Tíminn - 27.10.1949, Blaðsíða 3

230. blað
TÍMINN, fimmtudaginn 27. október 1949
3
íslendingaþættir

WSSSSSÍSSSSSSSSSSSSÍ^
Dánarminning: Jens Gíslason frá Selárda!
Jens Gíslason var fæddur
15. júlí 1891 í Feigsdal við
Arnarfjörð. Foreldrar hans
voru Gísli Árnason bóndi á
Öskubrekku, Árnasonar hrepp
stjóra í Neðrabæ, Gíslasonar
prests í Selárdal, Einarssonar,
— og kona hans, Ragnhildur
Jensdóttir bónda í Feigsdal,
Þorvaldssonar bónda á Tjalda
nesi, Ingimundarsonar. Hefir
margur góður kvistur sprottið
á þessum ættarmeiðum. Þau
Gísli og Ragnhildur bjuggu
síðar í Austmannsdal og á
Króki- í Selárdal. Gísli and-
aðist 5. marz 1921 en Ragn-
hildur er enn á lífi hjá dótt-
ur sinni í Reykjavík, 79 ára
gömul. Þau Gísli eignuðust
13 börn, og komust 10 þeirra
á fuilorðinsaldur, og var Jens
elztur þeirra, er lifðu.
Liggur í augum uppi, að
það hefir kostað eigi alllitla
fyrirhöfn og umhyggju að
koma svo stórum barnahóp
til manna, ekki sízt þegar það
var svo myndarlega gert,
sem þarna varð raun á. Hafa
starfskraftar barnanna að
sjálfsögðu verið nýttir eftir
föngum, jafnskjótt og þau
uxu úr grasi, ekki slzt hinna
elztu. Jens mun hafa verið
á 13. ári, er hann fór fyrst
að róa,og upp frá því stund-
aði hann sjó meira og minna
á ári hverju. Nítján ára gam-
all réðst hann háseti á ensk-
an togara og þótti hinn rösk-
asti maður til allra verka.
Hann hvarf þó aftur heim
til átthaganna, reisti bú á
Húsum í Selárdal og giftist
22. maí 1918 Ingveldi Bene-
diktsdóttur hreppst j óra á
Kirkjubóli í Fífustaðadal,
Kristj ánssonar, ■ myndar-
stúlku.
Jens bjó fyrst á Húsum,
síðan 1 ár á Granda í Bakka-
dal og loks á Selárdal frá
1921 til 1947, fyrst ásamt
Ingvaldi Benediktssyni, mági
sínum, en síðan einn, eftir
,að Ingvaldur fluttist að
Hraínabjörgum í Lokinhamra
dal 1927. Vorið 1947 fluttist
Jens að Bíldudal og átti þar
heima síðan.
Á síðastliðnum vetri kom
hann sjúkur til Reykjavíkur
til þess að leita sér lækninga
„Hjálpaðu þér sjálfur”
Eftir Svein Svcinsson frá Fossi.
og fékk þann bata, að hann
hafði fótavist í sumar að
kalla. Með haustinu versnaði
honum aftur, og andaðist
hann á sjúkrahúsinu á Pat-
reksfirði 10. október s. 1.
Þau Jens og Ingveldur eign
uðust 6 börn, og eru 5 þeirra
á lífi: Sigurfljóð, kona Jóns
Kristóferssonar á Bildudal,
Gísli, sjómaður á Patreksfirði,
Davíð, trésmiður í Reykjavík,
Teitur, verzlunarmaður í
Reykjavík, og Ólafía, heima
hjá móður sinni, 12 ára. Ein
dóttir, Benedikta, fórst með
Þormóði 1943, 19 ára gömul.
Eins og áður er að vikið,
stundaði Jens ætíð sjó jafn-
framt búskapnum, svo sem
verið hefir háttur margra
Vestfirðinga. Var hann miklu
hneigðari fyrir sjósókn en
önnur störf. Sjálfur var hann
lengstum formaður, fyrst á
árabát, en síðan á trillu. Bát-
ur hans hét Heppinn og þótti
sannnefrti. því að Jens reynd-
ist hinn farsælasti maður í
aflabrögðum og aldrei hlekkt-
(Framhald á 7. síðu)
Dánarminning: Guðmann Helgason
frá Snæringsslöðum
1 dag fer fram útför Guð-
manns Helgasonar frá Snær-
ingsstöðum í Húnavatnssýslu.
Ég þekkti ekki Guðmann
fyrr en hann var orðinn gam-
all maður og starfsdagur hans
lá að mestu að baki. Þá var
hann uppgjafabóndi. sem
fluttur var til Reykjavíkur en
leitaíi þó á hverju sumri
heim í átthagana. Þar hafði
hann átt sín æskuár, vaskur
og gjörfulegur bóndason, og
þar hafði hann búið búi sínu
langan starfsdag. En sú saga
verður ekki rakin hér.
Hinu kemst ég ekki hjá,
að minnast þessa prúða öld-
ungs, enda er gott að minnast
hans. Enn var hugur hans
opinn fyrir nýjum fróðleik,
líkt og þegar hann var nem-
andi Hermanns Jónassonar í
Hólaskóla fyrir um það bil
sextíu árum. í öllu dagfari
Guðmanns var það hin hlýja
alúð, sem mótaði manninn.
Þáö var unun að sjá hvað
barngóður þessi gamli* maður
var.S Hann gat tekið þátt í
hryggö og gleöi barnshjart-
ans, þrátt fyrir langa lífs-
baráttu. Áttræður að aldri gat
hann kropið á gólfið hjá litlu
vinunum sínum og dregið
fegurstu rósir og skrautlega
upphafsstafi á blöðin þeirra.
Barnshjartað hans Guðmanns
hafði aldrei skemmzt eða
kalið undir hríðarúlpu átta-
tíu vetra. Þess vegna var
alltaf hlýtt í kringum hann
og gott að vera í nálægð hans.
Guðmann Helgason þurfti
ekki að lifa langa elli sjálf-
um sér og öðrum til þrautar,
svo sem verður skapadómur
ýmsra. Hann hafði góða
heilsu og naut lífsins fram
að síðustu legunni, sem ekki
var löng. Meðan hann mátti
mælti hann hughreystingar-
orð til ástvina sinna. Æðru-
laus og ókvíðinn tók hann
örlögum sinum.
Það eru menn eins og Guð-
mann Helgason, sem gera
ellina virðulega og varpa
Ijóma á hana. Slíkra manna
er gott aö minnast. H. Kr.
Síðast liðinn vetur var tal-
inn harður og snjóþungur um
allt land, en samt var það nú
svo, að ekki lagði hann á,
sem kallað er, hér á Suður-
landi fyrr en um jól, og sums
staðar ekki fyrr en í janúar,
en snjóþungur var hann frá
þeim tima, en frosthörkur
gátu þó ekki talizt neitt ó-
vanalegar. Vorið var kalt ó-
vanalega lengi fram eftir og
stórhríðar norðan lands, aust
an og vestan lands, fram yfir
allan sauðburð, og hafa það
hlotið að vera erfiðir tímar
fyrir fólkið, sem við það
þurfti að búa. En á Suður-
landi bjargaði það sauðburð-
inum alveg, að hvorki snjóaði
eða rigndi út allan sauðburð-
inn, og er það sjaldgæft að
hann geri ekki krapa veður
eða stórrigningu á Suður-
landi svo langan tíma, en þá
hefðu lömbin hrunið niður,
en eins og menn þekkja, sem
því eru vanir, geta litlu lömb-
in að hálfu leyti lifað á sól-
inni. Það var því ómetan-
legt happ íyrir allt Suður-
land, að svo vel viðraði um
sauðburðinn í hey- og gróð-
urleysinu.
En þessi vetur, og vor, sem
kallað hefir verið svo hart,
gat alveg eins byrjað um vet-
urnætur, eins og í desember
eða janúar. Það hefir alltaf
verið svo, eins og menn vita,
að ef veturinn er góður fram
á jól eða áramót og fénaður
er ekki farinn að leggja af
um það leyti, þá má segja
að veturinn sé nær hálfbúinn,
því fram á þann tíma geta
allar sveitir landsins notað
jafnt góðu tíðina, hvort sem
þar er rýr beit eða kjarna-
góð.
Það mun nú hafa farið svo
í kringum allt land á siðast-
liðnu vori, að hey nafa gef-
izt upp að mestu leyti, vegna
þess, aö þeir bændur, sem
áttu hey aflögu, urðu að
hjálpa þeim, sem urðu hey-
lausir, eins og venja er. En
með Iíkri aðstöðu meðal
bænda, sem verða heylausir,
og þeirra, sem geta látið hey,
þá er von að það þyki hart
þó svo verði að vera, og aldrei
kemur það betur í ljós hvað
mikill munur er á því að geta
verið veitandi eða þurfandi.
En yfirleitt mun fóðurbætir-
inn hafa gert mönnum, að
íénaðarhöld urðu víðast góð,
í svo hörðu vori, sem raun
bar vitni, að fénaður féll ekki.
Fóðurbætirinn, tilbúni á-
burðurinn, og vélarnar, að
allt þetta skuli ekki geta
þreytt þessu í þetra horf en
áður var. Ekki þurfa vélarnar
þó hey. Þeim dugir bara að
fá gott húsaskjól að vetrinum.
í fyrri daga þurfti vinnu-
fólkið hey handa sínum fén-
aði eins og húsbændurnir, en
þrátt fyrir þetta állt saman
og tiltölulega góða vetur und-
anfarið, þá voru of margir
bændur komnir í hann krapp-
ann eftir þennan vetur, þó
hann byrjaði ekki fyrr en í
desember og janúar, vegna
þess að vorið var kalt og
sumstaðar hart. Þótt vetur-
inn hefði byrjað með vetri,
eins og það er kallað, þá gat
vorið orðið eins kalt og hart
fyrir það, eins og allir vita.
Það er þessi hætta, sem enn
í dag vofir yfir landbúnað-
inum, svo sem alltaf hefir
verið síðan landið byggðist,
og þó.það séu heiðarlegar
undantekningar með einn og
einn bónda eins og líka hefir
alltaf verið, þá er samt fjöld-
inn í hættu. Enginn félags-
skapur eða ráðunautar þjóð-
arinnar geta ráðið við þetta.
Það er margreynt. Lækning-
in verður að koma innanað,
hjá persónunum sjálfum, sem
hlut eiga að máli. Fyrr verð-
ur það ekki læknað, því það
er með það eins og annað,
að hver er siálfum sér næst-
ur, hvort sem hann speku-
lerar rétt eða rangt. En hvað
langt verður þangað til að
bændastétt landsins er það
þroskuð að metnaði, að bera
sig almeijnt saman við þá
bændur, sem alltaf duga með
hey? Það er óráðin gáta.
Þessi skoöanamunur hj á
bændum þyrfti að hverfa.
Aðal skoðanamunurinn er sá,
að öðrum bóndanum finnst,
að hann verði að setja á vog-
un, annars eigi hann of fátt
fé, og tímir ekki að eyða fleiru
en þetta og þetta, eða svo,
og ef tíðin yrði góð, eða góð-
ur vetur, þá væri beinlínis
tap að eyða fleiru fé en hann
fiauðsynlega þyrfti til heim-
ilisþarfa og sölu. En hinn
bóndinn getur ekki hugsað
sér að setja á vogun. Hann
telur sig ekki góðan með *iey
eða vel sett á nema hann
geti gefið allan veturinn og
vorið alveg fram á Jónsmessu
8—9 vikur af sumri, ef því
yrði að skipta, þessi þóndi
notar hagana í góðri tíð, ef
þeir gefast, jafnt fyrir það,
þó hann sé byrgur með hey,
þvi að fyrna hey telur hann
sína beztu eign, og enn trygg-
ara heldur en þó hann hefði
getað átt fleira fé þennan
veturinn, af því að hann varð
góður, en.það hefði líka getað
hefnt sín næsta vetur ef hann
yrði vondur. í þessu liggur
munurinn hjá þessum tveim-
ur bændum, sem að öðru leyti
hafa svipaðar heimilisástæð-
ur og líkar jarðir að gæðum,
og þó þessi fyrr nefndi bóndi
framfleyti stærra búi í góð-
um árum, en sá síðarnefndi,
þá hefnir það sín í vondu
árunum mejl áhyggjum og
tapi, því heyið er undirstaðan
að tryggum búskap. og góðum,
hjá sveitabóndanum fremur
en allt'annað.
Nú eru breyttir tímar til
hins betra með sveitabúskap-
inn. Vélarnar til - að yrkja
jörðina og vinna að heyskapn
um. Tilbúni áburðurinn til að
bera á jörðina, svo hægt sé
að fá mörgum pörtum meira
hey og betra. Fóðurbætirinn
til að geta fóðrað betur og
fengið meiri arð af skepn-
unum. Svo eru á byrjunar-
stigi súgþurrkun, votheys-
gryfjur og votheysturnar o.
s. frv. Allt þetta ætti að geta
tryggt betri ásetning og trygg
ari búskap í framtíðinni.
Síðan 1919—’20, til þessa
árs, má víst telja að hafi ver-
ið yfirleitt góðæri, að frá-
teknum köflum með snjó og
rosa. En nú hefir þetta yfir-
standandi ár verið erfitt fyrir
landbúnaðinn: Snjóþyngsli
frá áramótum út veturinn,
vorið kalt og hart til Jóns-
messu, og nú slátturinn mjög
rosasamur, sumstaðar kalin
tún, og annarstaðar tapast
hey í vötn o. s. frv. Það er því
mjög hætt við því, að bænd-
ur víða á landinu hafi of lítil'
hey í haust undir veturinn.
Þó er þetta víst misjafnt eins
og alltaf er bæði eftfr tíðar-
fari hér og þar, og hvað menn
hafa byrjað sláttinn snemma.
kappi og fyrirhyggju og þeir
sem hafa orðið súgþurrkunar
tæki, góðar votheysgryfjur
eða votheysturna, eru búnir
að fá góðan heyskap. Máls-
hátturinn segir: Það er ann-
að vorhugur og annað haust-
hugur. í harðindum og hey-
leysi á vorin hugsa menn með
sér, að komast elcki í þetta
aítur og setja betur á sig
næsta haust, en þegar haust-
ið er komið, og þá er kannske
gott tíöarfar, þá vill oft koma
annað hljóð í strokkinn. Fer
þá margur bóndinn að verða
hikandi að taka ungar og
fallegar ær af lífi, ungar og
góðar kýr, uppáhaldshross o.
s. frv.. En tíðarfarið á vorin
þegar það er vont, lítur ekki
á þessar afsakanir bóndans,
miskunnarlaust verða menn-
irnir að hjálpa sér sjálfir.
Það sem hefir verið sagt
hér að framan,'vita bændur
ósköp vel, og er því ekki nein
ný speki að það sé hægara
um að tala en i að komast.
Eg er nú einn af þeim bænd-
um, sem hafa komizt í hann
krappan, og þekki þetta vel
og get þyí talað af reynslu.
En eins og tekið er fram í
þessari grein, þá eru breyttir
tímar, og mennirnir eiga að
haga sér eftir því, og vil ég
að mennirnir fari batnandi,
og þá ekki siður bændastétt-
in, sem á að vera sómi þessa
lands.
Nú í mörg hin síðari ár
hafa ráðamenn þjóðarinnar
unnið að því að bæta kjör
bændastéttarinnar með hag-
kvæmari lánum og styrkjum,
en í fyrri daga var helzt ekki
hægt að fá fyrir bónda svona
200 kr. lán, hvað þá styrk,
hvað mikið sem við lá. Þá
var heldur ekki mjólkursala,
sem heitið gat, o/ þá voru
lömbin i 2—3 kr. og síðar
5—7 kr., og þegar. bezt lét
svona í kringum 10 krónur
lambið. En nú þessi síðustu
ár er lambið yfir 2ö0 krónur,
og þar sem fjárpestin geysar,
hefir ríkið hlaupið mjög
myndarlega undir baggann,
sem ekki þekktist áður, þegar
sýkingarpestin drap niður fén
aðinn.
Og þó þaö þyki nú mikil
dýrtíð, þá hefir verz'.unarmát
inn verið þessi árin tiu sinn-
um betri fyrir bær.dur en áð-
ur var, enda líka hafa bænd-
ur, sem hafa haft lagleg bú
borgað gamlar skuldir, og
grætt verulega. Svo er líka
meö allt fólk í lancjinu, sem
hefir getað unnið, og ekki
lifað i óreglu.
Eldurinn
gerlr ekkl boð á untían sérl
Þelr, aem eru hyggnir,
tryggja strax hjá
Somvintmtryggingum
ÚÚmíú