Tíminn - 24.10.1948, Blaðsíða 3

235. blað
TÍMINN, sunnudaginn 24. okt. 1948.
3
LeiUfélmj ReyUjiuvíkur:
Gullna hlihih
Sótt í brunna sögunnar
Bréf frá Jóni ritara til Jóns Sigurðssonar
Gullna hliöið er verk, sem
íslendingar rnega vera stoltir
af. Það er þannig frá því geng
ið af hálfu höfundar og með-
ferð íslenzkra leikenda, er
verkinu samboðin. Er sjálft
verkið, bæoi við samningu og
meðferð á sviði, byggt á gam-
alli og góðri islenzkri menn-
ingu. Þannig er Gullna hliðið
íslenzk eign, •— alþjóðareign,
— og það eru allar likur til, að
það verði það um langan ald-
ur, — ísienzkur leikur, sem
alþjóö þekkir og tileinkar sér.
Gullna hliðið er ódauöleg
lýsing á baráttueðli kúgaðs
og fátæks íslendings. Jón
kotbóndi á í bazii alla sína
ævi. Hann er að öorum þrseði
uppreistarmaður gegn öllum
stjórnarvöldum á himni og
jörðu og virðir hvorki guðs né
manna lög nema að takmörk-
uöu leyti. Hann leyfir sér aö
gagnrýna og meta sjálfur
jafnt guðsorð sem konungs-
boð. En samfara þessu her-
skáa sjálfstæði er hann hrotti
og harðjaxt. Hann hefir allt-
af verið 1 sjálfsvörn, — bar-
áttu upp á líf og dauða. Sú
barátta hefir hert hann.
Kjarkur hans hefir vaxið en
líka kuldi og harka. Því virð-
ist Jón á yfirborðinu verri
maður en hann er.
Jafnfrarnt því, sem Gullna
hliðið er lýsing á Jóni bónda,
geymir það aðra mynd engu
síðri, þar sem er kerlingin
kona hans. Þs.r er lýsing á
hinum umhyggjusama og.
verndandi kærleika, sem!
aldrei þreytist eða bugast, en j
vex af hverri raun, sem'
mætir á þeirri leið, sem j
liggur ástvininum til bjarg- J
ar. Báðár þessar persónulýs- i
ingar eru meira en íslenzkar.1
Þær eru óháðar löndum og
þjóðum og eiga alls staðar i
við, þar sem mannlegt eðli og
mannleg barátta kemur við
sögu. Hins vegar opnar þekk-
ing á íslenzkri þjóðtrú og ís-
lenzkri menningu liðins tíma
leiðina til skilnings á því
umhverfi, sem þessi barátta
er háð í.
Sýning leikfélagsins á
Gullna hliðinu að þessu
sinni er með ágætum.
Arndís Björnsdóttir túlk-
ar vel þolinmóða og þraut-
seiga elju og umhyggju kerl-
ingar að bjarga velferð
bónda síns og gera hlut hans
sem beztan. Sá leikur er bæði
fagur og sannur.
Brynjólfur Jóhannesson
hefir margt gert vel.'en sjald-
an mun honum hafa tekizt
betur, en þegar hann heldur
uppi svörum fyrir sál Jóns
bónda, sem er hneppt í skjóðu
kerlingar. Hortugur og djarf-
yrtur berst hann sinni bar-
áttu æðrulaust, þó að hlutur
hans sé þröngur.
Hér verður ekki fjölyrt um
leik annarra í þessu verki,
en margt, er þar vel gert.
Þjófur, böðull, drykkjumað-
ur, frilla Jóns og sýslumaður
eru allt eftirminnilegar per-
sónur, þó að kynning þeirra
sé skammvinn.
Óvinurinn er ósvikinn drýs-
ill, lymskur og flár, sem
bæði getur verið' ísmeygileg-
ur freistari og aðgangsfrekur
og kann vel að bregða fyrir
sig djöfullegu glotti, en eng-
inn höfuðfjandi er þetta.
Það er heldur ekki nauðsyn-
legt, en enginn mun efast um
hvoru megin persónan stend-
ur eða hver erindi hún rekur.
Steingerður Guðmunds-
son fer með hlutverk Maríu
meyjar af mildi og blíðu, en
óneitanlega vantar í það há-
tignina, sem ætti að vera
samfara. En þetta hlutverk
krefst óvenjulega mikils, svo
að þvi séu gerð full skil.
í heild má segja það, að
þetta leikrit er heppilegt til
flutnings, því að þar fer sam-
an gamansemi og fyndni og
veigamikill boðskapur. Þetta
er því skemmtilegur leikur,
sem skilur þó eftir áhrif, sem
geymast vel. Og það eru slík
viðfangsefni, sem Leikfél’agið
ætti að finna sér, því að það
hefir öll tök á að vaxa af
þeim. H. Kr.
ÚTSÖLUSTAÐIR i
í REYKJAVÍK !
Vesturbær: j
Vesturgötu 53
West-End. !
Fjólu, Vesturgötu
ísbúðin, Vesturgötu 16 ;
Miðbær:
Bókastöð Eimreiðar-
innar
Tóbaksbúðin Kolasundi
Austurbær:
Veitingastofan Gosi.
Söluturninn við Lækj-
artorg
Bókabúð KRON
Laugaveg 45
Veitingastofan Florida,
Veitingastofan Óðins-
götu 5.
Bókaverzlunin, Sam-
túni 12
Söluturn Austurbæjar
Verzlunin Ás.
Flugvallarhótelið.
Jóhannes Elíasson
— lögfræðingur —
Skrifstofa Austurstræti 5. III. hæð.
(Nýja Búnað'arbankahúsinu)
Viðtalstinii 5—7. — Sími 7738.
Kvenfélags Neskirkju
fást á eftirtöldum stöðum:
Mýrarhúsaskóla.
Verzl. Eyþórs Halldórs-
sonar, Víðimel. Pöntunarfé-
laginu, Fálkagötu. Reynivöll-
um í Skerjafirði og Verzl.
Ásgeirs G. Gunnlaugssonar,
Austurstræti.
Bergur Jónsson
Málaflutningsskrifstofa
Laugaveg 65, sími 5833.
Heima: Hafnarfirði, sími 9234
EF YÐUR VANTAR
skemmtlega bók til
lesturs eða gjafa,
þá farið í
Bókaverzlun
Ársæls Árnasonar,
Laugaveg 10.
Jón Jónsson, er kallaður var „rilari", var fa>ddur 1811
og lézl 1883. Hann var sonur Jóns Johnsens frá Stóra-
Ármóti, bæjarfógeta i Alaborg. Þótt Jón væri alinn upp
í Damnörku, talaði hann og ritaði íslenzku mætavel, enda
var hann þjóðrækinn og góður Islendingur. Þegar stift-
amtmannsembættinu var breytt í landshöfðingjadæmi (1.
apríl 1873), varð Jón Jónsson landshöfðingjaritari. Hann
var lögfræðingur að menntun, ákaflega geðríkur maður
og kappsfullur, framúrskarandi dugnaðar- og starfsmaður.
Þau tiu ár, sem hann gegndi hér embælti, kom hann mjög
við sögu Reykjavíkurbæjar og raunar landsins alls. Auk
hinna föstu cmbætlisstarfa voru honum falin mörg trún-
aðarstörf önnur, fjárkláðafógetastarf, rannsóknarstörf í
hinum svonefndu Elliðaármálum, bæjarstjórnar- og ál-
þingismannsstörf.
Jón ritari stofnaði blaðið Víkvcrja, skömmu eftir að
hann tók við embætti sinu við landshöfðingjadæmið,
og koni það út um fimmtán mánaða skeið. Þótt Víkierji
lifði ckki lengur en þetta, skipar liann merkilegt rúm i
sögu islenzkrar blaðamennsku. Hann er fjörmeiri og
skemmtilegri c-n íslenzk blöð köiðu áður verið, með meiri
nýtízku blæ.
Jóni ,.ritara“ er svo lýst, að hann háfi verið „géfu-
maður mikill og læiður í lögum, en ör og ákaflyndur, bar-
dagamaður liiim mesti og óhlifinn mótstöðumönnum sín-
um, en valinenni í aðra röndina. ,,I cngu var hann mcðal-
maður“, var kveðið eftir hann látinn. Fremur var hami
ófríður sýnum, með mikinn herðakistil." (Jón Helgason).
Þótt Jón ritari væri samstarfsma ður Hilmars Finsens
landshöfðingja og vinur hans mikill, dáðist hann einnig
mjög að Jóni Sigurðssyni, eins og gliiggt kemur fram í
„Víkverja", s\ o og bréfi þvi, scm hér fer á eftir.
Eins og bréf þetta ber með séiyhefir J. S. verið all-
tortrygginn i garð dönsku stjórnarinnar í tilefni af stjórn-
arskránni 1874, enda er vitað, að lianu var mjög óánægð-
ur með sum ákvæði hennar.
Þess skal ennfremur getið Lil skýringar, að Jón Sigurðs-
son hafði, meðal annars fyrir áeggjan margra \ina sinna
í Reykjavík, sótt um rektorsémbæltið, sem losnað hafði
við lát Jens bróður hans. Fór liann fram á það, að ýms-
ar umbætur yrðu gerðar á skólanum, en þegár þær kröfur
voru eigi teknar til greiua, tók hanu aftur umsókn sína.
G. G.
Reykjavík, 6. maí 1874.
Háttvirti góði vinur!
Ástar þakkir fyrir ið ágæta bréf, sem ég
meðtók frá yður með siðasta pósti. Ég þyk-
ist hafa sterkar taugar, en ég get eigi neit-
að því, að mér verði stundum hálfillt, þeg-
ar ég heyri svo marga góða landa lýsa van-
trausti sínu á stjórnarfyrirkomulagi því, sem
nú er orðið og verður hér á landi, og á þeim
manni, sem hefir verið og er sálin í þessum
breytingum. Ég hefi oft spurt sjálfan mig:
Getur það verið ætlun stjórnarinnar með
þessu fyrirkomulagi, að kúga landa þína
eða svipta þá þjóð'erni sínu? Ég hefi hugs-
að með sjálfum mér, að mér hefði verið
þúsund sinnum betra aö vera kyrr við kjöt-
katlana í Álaborg, en að vera með í slíku
verki; en ég get enn eigi séð, og hefi eigi
haft neina ástæðu til að halda, að slík ráð
búi undir hjá stjórninni, og ég held, að þér
gerið henni rangt til meö því að kalla aug-
lýsingu konungs „flærðarskjal“. En þó þér
nú heföuð rétt að mæla hér, þó stjórnin
hefði allt annað í hyggju með oss en hún
þorir að láta í veðri vaka, væri þá ekki
skynsamlegast af íslendingum að ganga á
lagið? Þegar konungur vor talar til vor sem
sérstakrar þjóðar, þegar hann í auglýsingu
viðurkennir, — eður sýnist að viðurkenna —,
in þjóðlegu réttindi vor, þá sýnist mér, að
vér ættum, þó vér grunuðum hann eða
stjórn hans um græzku, að vera eins ein-
lægir við hann og hann við oss, og ég sé
eigi, að vér með þakkarávarpi, sem svari til
hinnar konunglegu aúglýsingar, gerum ann-
að en að slá það, sem konungur hefir mælt
um in sérstöku réttindi vor, fast. Þaö, sem
þér segið' um að stjórnarskráin sé octroy
(valdboð), get ég eigi fallizt á, og hvernig
verður octroy hugmyndin samrýmd með
ávarpi alþingis til konungs í fyrra? Annað
er það, að eigi allar greinir í skránni eru eins
og vér hefðum kosi'ö þær, en batnandi
manni er bezt að lifa, og þér takið sjálfir
fram, að stjórnarskráin verði, hvernig sem
fer, að binda enda á sjálfdæmishjal stjórn-
arinnar. Nú er tíminn kominn fyrir oss ís-
lendinga sjálfa að vinna aðframförum vor-
um, nú verðum vér að hætta að fleygja
flestum sorgum vorum á stjórnina, og nú
skal það' sýna sig, hvort við erum þeir
menn, sem vér látum í veðri vaka. Ég hefi
góða von um að þetta muni reynast, þó vind-
urinn, og að nokkru leyti óáreiðanlegleikinn,
ef til vill, sé meiri hjá oss en hann ætti að
vei'a. Ég held, að þessi vindur, hvort sem
hann kemur fram í stjórnargreinum Norð-
anfara eða i sumarkveðjum Þjóðólfs, sé éin-
ungis á ýfirborðinu, og að íheginhluti þjóð-
arinnar sé ráðsettur og stilitur. Ég hefi
stundum þótzt geta lesið milli línanná í
inum síðari árum af Nýjum félagsritump aö
þér efaðist um að þjóðin hefði nógu mikla
menntun til að taka sjálf við stjórninni, og
þaö gleður mig nú að sjá, að það hefir eigi
verið þessi efi, sem aftraði yður frá að hætta
við exil*) yðar og setjast að á milli vor; eh
þess vegna veröur skaðinn af að missa yður
eigi minni, og maður þarf eigi að lifa marga
mánuði í Revkjavík til að sjá, hvað mikiö
oss vantar hús hér eins og yðar hús. Þér
hefð'uð orðið sannur faðir allra stúdenta
og skólapilta. Allur drykkjuskapur hefði
hætt af sjálfum sér, og ekkert hefði meira
en hingaðkoma yðar, getað stutt að þvi að
gera Reykjavík að íslenzkum bæ og þannig
gera hana alveg maklega til að verða hof-
uðstaöur landsins. Að mínu áliti vantar mik-
ið í, að Reykjavík með rétti geti verið þetta.
Flestallt fólkið hefir mesta interessu 'fýíir
kjaftæði og fyrir að éta og drekka, og þ'að
hús, þar sem gestrisnin og menntuninnær
mest, er danskt; en til hvers á að haldá' á-
fram þessum harmatölum?
Þjóðvinafélagsalmanakið er ég náttúr-
lega búinn að kaupa, en verð aö frestá áð
lesa það eður stúdera það, þangað til pq^t-
arnir eru farnir! Idean er ágæt, og ég< hafði
hugsað mér, ef Víkverji borgaði sig, að láta
kaupendur hans fá slíkt almanak, en nú
þarf þess eigi. Ég hafði t. d. viljað hafa í
slíku almanaki eins konar islenzkan „hof
og statskalender“, eður embættismannatal,
og skýringar á póstlögunum, bréfburðargjald
innlent og héðan til útlanda m. m. Á ég að
hugsa um að útvega yður hvorttveggja eða
annaðhvort næsta ár? Ég skal með ánægju
útvega yður allt smávegis frá landshöfð-
ingjadæminu, ef þér vilduð gjöra svo vel að
tilgreina, hvað þér viljið hafa. Það er ekki
að hugsa til að koma til landshöfðingjans
um slíkt, hann er alveg upptekinn af pri-
vatbréfaskriftum, veizlum og heimsóknum,
eftir að inn officielli póstur nú loksins er
búinn.
Ávarp Halldórs og allra inna annara kon-
ungkjörnu og þjóðkjörnu þingmanna til
konungs, sem ég hefi getið um við yður, fer
nú til Hafnar. Það er ritað í anda biskups-
ins eður af honum, með tilstyrk Halldórs.
Sumt má finna að því, en menn vona, að
það skuli hafa það að verkum, að konurigur
komi sjálfur hingað í sumar. Þá ættuð þér
að koma með honum, eða getum vér;! eigi
átt von á því? ....
.... Fyrirgefið þér nú þetta bréf, það er ó-
vandað bæði að efni og orðfæri, en ég get
eigi stillt mig um að tala og rita til yðar eins
og þér væruð minn nánasti ættingi. Víst er
það, 'að þér í mörgu hafið verið minn and-
legi faðir, þó þér ef til vill eigi sjálfir vitið
það.
Ég bið yður að bera húsfreyju yðar, frú
Thorgrímsen, Sigurði fóstra yðar, Birni
Jónssyni og mörgum öðrum löndum mínar
beztu kveðjur.
Yðar skuldbundinn og elskandi
__________ Jón Jónsson.
*) Exil = útlegð, dvöl fjarri œttlandi.