Tíminn - 17.03.1917, Blaðsíða 1

TIMINN
kemur út einu sinni í
■viku og kostar 4 kr. til
áramóta.
TÍMINN
ÁFGREIÐ8LA
á Laugaveg 4 (Bóka-
búðinni). Þar er tekið
á móti áskrifendum.
í. ár.
Reykjavík, 17. marz 1917.
1. blað.
Iiiniíansur.
Um nokkur undanfarin misseri
liafa verið á döfinni samtök all-
margra eldri og yngri manna af
ýmsum stéttum víðsvegar um land,
sem stefnt hafa að því, að is-
lenzka þjóðin sldftist framvegis
fremur en hingað til í flokka eftir
því, hvort menn væru framsæknir
eða íhaldsamir í skoðunum. Þessir
menn voru óánægðir með árangur-
inn af gömlu ílokkaskiftingunni.
Þeir sáu þessa flokka klofna og
bráðna saman aftur, oft af litlum
orsökum. Þeir sáu menn sem verið
höfðu samherjar í gær, verða fénd-
ur í dag. Og þegar til athafna kom
í þinginu, gekk illa að halda þess-
uin flokksbrotum saman um á-
kveðin mál. í innanlands málun-
um a. m. k. var ekki hægtað greina
nokkurn verulegan stefnumun.
Af þessu öllu hefir mjög dvínað
trúin á lífsgildi gömlu flokkanna.
Og svo mjög heflr kveðið að þessu
trúleysi, að tvö nafnkendustu stjórn-
málablöð landsins, hafa eigi alls
fyrir löngu viðurkent, að gamla
flokkaskipunin væri úrelt og eigi
til frambúðar.
En þjóð sem býr við þingræði
getur ekki án ílokka verið. Og
stjórnarhættir og framkvæmdir í
þingræðislöndunum fara mjög eftir
þvi, hvort flokkarnir, cru sterkir og
heilbrigðir, eða sjúkir og sjálfum
sér sundurþykkir. Þar sem flokk-
arnir eru reykulir og óútreiknan-
anlegir, eins og roksandur á eyði-
mörk, verða framkvæmdirnar litlar
og skipulagslausar. Því að hver
höndin er þar upp á móti annari.
Heilbrigð flokkaskipun hlýtur að
byggjast á þvi, að flokksbræðurnir
séu andlega skyldir, séu samhuga
um mörg mál en ekki að eins eitt,
og það þau málin sem mestu skifta
í hverju landi.
Erlendis heíir reynslan orðið sú
í flestum þingræðislöndunum, að
þjóðirnar skiftast í tvo liöfuð-
ílokka framsóknarmenn og ihalds-
menn. Að vísu gætir alla jafna
nokkurar undirskiftingar, en þó
marka þessir tveir skoðunarhættir
aðal línurnar. Og svo þarf einnig
að verða hér á landi, ef stjórnar-
form það sem þjóðin býr við, á
að verða sæmilega hagstælt lands-
fólkinu.
Þetta blað mun eftir föngum
beitast fyrir heilbrigðri framfara-
stefnu í landsmálunum. Þar þarf
að gæta samræmis, hvorki hlynna
um of að einum atvinnuveginum
á kostnað annars, né hefja einn
bæ eða eitt hérað á kostnað ann-
ara landshluta, því að takmarkið
er framför alls landsins og allrar
þjóðarinnar.
Að þessu sinni verður ekki farið
ítarlega út í einstök stefnuatriði,
en að eins bent á fjögur mál sem
blaðið mun láta til sin taka, og
lítur það svo á, að heppileg úr-
lausn þeirra geti verið hin bezta
undirstaða allra annara framfara.
Er þar fyrst að nefna banka-
málin, sem eru og hafa verið í ó-
lagi, svo megnu að seðlaútgáfu-
rélturinn heflr af þinginu verið
atlientur erlendu gróðafélagi. í'þvi
máli ber þrenns að gæta:
1. Að ekki verði gengið lengra en
orðið er í þvi, að veita hluta-
bankanum sérréttindi.
2. Að bankarnir hafi í náinni fram-
tið nægilegt veltufé handa lands-
mönnum.
3. Að fyrirkomulag bankanna sé
heilbrigt, og að allar stéttir og
allir landshlutar eigi jafn hægt
með að hagnýta sér veltufé
þeirra.
Um samgöngumálin verður spyrnt
á móti því að nokkurt félag, inn-
lent eða útlent, fái einkarétt til að
eiga samgöngutæki hér á landi.
Hefir áður borið á þeirri hættu,
og á orði að sá draugur muni
endurvakinn nú með vorinu. Hins
vegar verður lögð áherzla á að
koma samgöngunum á sjó i við-
unanlegt horf, og að jafnframt
verði samgöngurnar á landi bættar
svo sem efni þjóðarinnar frekast
leyfa.
í verzlunarmálum, mun blaðið
fylgja fram samvinnuslefnunni til
hins ítrasta, og gera sér far um
að benda á hvar og með hverjum
hætti sú hreyfing geti orðið þjóð-
inni til mestra nota.
Að þvi er snertir andlegar fram-
farir mun verða lögð stund á
að benda á hverjir þættir séu sterk-
ir og lífvænlegir í íslenzkri menn-
ing, og haldið fram máli þeirra
manna sem vilja nema af öðrum
Jjjóðum, þar sem þær standa ís-
lendingum framar, og þá kostað
kapps um, að numið sé á hverju
sviði af þeim, sem færastir eru og
lengst á veg komnir.
En nieðan hverskonar hæltur og
ófarnaður volir yfir þjóðinni af
völdum heimsstyrjaldarinnar, mun
blaðið leggja meiri áherzlu á að
ræða bjargráð yfirstandandi stund-
ar, fremur en framtíðannálin.
Er þar einkum tveggja hlula að
gæta, fyrst að einskis sé látið ó-
freistað til þess að tryggja landinu
nægilegan skipakost, og í öðru
lagi að matvöruaðdrættir frá út-
löndum og skifting matvælanna
hér á landi, verði framkvæmd með
þeirri réttvísi og hagsýni, sem
frekast verður við komið.
Einmilt þessar sérstöku ástæður
eru þess valdandi, að blaðið hefur
göngu sína nokkru fyr en ætlað
var upphaflega, og áður en sá
maður, sem búist er við að verði
framtíðarritstjóri þess, getur fluzt
hingað til bæjarins. Fyrir því stýr-
ir því nú i byrjun einn af eigend-
um þess, Guðbrandur Magnússon
bóndi frá Holti undir Eyjafjöllum,
þótt eigi geti hann sint því starfi
nema skamma stund.
Nafnið á blaðinu þarf naumast
skýringar við. Þó má taka það
fram, að eins og það er ekki að
eins nútíð og framtíð, heldur einn-
ig fortíðin sem felst í hugtakinu'
tíminn, þannig mun og blaðið hafa
það fyrir augum sem læra má af
liðinni þjóðarævi, til leiðbeiningar
í nútíð og framtíð.
Skipakanp lanðssjóðs.
Allir sém spyrja frétta frá Reykja-
vik um þessar mundir, spyrja
einna fyrst um það, hvað skipa-
kaupunum líði.
Menn vita sem er, að þingið í
vetur veitti landstjórninni heimild
lil þess að kaupa skip sem full-
nægðu brýnum þörfum Iands-
manna, og vita hitt líka, að þing-
ið ætlaðist blátt áfram til þess, að
skip yrðu lceypt, bæði til strand-
ferða og millilandaferða.
Síðan þingið sat á röggstólum,
hefir mjög harnað á um allar sam-
göngur er vér eigum mest undir,
svo ekki er að undra, þótt menn
bíði þeirra frétta með óþreyju,
að landstjórnin hafi fest kaup á
skipi.
Enda munu skipakaupin vera
einna efst á baugi af áhugamálutn
stjórnarinnar, þótt enn hafi henni
eigi tekist að fá þeim komið í
kring.
Og heldur eykur það á ótta
manna um þetta mál, að siðustu
erlendar fregnir benda til þess, að
jafnvel ein af aðal siglingaþjóðum
heimsins, Englendingar, virðast
eigi hafa umráð yfir þeim skipa-
kosti, er hún þarf til aðdrátta.
Væri það því eigi nema von,
þótt landstjórnin færi fremur lengra
en skemra en þingið gerði ráð
fyrir, um skipakaup.
Stjórnin mun hafa' leitað fyrir
sér um kaup á skipum hvar sem
var 'á Norðurlöndum og notið til
þess aðstoðar íslenzku stjórnar-
skrifstofunnar í Kaupmannahöfn,
hr. E. Nielsens framkvæmdarstjóra
Eimskipafélagsins, og hr. stórkaup-
manns Thor E. Tuliníusar.
En árangurslaust mun það hafa
verið til þessa. Kaupin að ein-
hverju leyti eigi þótt aðgengileg,
er tilboð hafa fengist. Auk þess
sem siglingaskilyrði Englendinga
gera það næstum frágangssök að
kaupa skipin þaðan, meðan svona
stendur.
Virðist því sem víðar þurfi að
leita, og þá eigi síst til Vesturheims.
Enda munu flest skipin þaðan,
sem einstakir menn hafa fest kaup
á í seinni tíð.
Fyrir milligöngu danska ræðis-
mannsins i New-York gæti stjórnin
útvegað sér ábyggilegan sérfræðing
til kaupanna. Og kaupin þannig að
fullu gerð simaleiðina, og á til-
tölulega skömmum tíma.
Heyrst hefir að einstöku fjármála-
menn hér í Reykjavík hugsi sér að
komast að samningum við lands-
stjórnina um það, að i stað þess
að liún kaupi skip, þá semdi hún
við þá um leigu á skipum er þeir
sjálfir keyptu eða leigðu.
Það væri að álasa framsýni þess-
ara manna, að lialda því fram, að
landssjóður mundi liafa hag af
sliku.
Enda eigi ólíklegt að alþingi
hefði þá gert ráð fyrir þeirri leið
út úr vandræðunum, ef það hefði
liaft trú á aðferðinni.
Satt að segja er það ámælisvert,
að nokkur skuli geta látið sér koma
slíkt til hugar, — maður talar nú
ekki um, ef hugsað skyldi til þess,
að landssjóður ætti að ganga í
ábyrgð fyrir skipsverðinu, svo að
mennirnir gætu keypt sér skip.
Að vísu eru skipakaup fjárhættu-
spil eins og stendur. En yfirvofandi
hungur heillar þjóðar er ærin á-
stæða til þess að afsaka það.
Og úr því að farmgjöld eru nú'
fimmföld við það sem var nokkru
fyrir ófriðinn, þá þarf eigi lengi
að sigla til þess að hafa talsvert
upp í skipsverðið, því vitanlega
hefir útgerðarkosnaðurinn eigi vax-
ið að sama skapi.
Og óviðkunnanlegt væri það, að
gera landssjóð að »lotterii« ein-
stakra manna — jafnvel þótt þeir
gætu tapað á því.
SkipaþSrjia.
Gleðin er almenn yfir því, hversu
skipaflotinn íslenzki eykst hröðum
skrefum, en hálfgerða ónotakend
vekur það samt, þegar 16 þúsund
smálesta skip, sem þó eru ekki
nema meðalskip nágranna þjóð-
anna sumra, koma og blanda sér
í hópinn.
Það er eins og það sé hart, að
verða að finna til smæðarinnar
einmitt þar, sem menn eru að
gleðjast yfir einna mestum fram-
förunum
En þótt skipaeignin hafi stórum