Vísir - 19.06.1944, Blaðsíða 2

VISIR
VISIR
DAGBLAÐ
Útgefandi:
BIAÐAÚTGÁFAN VÍSIR H.F.
Ritstjórar: Kristján Guðlaugsson
r ’ v . Hersteinn Pálsson.
Skrifstofa: Félagsprentsmiðjunni
Afgreiðsla Hverfisgötu 12
(gengið inn frá Ingólfsstræti).
Símar: 1 66 0 (fimm línur).
Verð kr. 4,00 á mánuði.
La'usasala 35 aurar.
Félagsprentsmiðjan h.f.
Sporin eiga
að hræða.
JE^LÞINGI varð sammála um
nauuðsynlegar ákvarðanir
í sjálfstæðismálinu, og er svo
var komið að málið skyldi lagt
undir úrskurð þjóðarinnar,
livöttu þingmenn allra flokka,
þjóðina til að standa saman,
sækja kjörstað og greiða þar
atkvæði á þann veg, sem góð-
um íslendingum sæmdi. Á
Þjóðhátíðinni, sem nú er af
staðin, og haldin var að nokkru
á Þingvöllum, en að öðru leyti
hér í Reykjavík, gerðu þing-
menn sig þó sjálfir seka um
yfirsjón, sem verður að teljast
með ölluu ósæmileg, — ósam-
boðin lilutaðeigandi þingmönn-
um, sem þroskuðum mönnum
og einhverja me§tu móðgun
sem unnt var að sýna þjóð-
inni. 15, — segi og skrifa
fimmtán þingmenn, — stóðu á
því þroskastigi að greiða ekki
atkvæði við forsetakjör, og
virðast þar hafa látið stjórn-
ast af persónlegum viðhorfum
sínum til þess forsetaefnis, sem
vitað var fyrir fram að meiri
hluti þingmanna studdi. Hvað
myndu þingmenn hafa sagt, ef
hlutfallslega jafnmargir kjós-
endur hefðu látið sér sæma að
skila auðu við þjóðaratkvæða-
greiðsluna? Ætli að þá hefði
ekki þotið í „tálknunum á hon-
um Tudda“. Þingmönnum bar
sama skylda til að kjósa for-
seta og kjósendum að greiða
atkvæði um stjórnarskrána og
lýðveldisstofnunina. Fyrr höfðu
þeir fyrir sitt leyti ekki skilað
málinu sér úr höndum. Það
var ekkert við því að segja,
þótt þingmenn greiddu öðru
forsetaefni atkvæði, en hitt var
gikksþáttur einn, barnalega
einfeldnislegur, að skila auðum
seðlum við forsetakjörið. Það
minnir á er börn „fara í fýlu“,
sem kallað er. Slíkt er þing-
mönnum ósamboðið að dómi
almennings, og jafnvel þótt
þeir liafi af persónulegum á-
stæðum, — fyrir metnaðar sak-
ir, eða vegna brostinna valda-
drauma, — eitthvað við for-
setaefnið að athuga, sem hefir
tryggan meirililuta þings að
baki sér, hafa þessir menn svo
oft talað um að einstaklings-
hagsmunir ættu að víkja fyrir
almenningsheill og almennings-
kröfum, að þeir hefðu átí sjálf-
ir að hafa lært að beygja sig
fyrir slíku virtu þeir þjóð sína
að nokkuru.
petta framferði þingmanna
olli slíkri gremju meðal hátíða-
gesta á Þingvöllum, — sem
gerðu sér þess Ijósa grein að
framferði þeirra var gersneitt,
allri ábyrgðartilfinningu og ó-
samboðið þessari örlagaríku
stund,— að mjög skyggði það
á gleði alls almennings. Hins-
vegar tóku áhorfendur til sinna
ráða. að forsetakjöri fram ,
förnu, og hylltu forsetann vel
og innilega á íslenzkan mæli-
kvarða og þó enn betur við '
(stj órnarráðsli úsið í gær, og
sýndu með því hverju fylgi
hann á að fagna með þjóðinni
og hvert traust hún ber til hans.
Mátti því segja að vel væri við
unandi, en hlutur þingmann-
anna verður á engan hátt betri,
OOOO maiiiis
á vegum lýðveldii'
hátídamefndarinuar
Engin slys urðu á vegunum.
■pftir nær óslitinn tveggja
mánaða góðviÖriskafla
fór veSur aS verSa ískyggi-
legra, þegar líSa tók fast aS
þjóÖhátíSinni.
En það munu aðeins hafa ver-
ið fáir, sem létu veðrið aftra
sér frá að fara til Þingvalla, til
að standa þar á helgri jörð hið
dýrðlega augnablik, er lýðveldi
yrði endurreist á fslandi og
þjóðin yrði að nýju alfrjáls, eft-
ir nærri sjö alda erlend yfirráð.
Strax á fimmtudaginn fór
fólkið að fara til Þingvalla í
einkabifreiðum, en aðalflutn-
ingarnir hófust þó ekki fyrr en
á föstudag. Fyrirhugað hafði
verið að rikið tæki stöðvarbif-
reiðar leigunámi á föstudaginn,
en er til kom þótti sýnt, að hin-
ar stóru langferðabifreiðar, sem
undirbúningsnefnd hátíðarhald-
anna hafði á sínum vegum,
myndu komast yfir fólksflutn-
ingana á föstudaginn og var því
horfið frá því, að taka stöðvar-
bifreiðarnar leigunámi þann
dag. Reyndist það og rétt vera.
Alls voru farnar 3 ferðir
austur á föstudaginn, og tvær
ferðir á laugardagsmorguninn.
I öllum þessum ferðumvar sam-
tals flutt um 9000 manns aust-
ur. Það olli miklum erfiðleikum,
að gamli Þingvallavegurinn, en
eftir honum áttu tómar bifreið-
ar að fara til Reykjavíkur, varð
ófær vegna votviðra á laugar-
daginn. Þrátt fyrir það tókst þó
að afstýra öllum vandræðum á
nema því aðeins dð af þessu
hafi þeir lært betri siðu. Æski-
legt væri að í Ijós kæmi, hvaða
þingmenn það eru, sem telja
sér sæma að gera sig seka í
slíkum yfirsjónum á örlaga-
stundum, enda mætti þá svo
fara að sporum þeirra fækk-
aði innan þingsalanna. Fam-
ferði þeirra er ekki móðgun við
ríkisforsetann, en stór móðgun
við þjóðina alla, og sannast
mun á sínum tíma, að hún
finnur hvað að sér snýr.
— Feigðarganga fimmtán
menninganna mun lengi í
minnum liöfð, en nöfn þeirra
þyrfti að skrá á fagurlega gerða
töflu í þingsölunum, engu síður
en þátttöku almennra kjós-
enda í einstökum héruðum við
þjóðaratkvæðagreiðsluna. Ekki
skal standa á fé, vilji þeir gefa
sig fram, — þjóðin mun sjá
fyrir því.
1 gær ávarpaði forseti tug-
þusundir manna, sem safnást
höfðu í skrúðgöngu tíl að hylla
hann sérstaklega og síðar til
að hlýða á ræðu hans. Að því
loknu ávörpuðu forystumenn
flokkanna mannfjöldann við
frekar daufar undirtektir. Kom
þar fram óánægja almennings
vegna atburðarins við forseta-
kjörið. I ræðum sínum lögðu
þeir ipka áherzlu á, að þjóð-
in stæði saman, — væri ein-
buga og léti af óþörfum
ágreiningi um smámuni. —
En halda þessir menn að
fordæmið frá Lögbergi sé bein-
línis fyrirboði þess, að þeir
eigi auðvelt með samstarf í
framtíðinni, er þeir geta ekki
komið sér saman um-forseta-
kjör eða forsetaefni og greiða
því ekki atkvæði. Verða það
ekki fleiri, sem skerast úr leik,
þegar að þeim kemur. Dæmi
þerra verður þó voúandi til
viðvörunar, — sporin geta
hrætt, þannig að enginn vilji
fylgja þeim á feigðargöngunni.
leiðinni, fyrir mikinn dugnað
þeirra, sem stjórnuðu umferð-
inni. Tókst þeim að beina einka-
bifreiðum, er heimkeyrsla hófst
á laugardaginn, eftir Sogsveg-
inum og heim um Suðurlands-
braut. Þrátt fyrir það varð að
setja tvöfalda keyrslu á Þing-
vallaveginn yfir Mosfellsheiði,
þegar flutriingarnir hófust heim
á laugardagskvöldið með bif-
reiðum á vegum hátiðarnefnd-
arinnar. Eins og áðúr hafði ver-
ið skýrt frá höfðu allar stöðv-
arbiðreiðar verið teknar leigu-
námi af ríkinu samkvæmt
bráðabirgðalögum á laugardag-
inn, þann 17. júní. Sýndu bif-
reiðastjórar sérstakan dugnað
við aksturinn á laugardaginn,
og þó aðallega við heimkeyrsl-
una um kvöldið. Fóru flestir
þeirra 3 til 4 ferðir og tókst
þannig að flytja flest það fólk
til bæjarins, sem hafði verið
flutt til Þingvalla á föstudag og
laugardag, eða um 9000 manns.
Engin slys komu fyrir á öllum
þessum flutningum. Má það þó
vissulega teljast merkilegt, þar
sem vegurinn um Mosfellsheiði
er raunverulega allt of mjór til
að hafa tvöfalda keyrslu á hon-
um, eins og var á laugardags-
kvöldið.
Á Þingvalla leiðinni urðu
engin slys. Tvær tómar bifreið-
ar fóru út af veginum á frem-
ur liægri ferð og varð ekkert
slys af. Yiðgerðar- og hjálpar-
stöðvar voru víðsvegar á leið-'
inni og liðsinntu íveglfarend-
um eftir beztu getu.
Á Þingvöllum.
Á laugardagsmorguninn var
mikill mannfjöldi saman kom-
inn á Þingvöllum. Gizkuðu
sumir á að þar væri jafnvel
fleira fólk saman komið en á
Alþingishátíðinni 1930, en þar
var talið að hefði verið saman
komin um 30 þúsund manns.
Þrátt fyrir veðrið var einkenn-
andi hversu fólkið var glatt og
hrifið af hinum söguríka at-
burði sem þarna átti sér stað.
1 bifreiðaþvögunni við gjár-
endann, mátti heyra margar
raddir þessu til staðfestingar,
þegar verið var að leggja af
stað heim um kveldið. „Eg vildi
gjarna endurtaka þetta ferða-
lag allt saman þótt veðrið væri
helmingi verra.“ „Þetta var
stórkostlegt, þótt veðrið væri
eltki sem bezt.“ Setningar eins
og þessar lieyrðust hvaðanæfa
frá mannfjöldanum, og enn-
fremur: „Við erum ekki fær
um að stofna lýðveldi, ef við
þurfum sólskin til þess.“ í öllú
var hrifning fólksiris augljós og
auðheyrð.
Það sem einna mest var til
umkvörtunar var hversu lítið
rúm var fyrir fólk í skjóli, ann-
að hvort í tjöldum eða húsum.
En fólk skildi þó að mjög hefði
verið erfitt að fara að setja upp
slíkt búsaskjól fyrir allan
þenna mannfjölda og þess ekki
heldur verið þörf, ef veðrið
liefði verið gott. Á hinn bóginn
gekk fólk ekki að því gruflandi
hvernig veðrið var um morg-
úninn og hafði enda búið sig að
heiman í sambandi við það,
að minnsta kosti margt af því.
Skreyting Þingvalla.
Þingvellir höfðu verið fagur-
lega skreyttir fyrir hátiðina. Á
Lögbergi hafði verið komið fyr-
ir séstökum palli fyrir þing-
heim, ríkisstjórn og gesti henn-
ar, svo sem sendimenn erlendra
ríkja og fleiri. Alls rúmaði pall-
urinn um 130 manns. Var hon-
um mjög vel fyrir komið og
fóðraður með brúnu efni. Fór
hann afar vel við landslagið í
kring. Á þessum palli fór fram
sjálf lýðveldisstofnunin. — Þá
hafði verið reistur sérstakur
pallur fyrir íþróttasýningar,
söng kóranna og fleira inni á
völlunum. Var hann um 600 fer-
metrar að stærð. Þá höfðu og
verið reistar flaggstengur viðs-
vegar um vellina, að Lögbergi,
við Valhöll, í gjánni, á brúm,
vegum og víðar. Uppdrátt að
þessu gerði Hörður Bjarna-
son arkitekt í samráði við und-
irbúningsnefnd hátíðarhald-
anna. Pallarnir voru mjög hag-
anlega gerðir og þeim vel fyrir
komið.
Tjaldbúðirnar munu hafa
orðið til muna stærri en gert var
ráð fyrir í upphafi. Voru tjöld-
in númeruð niður og tjaldborg-
in skipulögð í götur, sem merkt-
ar voru bókstöfum. Hátíða-
nefndin hafði sérstaka tjald-
stjórn á Þingvöllum, til að leið-
beina fólki og hjálpa því að
koma sér fyrir, og setja niður
tjöldin. Einstaldingar, er höfðu
leyfi frá nefndinni, sáu um veit-
ingar á Þingvöllum og höfðu
bækistöð sína í þar til ætluðum
tjöldum.
Kveðjur, sem bárust
forseta íslands til
Þingvalla.
Forseta Islands bárust eftir-
farandi kveðjur til Þingvalla þ.
17. júní:
Frá Gretti Jóhannssyni, ræð-
ismanni í Winnipeg, Thor
Thors sendiherra í Washington,
Pétri Benediktssyni, sendiherra
1 Moskva, Sverri Paturssyni í
Færeyjum, Birni Halldórssyni i
Minneapolis f. h. íslenzku náms-
mannanna þar, Valdimar Ey-
lands, f. h. íslenzkra félaga í
Winnipeg, L. H. Thorlaksson
vararæðismanni, f. h. isl. félags-
ins í Vancouver, Kitty Cheat-
ham, New York, Dr. Holbek
Montreux, Sviss, Ben. G. Waage
f. h. I.S.Í.
Fyrsti ríkisráðsf undur
lýðveldisins.
Fundur var haldinn í ríkis-
ráði á Þingvöllum 17. júní. —
Voru þar staðfest lög um þjóð-
fána Islands og gefinn út for-
setaúrskurður um skjaldar-
merki hins íslenzka lýðveldis.
Ennfremur var gefin út að
nýju embættisskilríki handa
sendiherrum íslands í London,
í Bandaríkjunum og Sovétríkj-
unum, svo og veitingabréf fyrir
aðalræðismann Islands í New
York.
Staðfest voru nokkur lög.
Gefin yoru út aldursleyfi til
vígslutöku handa þrem guð-
fræðikandídötum.
Sendiherrar og fulltrúar er-
lendra ríkja gengu á fund for-
seta íslands, á Þingvöllum þ. 17.
júní og færðu lionum árnaðar-
óskir sínar.
Tvær afmælisgreinar
verða að bíða næsta blaðs.
Eru þær um Lárus Rist, eftir
Sveinbjörn Jónsson og um Guð-
mund Guðjónsson, eftir Stef-
án A. Pálsson.
Útvarpið í kvöld.
Kl. 19.25 Þingfréttir. 19.50 Aug-
lýsingar. 20.00 Fréttir. 20.30 Kvöld
Kvenréttindafélags Islands: Ávörp,
ræ'ður og tónleikar.
Næturakstur:
B. S. í. Sírni 1540.
Næturvörður
í Laugavegs apóteki.
fslandsmótið
heldur áfram annað kvöld með
leik K. R. og Víkings og er það
næst síðasti leikur mótsins.
RÆÐA ÞINGFORSETA,
Frh. af 1. síðu.
engum gat tjóað að spyrna í
gegn. Og líkt má segja um eðli-
lega og réttmæta frelsisþrá allra
þjóða, sem aldrei verður kæfð.
Slíkt er eins og straumþung elf-
an, sem ómótstæðileg fellur um
langan veg í hafið. Og „hver
vill banna fjalli frá fljóti tás
til sjávar hvetja?“ ....
.... Hver siðmenntuð þjóð
skal sínum stjórnarháttum
ráða. Um það ber eigi lengur að
efast. íslendingar hafa nú að
sjálfráðu og trúir frumeðli
þjóðar sinnar valið einum rómi
það stjórnarform, er þeir telja
bezt hæfa frjálsri þjóð i frjálsu
landi, — lýðveldið. Nú er að
gæta þess vel, sem réttilega er
aflað. Ábyrgðin er vor og störf-
in kalla, störf, sem oss ber að
vinna sameinaðir og með það
eitt fyrir augum, sem í sann-
leika veit til vegs og gengis og
blessunar landi og lýð. I dag
heitstrengir hin íslenzka þjóð
að að varðveita frelsi og heiður
ættjarðarinnar með árvekni og
dyggð, og á þessum stað votta
fulltrúar hennar hinu unga lýð-
veldi fullkomna hollustu.
Til þessa hjálpi oss Guð
Drottinn.
%
Forsetakjör.
Er forseti hafði lokið máli
sínu var tekið fyrir annað mál-
ið á dagskránni, sem var:
Kosning forseta íslands fyr-
ir tímabilið frá 17. júní 1944
til 31. júlí 1945.
Fór atkvæðagreiðslan fram
svo sem tíðkast um forseta-
kjör Alþingis, en ajtkvæði féllu
þannig, að Sveinn Björnsson
ríkisstjóri var kjörinn forseti
með 30 atkvæðum, Jón Sigurðs-
son frá Kaldaðarnesi, skrif-
stofustjóri Alþingis fékk fimm
atkv., en 15 seðlar voru auðir.
Lýsti þingforseti yfir því, aö
Sveinn Björnsson væri rétt
kjörinn forseti Islands tilskilið
timabil.
Þingforseti lagði því næst
eiðstafinn fyrir hinn nýkjörna
forseta, samkvæmt 10. gr.
stjórnarskrárinnar, en eiðstaf-
urinn hljóðar svo:
„Eg undiritaður, sem kos-
inn er forseti íslands, heiti
því að viðlögðum, drengskap
mínum og heiðri, að halda
stjórnarskrá ríkisins.“
Skrifstofustjóri Alþingis
lagði eiðstafinn fyrir forsetann
til undirritunar, — í tveim ein-
tökum, — en afhenti því næst
þingforseta, er lýsti yfir því að
athöfninni væri lokið.
Reis þá úr sæti aldursforseti
Alþingis, Ingvar Pálmason,
þingmaður Sunn-Mýlinga og
mælti: Lengi lifi forseti Islands.
Þingheimur tók undir með fer-
földu húrrahrópi, og mann-
fjöldinn gerði slíkt hið sama
og hyllti forsetann innilega.
Hinn nýkjörnu forseti ávarp-
aði því næst þingheim á þessa
leið:
ÁVARP FORSETA
ÍSLANDS.
Herra alþingisforseti!
Háttvirtir alþingismenn!
Eg þakka fyrir það traust,
sem mér hefir verið sýnt, með
því að kjósa mig forseta Is-
lands nú.
Er eg var kjörinn ríkisstjóri
í fyrsta skipti fyrir réttum 3
árum síðan, lýsti eg því yfir,
að eg liti á það starf mitt fram-
ar ÖIlu sem þ j ó nus t u við
heill og hag íslenzku þjóðar-
innar. Og bað Guð að gefa mér
kærleika og auðmýkt svo að
þjónusta mín mætti verða Is-
landi og íslenzku þjóðinni til
góðs.
Síðan eru liðin þrjú ár, sem
hafa verið erfið á ýmsan hátt.
En hugur minn er óbreyttur. Eg
tek nú við þessu starfi með
sama þjónustuhug og sömu
bæn.
Á þessum fornhelga stað, sem
svo ótal minningar eru bundn-
ar við, um atburði, sem mark-
að hafa sögu og heill þjóðar-
innar, vil eg minnast atburð-
ar, sem skeði hér fyrir 944 ár-
um. Þá voru viðsjár með mönn-
um sennilega meiri en nokkru
sinni fyrr þau 70 ár, sem þjóð-
veldið hafði staðið þá. Og á-
greiningsefnið var nokkuð sem
er öllum efnum viðkvæmara
og hefir komið á ótal styrjöld-
um í heiminum. Það voru trú-
arskoðanir manna. Forfeður
vorir höfðu haldið fast við hina
fornu trú, Ásatrúna, sem flutzt
hafði með ■ þeim til landsins.
Nú var boðaður annar átrún-
aður, kristindómurinn. Lá við
fullkominni innanlandsstyrj-
öld milli heiðinna manna og
kristinna.
Alþingi tókst að leysa þetta
mikla vandamál hér á Lög-
bergi. — Um þetta segir svo
í Njálu:
„Um daginn eftir gengu livár-
irtveggja til Lögbergs, ok
nefndu hvárir vátta, kristnir
menn og heiðnir, ok sögðust
hvárir úr lögum annara. Ok
varð þá svo mikit óhljóð at
Lögbergi, at engi nam annars
mál. Síðan gengu menn í braut
ok þötti öllu horfa til inna
mestu óefna.“
Forystumaður kristinna
manna fól nú andstæðingi sín-
um, hinum heiðna höfðingja,
Þorgeiri Ljósvetningagoða að
ráða fram úr vandræðunum.
IJann gerhugsaði hálið. — Um
málalok segir m. a. svo í Njálu:
„En annan dag gengu menn
til Lögbergs. Þá beiddi Þorgeir
sér hljóðs ok mælti: „Svá lýst
mér sem málum várum sé kom-
it í ónýtt efni, ef eigi hafa ein
lög allir. En ef sundur er skipt
lögunum, þá mun sundur skipt
friðnum, ok mun eigi við þat
mega búa.“
Heiðinginn Þorgeir Ljósvetn-
ingagoði * segir því næst svo:
„Þat er upphaf laga várra at
menn skuli allir vera kristnir
hér á landi."
Undu allir þessum málalok-
um með þeim árangri að af
leiddi blómöld Islands, unz
sundurþyklcið varð þjóðveld-
inu að fjörtjóni.
Nú á þessurr, fornhelga stað
og á þessari hátíðastundu bið
eg þann sama eilífa Guð, sem
þá hélt verndarhendi yfir ís-
lenzku þjóðinni, að halda sömu
vendarhendi sinni yfir Islandi
og þjóð þess á þeim timum
sem vér nú eigum fram uiidan.
Var því næst þingfundi slit-
ið. Hófst þá flutningur lcveðja
af fulltrúum erlendra ríkja.
Bíll veltur í
Kömbum.
Engin meiðsli á
mönnum.
Það slys vildi til að kveldi
/iins 17. júní, að stór vörubíll
með farþegabyrgi á vörupalli,
valt í Iiömbuni, en engin meiðsl
á mönnum áttu sér stað, enda
þótt byrgið væri fullt af fólki.
Bílstjórinn segir sjálfúr svo
frá, að vél bifreiðarinnar hafi
er nfinþst varði fstainzað og
„bremsurnar“ bilað, er hún
var á ferð upp Kamba. Við
þetta rann bíllinn aftur á bak
og út af veginum. Skemmd-
ist bíllinn mjög mikið; enda
fór hann þrjár veltur, eftir þvi
sem sjónarvottur hermir.
j Fólkið, sem í bilnum var
| slapp ómeitt með öllu og má
j það teljast hin mesta mildi'.