Vísir - 10.11.1955, Blaðsíða 5

Fimmtudaginn 10. nóvember 1955
VISIR
tfilicoll
Jakob Möller mun jafnan
verða talinn einn fjölhæfasti
og' gáfaðasti stjórnmáíamaður
sinnar samtíðar. í rneira en
aldarþriðjung stóð hann í fylk-
‘ingarbrjósti í stjórnmálabarátt-
unni. Á því tímabili hafði hann
mikil áhrif á gang ýmissa þjóð-
mála, enda gegndi hann um
skeið mikilvægustu trúnaðar-
störfum fyrir þjóð sína. Þegar
•slíkir menn falla í valinn, er
harmur í hugum margra.
Jakob Möller var fæddur 12.
júlí 1880 að Stóra-Bergi á
Skagaströnd. Voru foreldrar
.hans Óle Chr. Möller, kaup-
maður í Hólanesi og síðar á
Hjalteyri, og kona hans Ingi-
•björg Gísladóttir, Jónssonar,
bónda að Neðri-Mýrum. Bæði
-voru þau hjón vinsæl og vel
-metin.
Jakob var snemma settur til
'mennta og lauk hann stúdents-
'prófi árið 1902. Árið eftir lauk
hann heimspekiprófi í Kaup-
mannahöfn og stundaði jafn-
framt verkfræðinám við há-
skólann þar til ársins 1905.
Sneri hann þá heim og stundaði
hér læknisnám á árunum
1906—1909. Hvarf hann frá því
námi og gerðist starfsmaður
Landsbanka íslands og vann
þar í fimm ár.
En það átti ekki fyrir honum
að liggja að eyða ævinni við
toankastörf, þótt hann væri
allra manna gleggstur á tölur
og reikningsfærslur, enda var
hann talinn einn bezti stærð-
•fræðingur í skóla. Á skólaár-
iim hans kom fljótt í ljós, að
hann hafði mikinn áhuga á
landsmálum og þótti einna
skeleggastur í þeim málum af
ungum mönnum, sem honum
voru samtíða. Stóð hann fram-
arlega í flokki þeirra, sem
heimtuðu fullt sjálfstæði þjóð-
inni til handa. Hann gerðist
• landvarnarmaður, þegar sá
flokkur hófst,-* enda var hann
jafnan síðan þar í flokki er
lengst var gengið um réttar-
'kröfur landsmanna.
Þegar Jakob hvarf frá starfi
- í Landsbankanum, hófst nýr
þáttur í lífsstarfi hans, þáttur
sem leiddi til virkrar þátttöku
. í opinberum málum, sem hug-
ur hans frá æsku hafði stefnt að.
Árið 1915 keypti hann dag-
tolaðið Vísi og gerðist ritstjóri
þess. Stjórnaði hann því í tíu
ár. Á því tímabili voru mikii
umbrot í íslenzkum stjórnmál-
um. Deilurnar við Dani hjöðn-
uðu mjög eftir 1918 en í þess
stað fór þjóðin að skipa sér í
flokka um innanlandsmálin.
[Var ekki líklegt, að slíkur á-
liugamaður um landsmál sem
iJakob var, léti sig' engu skipta
þá þjóðfélagsþróun, er fram fói
í skjóli þess frelsis, sem fékkst
itneð sambandslögunum 1918.
Hann var ritfær í bezta lagi,
ígáfaður og ágætur ræðumaður.
Hann hafði því öll skilyrði til
sð hasla sér völl á sviði þjóð-
ímálanna, enda stóð ekki lengi
á því, að penni hans og rökfimi
á mannfundum drægi að hon-
jum athygli alþjóðar. Saga þess-
arrá ára verður ekki sögð í
etuttu máli. En á þessum árum
var honum eittrijóst. Hann ætl-
Sði sér að komast á þing, þar
KveBja frá formanni Sjáifsfæðisílokksins.
Jakob Möller mnn seint gleymast þeim sexn íyltjilust með al-
þingiskosningunum í Reykjavik haustið 1919. Með eldmóði og ílug-
mæísku vann hann þá svo glæsilegan ltosningasigur, að ekki verð-
ur til jaínað siðustu áratugina. Hann reri þá að heila má einn á
báti og lagði til orustu við liðsterkan, mætan on velmetinn höíð-
ingsmann.
Jakob MöIIer sigraði ekki aðeins þenna höfuðandstæðing sinn
heldur vann hann oy hylli okkar margra, sem þá börðumst gegn
honum.
Hann hafði þá um árabil haft ríkan stjórnmálaáhuga og eftir
að hann settist á þing, árið 1920 lét hann æ meir að sér kveða,
svo að telja má, að um aldarf jórðungsskeið haíi haun verið meðal
hinna áhriíarikustu í hcpi íslenzkra stjórnmálamanna.
Við vinir Jakobs Möiler dáðum mjög viísmuni hans, lökíimi
og ræðumensku, en vænst þótti okkur um yfirlætisleysi hans,
réttsýni og góðgirni.
Sjálfstæðisflokkurrnn kvcður nú einn sinn bezla baráttumann
og þjóðin, öll mætan son c-g mikilhæfan.
Honuci fylgir blessun margia en einskis manns óvild.
sem þjóSxnálin voru rædd og tli
lykta leidd. Og árið 1919 var
hann kosinn á þing með sögu-
legum hætti. Hann bauð sig
fram til þingsetu í Reykjavik á
móti manni, sem studdar var af
stærsta stjórnmálaflokknum og
talinn alveg yiss um að ná
kosningu. Þessi maður var Jón
Magnússon ráðherra, gáfaður
og vinsæll stjórnmáiamaður.
Það var söguleg kosning. Jakob
hafði fjölda ungra. og harðsnú-
inna stuðnigsmanna og í marga
daga bergmálaði bærinn af
herópi þeirra: „Jakob skal á
þing“. Hann komst á þing og
átti sæti á alþingi til ársins
1927, en síðan frá 1931 til
1945.
Hófst þá fyrir alvöru ferill
hans sem stjórnmálamanns og
má segja að frá 1924, þegar
hann lét af ritstjórn Vísis, hafi
hann, helgað starfskrafta sína
opinberum málum um 25 ára
skeið. Á.-þessu tímabili voru
honum falin fjölmörg trúnaðar-
störf. Auk þess að vera þing-
maður fyrir Reykjavík á 28
Ólafur Thors.
þingum átti hann sæti í bæjar-
stjórn í 16 ár, jirá 1930 til 1945,
og étti.sæti í bæjarráði. Hann
var eftirlitsmaður með bönk-
um og sparisjóðum í 10 ár og
framkvæmdarstjóri sjukra-
samlags Reykjavíkur var hann
jum langt skeið. Hann átti sæti
,í mör.gum mikilvægum nefnd-
um og í miðstjórn Sjálfstæðis-
flokksins var 'hann í mörg ár.
Hann var rnjög áhugasmur
um bihdindismál og starfaði í
! góðtemplarareglunni síðari
hluta ævi sinnar.
I Jakob var ekki mikill fram-
kvæmda- eða fjáraflamaður
fyrir sjálfan sig. En í hinum
efnahagslegu viðfangsefnum
I bæjarfélagsins og þjóðarinnar
komu vitsmunir hans og glögg-
skyggni í góðar þarfir. Hann
var ráðhollur og fljótur að
brjóta viðfangsefnin til mergj-
ar. Þetta og hin meðfædda ljúf—
mennska hans er ein skýringin
;á því, hversu langan starfsdag
jhann átti í völundarhúsi stjóríi-
i málanna.
1 Þegar þriggja flokka stjórn
var mynduð 1939, varð Jakob
fjármálaráðherra. Þegar um-
ræður fóru fram í Sjálfstæðis-
flokknum um þátttöku í þeirri
stjórn, var mér kunnugt um, að
hann hafði ekki í huga og því
síður sóttist hann eftir, að verða
ráðherra í væntanlegri þriggja
flokka stjórn. En margir af vin-
um hans óskuðu eindregið eftir
því, að hann tæki sæti í stjórn-
inni ásamt formanni flokksins,
Ólafi Thors, og lét hann að lok-
um undan fortölum þeirra.
Minnist eg á þetta sökum þess,
að eg hygg að trúnaðarstörfin
hafi sjaldan verið að honum
rétt fyrir atbeina hans sjálfs,
því hann var að eðlisfari hlé-
drægur og lét lítið yfir sér.
Þegar samsteypustjórnin
lagði niður völd 1942, myndaði
Ólafur Thors fyrsta ráðuneyti
sitt. í því ráðuneyti, sem starf-
aði í sjö mánuði, var Jakob
einnig ráðherra og fór með fjár-
mál og dómsmál.
Jakob lét af þingmennsku
1945 og hafði hann þá setið á
28 þingum eins og áður er getið.
Hann hafði átt langan vinnu-
dag á þeim vettvangi, sem hug-
ur hans stóð til þegar á æsku-
árum. Hann fór úr bardagan-
um með fullri sæmd og með
hreinan skjöld. Og þegar hann
kvaddi stjórnmálin átti hann
fleiri vini en þegar hann tayrj-
aði.
Þegar hann hætti afskiptum
af stjórnmálum, var honum
falið að gegna sendiherrastörf-
um í Danmörku. Var hann fyrsti
sendiherra íslenzka lýðveldis-
ins hjá okkar fyrri sambands-
þjóð, sem þá hafði ekki enn
sætt sig við sambandsslitin.
Gegndi hann því embætti í
fimm ár en kom heim aftur,
þegar hann var sjötugur að
aldri.
Eg hef getið aðeins fárra af
störfum Jakobs Möller en sér-
staklega þeirra, sem snerta
stjórnmálaferil hans. Svo fjöl-
hæfur, gáfaður og góðgjarn
maður hlaut að fá mörg og
vandasöm verkefni hjá með-
borgurum sínum, enda varð
hann ekki. afskiptur í því efni.
Þeir, sem með honum störfuðu
og vel þekktu hann, kunnu bezt
að meta mannkosti hans og
^hyggindi. Við vorum nánir
samstarfsmenn um tuttugu ára
skeið. Það, sem að mínu áliti
einkenndi hann mest, var góð-
vild hans og hlýleiki, vitsmunir
hans og óvenjulegur hæfileiki
til að sjá fljótt aðalatriði hvers
máls. Það var ríkur þáttur í
eðli hans, að rétta hlut þeirra
sem á var hallað. Hann var
greiðvikinn mjög og jafnan
reiðubúinn að leysa hvers
manns vandræði, ef þess var
kostur.
Jakob Möller var kvæntur
Þóru Þórðardóttur Guðjohn-
sens á Húsavík. Andaðist hún
1922. Börn hans, sem öll eru á
lífi, eru þessi: Gunnar, lögfræð-
ingur, Ingólfur, skipstjóri,
Baldur, lögfræðingur, Þórður,
læknir, Helga, gift Thor R.
Thors.
Jakob Möller verður lengi
minnisstæður þeim, sem þekktu
hann. Hann setti r?ip á samtíð
sína, sem hann á.4 þátt í að
móta. Hann stóð hátt upp úr
fjöldanum, þótt hann væri hié-•
drægur að eðlisfari. Hann unni
þjóð sinni af heilum hug og
fyrir hana starfaði hann, en
ekki vegna valdsins og veg-
semdarinnar.
Björn Ólafsson. t
Þeir, sem í ‘virðulegri elli
geta litið yfir farinn veg og séð
jákvæðan árangur verka sinna,
hafa ekki til einskis lifað, en
margir til mikils. Svo var um
Jakob Möller. Á ungum aldri
var hann eldheitur hugsjóna-
maður, sem skipaði sér þar i
flokk, er harðast var barist
ifj’rir sjálfstæði þjóðarinnar,
Miðaldra háði hann oft harða
baráttu fyrir margskyns menn-
ingarmálum, en á efri árum
naut hans þess trúnaðar, sem
þjóðin gat sýnt honum mestap.
Farsælt starf leiddi til fyllsta
trausts.
Jakob Möller taldi ekki allá
viðhlæjendur vini og var frek-
ar dulur maður og fáskiptinn.
Hann var orðfár að jafnaði, c-n
rökfastur í ræðu og sá oft þóer ■
hliðar málanna, sem aðrir
greindu ekki og mun því hafa
komið mörgum í opna skjöldu
á orðþingum. Lundin var ör og
skapið mikið, en svo vel tamið
á efri árum, að slík$ gætti Mtt
eða ekki. Hann var gæddur
ríku listamannseðli, og vildi í
opinberu starf sínu glæða listir
og vísindi, en þar gnæfir starf
hans í þágu Þjóðleikhússins
hæst og er óbrotgjarn minnis-
varði.
Samstarf okkar varaði í rösk
20 ár, en þannig var til þess
stofnað að við vorum í nokk-
urri andstöðu. Allt jafnaðist
það, enda var Jakob Möller
samvinnuþýður maður, sem
hver og einn hlaut að meta meir
við meiri kynni. Árangur af því
samstarfi reyndist ánægjuleg-
ur og fögnuðum við því báðir
af heilum hug. Jakob hóf á
sínum tíma dagblaðið Vísi til
mikilla áhrifa, og fyrir mér átti
það að liggja, að njóta ávaxt-
anna af því starfi hans sem
ritstjóri blaðsins um 15 ára
skeið, auk þess, sem hann efldi
blaðið með ráðum og dáð þarfn
tíma allan.
Frá æviatriðuni hins látna
merkismanns munu aðrir
greina. Mér er hitt Ijúft og skylt
að þakka á krossgötunum miklu
lángt og gott samstarf, jafn-
framt því, sem eg votta börnum
hans hluttekningu mína.
Kristján Guðlaugsson. !
Jakob Möller yar fyrstur
óskyldra, fullorðinna manna,
sem eg kynntist að nokkru
ráði. Hann og faðir minn höfðu
alizt upp ekki fjarri hvor öðr-
um norður í Húnavatnssýslu,
þar sem þeir voru fæddir báð-
ir, munu hafa fermzt saman og
komu um mjög svipað leyti til (
Reykjavíkur um aldamótin.
Með þeim tókst einlæg vin-
átta, meðan þeir voru ungling-
ar, og hún entist, meðan þeir
lifðu báðir, enda taldi faðir
minn hann ævinlega tryggastan
og ráðhollastan vina sinna.
Jakob var tíður gestur ú
; heimili foreldra minna, og æv-»