGT ER LÍKT --
Margt er líkt með skyldum,
segir (hið fornkveðna. Þetta
kemur greinilega fram í sögun-
um frá Sogni. Margar þeirra
minna mjög á íslenzkar sagn-
ir, meitluð svör, nöpur fyndni.
Sams konar atriðum úr bjóS-
trúnni bregður fyrir. Margt í
hugsunarhætti fólksins er hið
sama í báðum löridum.
Annað er nokkuð fráb/ugðið
því, sem ég þekki til hór á
laingað til lands úr Sogni. Það
an var ættaður Vésteinn í
Haukadal vestra, sá er um get-
ur í Gísla sögu Súrssonar, Það •
an var Ævar hinn gamli, er
byggði Blöndudal nvrðra. Það-
an voru þeir Eilífur í Odda á
Rangárvöllum og Össur í
Kampaholti. Á hver einasti Is-
lendingur, sem nú er uppi, kyn
sitt að rekja til þessara land-
námsmanna úr Sogni.
SAGNIR FRÁ SOGNI
Þegar ég var unglingur,
komst ég einhvens staðar yfir
ikver með þessu nafni. Það var
ritað á nýnorsku. Voru þar í
ýmsar sögur úr Sogni. Voru|Íandi. Má það eðlilegt þykja,! , . ,,, * ...
sumar þeirra fornar, svo sem því að iangt er nú hðið, síðan1 reið hann þettupp að pallm
1 ö . , . - , , um og kippti straknum a bak
ættirnar gremdust: full þusund . » '• . 0.- ,.
, ö fvnr framan sig. Siðan hlevnti
ar.
Ilér á eftir verður sögð ein
saga úr sagnakveri þessu, eftir j .
-unni uf þau ögmund löðurkúf, því, sem ég man hana. Sjálf- I engmn hesthofur sn?rt bo jorð
«g Helgu beinrófu hér á landi, sagt hefur hún eitthvað hnikazt ma' 'syP u ro- n 0111 a
út í stafbúr eftir brauði, þó að
dagsett væri orðið. Hljóp hanni
við það til dyra og út.
í sama vetfangi og pilturinn
hljóp út úr bæjardyrunum,!
heyrðu heimamenn undirgang
úti, líkt og fjöldi manna
hleypti hestum á harðastökki
yfir freðna jörð. Þóttust þeir
vita, að hér væri jólarei'ðin á
ferðinni. Var sem þruma skylli
á bænum andartak, en síðan
færðist hávaðinn fjær og fjær
og hjaðnaði loks með öllu.
Tíminn leið, en ekki kom
pilturinn inn aftur. Enginn
þorði að opna hurðina og fara
út til þess að gæta að honum.
Var jólanóttin heldur daufleg.
Veðri var þann veg farið, að
snjóföl hafði gert í rökrinu, en
síðan, var kyrrt veður og ’/eið-
skírt um nóttina. Er menn
skyggndust út um morgunmn.
sáu þeir glögglega spor eftir
piltinn á dyrapallinum, og
hafði hann stigið öðrum fæti
niður í efsta þrepið í stiganum
niður af honum. Lengra lágu
engin spor. og hvergi sá urmul
eftir af piltinum.
Nú var haldið spurnum fyrir
um hann á næstu bæjum, en
enginn kunni neitt ap bonurn að
segja. — Gerðu heirnamenn sér
engar vonir um að sjá hann
framar, sízt heilan á húfi.
En morguninn eftir þrettánd
ann bar svo við, að piltur kem
ur labbandi heim og er hinn
hressasti Þyrptust menn þegar
utan úm hann og spurðu um
farir hans, en hann leysti úr
hið greiðasta. Sagðist honum
svo frá, að hann hefði ekki fyrr
verið kuininn út á dvrapallinn,
| en fjöldi trölla hefði komið bar
' að ríðandi á harðaspretti. E-ir.n
'rumurinn var allra stærstur,
Tjnr
narbíó.
* * '• * EVEREST SIGRAÐ. Þessi mynd er vafa-
íaust einhver bezta fræðslumynd (documentary film),
sem gerð hefur verið í heiminum til þessa. Þarna hjálp-
ast allt að: myndatökumaðurinn er sjálfur fjallgöngumað-
ur, sem getur fylgzt með göngumönnunum allt upp í næst
efstu hæðir, eða hærra em fjöldinn allur af öðrum þeim
mönnum, er haldnir hafa verið ,,fjallahungri“. hafa áður
komizt. Hann getur tekið sér stöðu og ,,skotið“ af stöðvum
sem flestum öðrum myndatökumönnum væru ófærir. Þá er
hið hrikalega og fagra landslag Himalaya-fjallanna og lit-
irnir og síðast, en ekki sízt, 'hrn afar vel gerða og ,,des-
criptiva“ hljómlist Arthur Benjamin, sem fellur sérlega
vel að efninu. Saga undirbúningsins er sögð með fáum
,,skotum“, en ljósum og öll ferðin upp er sýnd þan'nig, að
áhorfandinn er .,spenntur“ allan tímann, eins og harei
væri að horfa á bezta reyfara. Stígandin'.i er mjög mikill
í myndi’nni og hápunkturinn (climax) slíkur, að mann
langar mest til að æpa af ánægju. Talið í myndinni og
það sem sagt er, er afar skýrt og vel flutt, heyrast þar
m. a. raddir Sir Edmund Hillary og Sir John Hunt. Skulu
men'.n eindregið hvattir til að láta þessa ágætismynd ekki
fara fram hjá sér.
Bœjarbíó.
* * * FAN-FAN, RIDDARINN ÓSIGRANDI. Þettai.
er einhver alskemmtilegasta mynd, sem ég hef séð árum
saman. Gérald Philip er einhver bezti leikari, ungur, sem
nú er uppi. Er hann gjörsamlega jafnvígur á tragedíu og
komedíu, og þarna er hann alveg í essinu sfou í einhverri
beztu mynd, sem gerð hefur verið til að hæðast að ridd-
aramennsku og hernaði. Menn muna ef til vill bezt eftir
þessum ágæta leikara sem liðsforingjanum með hundfnn í
La Ronde. í þessari mynd er hann gjörsamlega ódrepandi
sem kvennamaðurinn Fan-Fan, sem kemst u'ndan æstum
föður í giftingarhug vegna flekaðrar dóttur sinnar og
fleiri bændum, með því að gerast hermaður. Er háðið
um hermennsku 17. aldar svo vel gert og skemmtilegt, að
unun er á að horfa. Þá sakar það ekki myndina, að annaði
aðalhlutverkið er leikið af ítölsku fegurðardísinni Gina
Lollobrigida, sem gerir því afar góð skil, auk þess sem hun
er manni hið mesta augnayndi. Mynd þes'sa þurfa allir
frönsku- og Frakkavinir að sjá, því að í henni. er ,,1’ésprit
gaulois" upp á sitt bezta, en þar að auki geta allir notið
myndarinnar, því að dönsku skýringartextarnir virðast af-
arvel gerðir. — Eg vil svo nota tækifærio til þess að þakka
Bæjarbíó alveg sérstaklega fyrir hve vel það velur mynd-
ir þær, sem það flytur inn sjálft, þ. e. a. s. evrópsku mynd
irnar. sem hafa verið hver annarri betri.
Léleg. —
* :s Góð.
Sæmileg.
Ágæt.
sögur um svartadauða. Sú drep
sótt var engu síður skæð í Nor
<egi en á íslandi. Vcru í þessu
sagnakveri sógur keimlíkar sög
flokkurinn með miklum gný út
j túnið og niður engjarnar. en
en það voru tvö ungmenni, er
<ain lifðu eftir í tveim byggðar-
lögum á Vestfjörðum, Aðalvík
•og Grunnavík, sitt í hvorri.
þau af stað að leita J gamans, að rifja upp íslenzkarj
Lögðu
manna, er sóttinni létti, hittust
i þeirri leit og urðu síðar hjón
og juku kyn sitt. Svipað var
með Teit og Sigríði,
lifðu eftir í
-var það seinna er dalurinn tók
aftur að byggjast og hinir nýju
'bændur vissu ógjörla um landa
merki, að þeir leituðu jafnan
• upplýsinga hjá þeirii Teiti. „Nú
kemur til Teits og Siggu,“
sögðu þeir þá, og er það orðtæki
síðan.
í þessum norsku sógum um.
til í hinum smærri atriðum, en I
fjörðinn og yfir hann. Þar stóð
ég held, að aðalatriðin í henrii; f1alls§fPlir »i*1J °P“n;
7 , , . , , * n , iÞangað riðu trolhn og stigu af
seu ekki mrkio brer.gluð. Geta . . rr ~ *
, , . , * - hestum sinum. Var þeim vel
lesendurnir gert það ser ti! i . •_ ,, . ......
1 fagnað og dvrleg veizla haldm
« „„ . um nóttina. Fékk strákur bæði
sagmr um svipað efm og bera , , .
saman og sjá, að hve miklu mat drykk ekkert mem
léyti atvikin í norsku sögunni var honum §ert’ en ekkl sa
er ein ’ koma fyrir í íslenzkum þjóðsög
Svarfaðardal. Því j um, ýmist óbreytt eða lítiS. , , , . „
annan gnup og setzt þar að
bar.n sér neitt færi á að striúka.
JOLAREIÐIN
Það bar við á
veizlu. Gekk á þessu öll jólin.
Nóttina eftir þrettándann
héldu tröllin heim. Riðu þau
________ ______ bæ einum í
Sogni, er dagsett var orðið á þa skamrnt fra bænum, þar sem
m°nn strakurinn átti heima. Ston
rumurinn reiddi hann alltaf
fyrir framan sig. Hélt hann
(Frh. á 7. síðu.)
aðfangadagskvöld og
allir komnir inn frá gegning.-
um, að húsfreyja varð þess vör,
að gleymzt hafði að bera inn
Musica sacra í dómkirkjunni
MUSICA SACRA mun, eins ; ur sá anöi, sem býr þar“. —-
og nafnið bendir til, mega telja J Páll Kr. Pálsson organisti við
meðal hinna helgustu fyrir- j þjóðkirkjuna í Haínarfirði og
tækja, sem stofnað hefur verið . Bessastaðakirkju, hafði verið
til hér á landi. Helgitónleikar i setíur (með sína Musica sacra)
þessir, sem Félag íslenzkra org j út af sakramentinu. — Síðkn
anleikara gekkst íyrir, hófust hefur verið allhljótt um þetta
síðastliðið haust með kirkju-1 eins og um Hafrafells horn-
tónleikum dr. Páls ísólfssonar í blásturinn sællar minningar,
Dómkirkjunni. Næstu helgitón, og sem enginn veit nein deili á.
leikar voru á vegum Hallgríms Sögusagnir hafa að vísu gengið
sóknar, haldnir í Fríkirkjunni,1 manna á milli í sambandi við
þar sem fluttar voru meðal hið „helga hlé“, sem varð á
annarra kirkjutónverka tvær! tónleikahöldum þessum, og
kantötur eftir Dietrich Buxte- virðist ein aðalforsendan að
hude, sem megin og áhrifa- * við'burðinum vera næsta hlið-
mestu atriði tónleikanna undir I stæð rökfærslu. sem kemur
stjórn Páls Halldórssonar, org- ! fram í einni.hinna aikunnu og
anista Hallgrímskirkju. [ sígildu sagna Æsóps hins
Því næst voru auglýstir §ríska' “ En Pal1 Kristinn sá’
kirkjutónleikar á vegum þjóð-J sem von var’ að e,fT mattl vlð
kirkjunnar í Hafnarfirði, sem' sv° kniðstanda- hann
halda skyldi í Dómkirkjunni í þvi til suðurgongu, - ok lmnti
Reykjavík. Hafði Páll Kr. Páls- , ff tyrr en 1 úuöingsborg (i
son undirbúið flutning orgel- : Wurttemberg). - Mun Walk-
verka eftir ensk og írönsk tón- ' er’ yeraldannnar mesti volund-
t ur i orgelsmiði, sja honum, fyr
' Fólk, sem streymt hafði til jr nyju org.eli 1 Fjörðinm, svo
Dómkirkjunnar þrátt fyrir að kann Setl °areittur flutt sina
tónleikunum hafði verið aflýst Musica sacra þar ems og ekk-
í útvarpstilkynningum, greip ,ertf ia 1 1 skorn\'
auðvitað í tómt, því þar var [' f slðast licmni Vlku var roð
„harðlæst hvert hlið, og hljóð- Franihald á 7. síðu. j