Vísir - 16.06.1918, Blaðsíða 1
8. árg.
VISIS
Simnudaginn 16. júní 1918.
Tbl.: 162 A.
Bréfaskifti
milli
Olafs Broch
próf. í Kristjaníu
Og
Hermann’s Gnnkel
próf. í Giesscn.
[Niðuvl.]
Og nú fáein orð um hina aSalspurninguna:
hvað er leyfilegt í stríði — eða ef til vill held-
ur: hvað er ogVerður, hvernig sem á stendur,
óleyfilegt fyrir almanna réttar- og siðgæðis-
tilfinningu?
f liósi þeirra glæpa, sem drýgðir eru gegn
hlutleysingjum, er auðvelt að finna svar iþýska
„kerfisins": alt er leyfilegt, sem hentar oss,
sein hagkvæmt er til að berjast fyrir „das
Vaterland";' þáð er í stuttu máli — ait. En
reynið nú einu sinni að setja yður í okkar
spor. Og látum oss aftur taka upp það efnið,
sem áþreifanlegt er hérna lijá okkur, hinn ægi-
lega neðansjávarhernað.
Þér, eins og líkl.ega flestir Þjóðverjar, reynið
að réttlæta hann með sveltukví andstæðing-
anna. Eg þarf ekki að skifta mér af þessu.
Nokkur stutt orð um það frá einum heista
lögfræðingi vorum, Bredal málafærslumanni
og fyrrum rikisráði, finnið þér í einu fylgi-
skjalinu (af tilefni liins sorglega rnáls frá 17.
októbcr). Eg læt alt þetta liggja milli hluta,
og vildi gjarnan ieita Þjóðverjum noikkurrar
afsökunar 'þar sem hafnbannið er. En þar
sem þýska kerfið liefir reynt að setja eins-
konar lagagrundvöll undir hinn ótakmarkaða
kafbátahernað sinn, þá mun yður ekld ókunn-
ugt um, að þar stendur kerfið gegn sameigin-
legum mótmælum allra hlutleysingja, einnig
þeirra, sem eru Þýskalandi sérstaklega vin-
veittir. Þessi mótmæli hafa frá öndverðu með
bestu lögfræðiskröftum visað 'aftur liverskonar
tilraunum til jesúíta-lögkróka. Hér >er og verð-
ur ekki um annað en ofbeldi að ræða, sem
látið er mæta öðru ofbeldi — og af bréfi yðar
ræð eg líka, að þetta sé í raun og sannleika yð-
ar skoðun, og heitsa eg því með einlægri gleði.
En þar sem Þjóðverjar hafa með yfirlýs-
ingu sinni lagt sérstakar isiglingaleiðir (og
þær ekki fáar) undir ótakmarkaðan kafbáta-
hernað og bannað þær einnig sikipum hlut-
leysingja, þá er það, út af fyrir sig, slíkt of-
beldisverk gegn hlutlausum siglingum, að á- 4
gangur andstæðinganna er sem ekkert i sam-
anburði við það. Þér verðið að fyrirgefa, að
slík istjórnarbrögö frá hendi þess rikisi er
þykist berjast fyrir frjálsræði á hafinu, neyða
manni ósjálfrátt brosi á varir.
En brosið stendur cld;i lengi. Aðferðin,
sem þýska kerfið beitir til að fylgja ofbeldi
sinu fram, er hryllilegri en svo.
Hvað munduð þér sjálfur scgja, herra pró-
fessor, ef annar maður reyndi til að bægja
yður frá skýlausum rétti yðar, er gilt hefði
óvefengdur frá alda öðli? Hugrakkur maður
— og það eru isjómenn vorir — lætur elcki
svona umsvifalaust hrelcja sig frá rétti sinum;
og >enn síður, ef þessi réttur er óhjákvæmileg
lífsnauðsyn fyrir liann og ástvini hans, og
meira að segja fyrir föðurland hans.
Orð yðar um þetta atriði eru mér vottur
þess, hve ákaflega barnalega annars vegar
hrottalega hins vegar þýska þjóðin dæmir
einmitt urn t. d. þjáningar liins litla Noregs
vegna kafbátahernaðarins, og er augsýnilegt
að -leiðtogar hennar skýra henni illa eða jafn-
vel rangt frá: Það er sagt, að útgerðarmenn
vorir og sjómenn hafi verið varaðir við í tæka
tið; þar isem þeir en.gu að siður haldi áfram
siglingum, og það til Englands og Frakklands,
— ja, þá sé það af tórnri fégræðgi, og jafnvel
miakleg liegning, að skipi og mönnum sé sökt;
það því ifremur sem skipin reki beinlinis er-
indi andstæðinga Þýskalands. í þessari trú
virðist raunar meiri liluti þýsku þjóðarinnar
sofa rólega, sumir jafnvel gleðjast af grimdar-
verkunum.
En, mikilsvirti herra prófessor, svo einfalt
cr málið ekki — það liljótið þér að minsta
kosti að vita; og það út af fyrir sig er stór-
glæpur, að leiðtogarnir — einnig andlegu leið-
togarnir — láta þjóðina ganga i slíkri trú, til
þess að hylma þannig yfir ofboðsleg ógnarverk.
Án aðflutninga verður Noregur að svelta
í Iiel — það vitið þér þó. Aðflulningarnir verða
að koma með skipum vorum, það vitið þér lika
Að nokkru leyti er þá ekki annarsstaðar að fá
en hjá hernaðarþjóðunum — það vitið þér. Og
þér vitið lika, að til þess að fá þær vörur, sem
þjóð vorri eru ómisSandi, og kolin til skips-
vélanna (bunkers), sem lika eru ómissandi,
þá eru sjómenn vorir af bandamönnum neydd-
ir til skylduferða til landa þeirra og frá. Eigi
Noregur ekki að deyja úr hungri, ]ý\ verður
þvi norski flotinn að vera i förum til þeirra
landa, sem eru féndur yðar. Norsku sjómenn-
irnir berjast með ráðnum hug, vopnlausir og
varnarlausir, drengilegri baráttu fyrir iífi
lands síns og þjóðar. Er þeir, eftir þýsku yfir-
lýsinguna, voru spurðir, hvernig þeir mundu
haiga sér, mæltu hinir hispurslausu sjómenn,
fyrir munn fulltrúa síns, hin veglegu, einföldu
orð: norskir sjómenn ætla að gera skyldu sína.
Og þér sjáið:engar ógnir skelfa þá, þeir kunna
að deyja fyrir land sitt.
En hvernig hagar nú Þýskaland hernaðin-
um gegn þessum varnarlausu mönnum, sem
rinna fyrir lífi hlutlausrar þjóðar sinnar. Þér
íaldið, ef til vill, að þeim sé ekki sökt og þeir
kvaidir, nema þegar þeir sigla með bannvöru
til óvinalanda og því koma inn á bönnuðu
svæðin? Væri svo, mundu menn þola með
þögn og — skilja. En nei, kæri prófessor, þar
liefir aldrei verið staðar numið. Skipum með
nauðsynlegasta farmi þaðan til lands vors er
jafn vægðarlauist sökt, án þess að liirða um
mannslífið. Það hefir verið oss óskiljanlegt,
hvernig þýska þjóðin hygst að hafa sjálf nokk-
urn hernaðarhag af þesisu. En sleppum þvi —
ef til vill liggur einhver tilgangur bak við,
er vegið gæti á móti hinni inegnu óbeit er
þetta vekur. á þýskum skoðunarhætti. En
livernig viljið þér verja og finna vit i því, að
kallbátar yðar aftur og aftur sökkva skipum
vorum, þó enginn farmur isé i þeim, eða þau
flytji hlutlausan farm lil lilutlauss lands eða
frá því, og ekki aðeins innan, heldur og utan
bannsvæðanna; enn fremur skipum fyrir Belgi-
an Relief, er sigldu i trauisti til gefinna þýskra
griða; að þeir jafnvel niðast á farmi, er heyrir
riki voru til, i landhelgi sjálfra vor, á leiðinni
til hins þjáða Norðlands (,,Torunn“).
Þér haldið ef til villl, að slíkt sé „lygi“, Eg
vísa til hinnar opinberu ríkisútgáfu, þar sem
finna má liinar einföldu skýrslur skipshafn-
anna af þeim iskipum vorum, er sökt hefir
verið (til 1. júli þ. á.), gefnar fyrr rétti og
lagður eiður við. Það má nefna mannúðar-
dæmi, sem eru þýsku sjóhermönnunum til
sóma, en því rniður einnig svo mörg dæmi
kaldrar og óþarfrar grimdar, sem svíður i
hjarta hvers heiðvirðs manns, og situr mn
allan aldur sem smánarblettur á þýska nafn-
inu. Eg er einn þeirra, sem óska, að hægt væri
að leggja úrval þessara staðreynda fram fyrir
þýsku þjóðina; má vera, að margir þá skömm-
uðust sin, 'sem hingað til, ef dæma skal eftir
þýskum blöðum, hafa ekki getað annað en
fagnað yfir slíkuin smánarverkum, hafa að
minsta kosti verið alt of fjarri .sannri mann-
legri meðaumkun.
Og að öllu þessu er enn fremur stutt af þýsk-
um njósnurum, sem engin tæki eru of saurug.
Vináttu, vísindalegan kunningsskap (Filch-
ner), alt má nota vægðarlaust að fórn handa
skurðgoði föðurlandsins; það er eins og sóma-
tilfinning, trúnaður, velmenning eigi ekki að
gilda lengur. Þér megið ekki ætla, að þetta
sé ímyndun ein — vér höfum þess háttar
mannfýlur i fangelsum vorum. Er það sorg-
legur grundvöllur þeirrar skoðunar, er oft má
heyra, aö Þjóðverja geti enginn treyst framar.
Og væri nú þetta ekki annað en „öfgar ein-
stakra manna", eins og þér virðist ætla. Kæri
prófessor, vér höfmn heyrt hérna orð sliikra
ólánsmanna, er sjálfir hafa harmað, að þeir
skyldu ljá liönd til slíkra skarnverka i frið-
sömu landi, með þeirri beru játningu, að eina
afsökun þeirra væri sú, að þeir hefðu verið
tilneyddir af þýskum hervöldum, — eg hermi
það sem beinlinis hefir verið sagt frá i blöð-
unum. Þarna er þá aftur þýska „kerfið“, sem
situr að völdum. En sú þjóð, er iskilyrðislaust
gefur sig slíku kerfi á vald og felst jafnvel
lireinskilnislega á glæpi þess — þeirrar þjóðar
siðgæði er eitrað. Hve sjaldan bólar á þvi, að
menn lireinskilnislega telji þetta leitt, eins og
þó kemur fram, með alls konar fyrirvörum, í
bréfi yðar.
Og tala þeirra sjómanna, sem hernaður Þjóð-
verja gegn hinum varnarlausu Norðmönnum
ýmist liefir drepið með „slysi“, eða þá líka
myrt með grimd, miskunnarlaust? Hún nem-
ur, að þvi er eg best veit, hér um bil sjö hundr-
uðum. Þér brosið, ef til vill — livað er það svo
sem í samanburði við hinar ægilegu fórnir
þýsku þjóðarinnar? En athugið nú töluna í
samanburði við stærð þjóðanna. Hvað mundi
Þýskaland segja, ef nieira en 20.000 af sjó-
mönnum þess væru drepnir í svo kölluðum
friði, gegn öllum rétti, og sumir með grimrni-
legum hætti? Mér þætti gaman að vita, hvort
tap Þýskalands í öllum sjóhernaðinum núna
er svo mikið. Og i minni tölu eru ekki þeir
taldir með, sem „gjörsökt“ hefir verið með
vitisvélum, tundur-duflum, fallbyssum eður á
annan hált, það er að segja myrtir af laun-
morðingjum þýska kerfisins, og eru þeir þvi
miður ekki fáir, ef dæma skal eftir þvi ljósi,
sem brugðið hefir -verið yfir þetta upp á síð-
kastið.
Það er vist, að fyrir slik stjórnarbrögð
mundi ÞýskaJand sjálft oftar en einu isinni
hafa sagt strið á hendur. Noregur er litill og
verður að þola — en píslarvættið hefir ef til
vill einnig sitt hlutverk, og ekki einungis fyrir
oss, heldur fyrir mannkynið; vorir hugrökku
sjómenn deyja ekki árangurslaust. En ekki
mega menn furða sig yfir þvi, þótt sjómenn
vorir og vér með þeim biðjum guð að varð-
. veita oss frá pax germanica* á hafinu. Þá
viljum vér hundrað sinnum heldur pax bri-
tannica** — hann mundi aldrei leika oss
þann veg.
Þar sem um slíka ruddalega grimd er að
ræða, þá er leyfilegt að spyrja: hvaða gagn
hefir nú Þýskaland af kafbátaihernaðinum?
Iíæri prófessor, mér sýnist, að fyrirætlanir
þeirra, sem hleyptu kafbátahernaðinum af
stað, hafi fyrir löngu strandað. Já, allur kaf-
bátahernaðurinn hefir, að því er mér virðist,
nú lengi ekki verið til annars en augljóss tjóns
fyrir Þýskaland. Íiann hefir ekki einungis
dregið Ameríku inn í óvina hópinn; hann
hleður ekki einungis dag eftir dag meira hatri
og fyrirlitnigu á þýskan hugsunarhátt, þýska
kerfið, og því miður einnig hina þýsku þjóð,
heldur sökkvir hann hlutlausu flotunum, sem
eftir striðið hefðu einmitt sérstaldega getað
orðið til þess að flytja Þýskalandi liráefni.
Eg fyrir mitt leyti er lika sannfærður um,að
leiðtogum þýsku þjóðarinnar er þetta í raun
og veru ljóst. En hreinskilin játning og afvik
frá liinni lúalegu óþörfu griind yrði ef til vill
dauðadómur yfir því kerfi, sem Þýskaland nú
hefir? Ilvernig á að öðrum kosti að skýra það,
að enn þá að minsta kosti heyrist ekki til þess
spámanns, eða þeirra spámánna, er alténd mn
þetta atriði þori að segja „Sál“ hinn bera,
hinn beiska, en lireinsandi sannleik.
Af þessum atriðum ættuð þér þó að minsta
kosli að geta rent grun i,hvernig reynsla sjálfra
\ror leiðir oss til að kveða upp harðan dóm
um þýska kerfið,sem þýska þjóðin fylgir enn
athugalaust. Þér munuð liafa veitt þvi cftirtekt,
að bestu sjómenn vorir, víðkunnir heimskauta-
farar, isenda þýsku heiðursmerkin sin aftur.
Beina tilefnið þekkið þér, og úrklippur þær
úr blöðum, er eg sendi hér með, sýna yður,
hvað vítavert þykir í þessu máli og livaða
tilfinningar það vekur, er vopnlausir mcnn,
og jafnvel konur, eru þannig skotin niður,
* Þýskum friði.
** Enskan frið.