Tíminn - 12.09.1950, Blaðsíða 5

19S. blað.
TÍMINN, þriðjudaginn 12. septcmber 1950.
5,
Þriifjud. 12. sept.
Hefur gengislækk-
unin misheppnast ?
í blöðum stjórnarandstæð-
inga er nú nær daglega hlakk
að yfir því, að gengislækkun-
in, sem ákveðin var í vetur,
hafi brugðist vonum þeirra,
sem að henni stóðu, og flest
af þvf, sem þeir hafði spáð
um árangur hennar hafi
reynst falsspádómar einir.
Þannig hafi t. d. verið sagt,
að hún myndi skapa miklu
minni verðhækkanir en nú
eru orðnar, hún myndi örfa
innflutning og draga úr vöru
skorti o. s. frv.
Það er að ýmsu leyti rétt,
að sá árangur, sem menn
væntu sér af gengislækk-
uninni, hefir ekki orðið. Or-
sökin er þó ekki fyrst og
fremst sú, að sjálf gengis-
lækkunin hafi brugðist, held-
ur hafa komið til sögunnar
ýms atvik, sem ekki var hægt
að sjá fyrir, og spillt hafa
árangrinum af gengislækk-
uninni.
Þannig hafa verðhækkanir
á aðfluttum vörum orðið mun
meiri en hægt var að sjá fyr-
ir, því að markaðsverð
margra þeirra vara, sem ís-
lendingar flytja inn, hafa
hækkað erlendis. Sú verö-
hækkun, sem þannig
hefir orðið, hefir bæzt
við verðhækkun þá, er
leiddi af gengislækkuninni.
Framfærsluvísitalan verður
af þessum ástæðum nokkrum
stigum hærri en hægt var að
sjá fyrir í vetur, þegar ekki
var reiknað með verðhækk-
un nema af gengislækkun-
inni einni saman.
Það má segja, að þetta
hefði ekki komið að eins mik-
illi sök, ef tilsvarandi verð-
hækkanir hefðu orðið á ís-
lenzkum útflutningsvöruin.
Það hefir því miður ekki orð-
ið, nema að mjög takmörk-
nðu leyti. Að vísu hafa nokkr
ar útflutningsafurðir hækk-
að í verði, eins og ull og lýsi.
Hins vegar hefir engin verð-
hækkun orðið á aðalútflutn-
ingvörunni, fiskinum, heldur
hefir verð sumra fisktegunda
Iækkað og sumar jafnvel lítt
seljanlegar. Þessi óhagstæða
verðlagsþróun, er bitnað hef-
ir mjög á þeim þjóðum, sem
aðallega flytja út matvæli,
eins og t. d. Dönum, hefir
dregið mjög úr þeim árangri,
sem orðið hefði af gengis-
Iækkuninni, ef verðlag hefði
haldist nokkurn veginn ó-
breytt.
Við þetta hefir svo bæzt
verulegur aflabrestur, eink-
um þó á síldveiðunum, er
hafa nú tekist verr en áður
eru dæmi til.
Þcgar allt þetta er athug-
að, er ekki undarlegt, þótt
við höfum nú við mikla erf-
iðleika að búa í fjármálum
og þó sérstaklega i gjaldeyr-
ismálunum. En þessir erfið-
lcikar stafa ekki af gengis-
lækkuninni, eins og stjórn-
arandstæðingar vilja vera
láta, heldur eru þrátt fyrir
hana.
Hver, sem nokkuð reynir
að athuga þessi mál af sann-
girni, hlýtur að gera sér ljóst,
að ástandið væri nú miklu
verra, ef ekki hefði veriö grip
ið til gengislækkunarinnar.
Þá myndi útflutningsfrain-
Kristinn Guðlaugsson,
Núpi í Dýrafirði
Hinn 4. þ. m. andaðist Krist-
inn Guðlaugsson, fyrrv. bóndi
að Núpi í Dýrafirði. Með hon
um er hniginn í valinn einn
fremsti menningarfrömuður
og héraðshöfðingi Vestfiarða
um hálfrar aldar skeið, löngu
þjóðkunnur maður. Saga
hans verður ekki rakin í
stuttu máli. Það yrði að vera
um leið saga flestra félags-
og framfaramála í Mýra-
hreppi og að nokkru leyti á
Vestfjörðum, einkum þó varð
andi búnaðarmál, samvinnu-
mál, bindindi og skólamál,
si,ðan fyrir aldamót. Sú saga
verður skrifuð siðar. — En
minningin um Kristinn á
Núpi er svo ofarlega í huga
mér, eftir margra ára sam-,
veru, að ég vil gera tilraun
til þess að minnast hans í
stuttu máli, þótt örðugt sé.
Ég man ekki fyrr eftir mér,
en ég heyrði Kristins getið,
sem eins fremsta manns
sveitar minnar. Síðar kynnt-
ist ég honum persónulega og
dvaldi nokkur ár á heimili
hans ýmist sem nemandi í
Núpsskóla, vinnumaður hans
eða kaupamaður, þar til ég
fluttist alfarinn að heiman
1915. Síðasta áratuginn hefi j
ég endurnýjað þau kynni á
ýmsan hátt og það er bjart
yfir minningunni um Krist-
inn á Núpi. Hann er með
gáfuðustu, fjölhæfustu og
skemmtilegustu mönnum,
sem ég hefi kynnst. Er þá
sama hvort ég minnist fræð-
arans, húsbóndans, sam-
verkamannsins eða vinarins.
Ég átti því láni að fagna, að
njóta hans í öllum þessum
myndum. Það var jafnan
sálubót að því að vera með
Kristni, allt til hinstu
stundar. Ég hitti hann síðast
í Landsspítalanum nokkrum
dögum fyrir andlátið. Hann
var þá svo hress í bragði og
léttur í máli að ég undraðist
stórlega. Hann vissi þó vel að
hverju mundi draga, en var
hinn-rólegasti og tók því sem
koma skyldi með karl-
mennsku og trúaröryggi.
Hann óskaði einskis sér til
handa, nema ef hægt væri að
draga úr sárustu þjáningun-
um. — Er hægt að biðja um
minna, þega? dauðinn er við
dyrnar?
-a-
Kristinn var fæddur að
Þrenni i Garðsárdal, Eyja-
firði, 13. nóv. 1868 Foreldrar
hans voru þau hjónin Guð-
laugur Jóhannesson og Guð-
ný Jónasdóttir, búandi þar.
Móður sína missti hann þeg-
ar hann var 15 ára, en föður
sinn 18 ára gamall, 1887. Þá
tvístraðist heimilið. Næstu ár
vann Kristinn fyrir sér með
vefnaði á vetrum en kaupa-
vinnu á sumrin og safnaði
fé sér til menntunar. Fór í
bðendaskólann á Hólum 1890
og útskrifaðist þaðan 1892.
Sama ár réðist hann starfs-
maður Búnaðarfélagsins í
Mýrahreppi í Dýrafirði og
tók þá von bráðar slíku ást-
fóstri við þá byggð, að þaðan
vék hann aldrei siðan. Tel
ég það mikið happ fyrir æsku
stöðvar mínar. En ég veit líka
að Kristinn taldi sér það
happ, að hafa staðnæmst
þarna og taldi gott að dvelja
meðal þess fólks er hann kom
til þarna í Mýrahreppi, ungur.
'maður og lítt reyndur, sem
dreymdi stóra drauma um
margvíslegar félagslegar um-
bætur og framfarir íSsúnaði
o. fl.
Árið 1894 giftist Kristinn
Rakel Jónasdóttur, Jónasson
ar, bónda að Ásgeirsbrekku
1 Skagafirði. Bjuggu þau fyrst
í Meira-Garði, en 1895 keypti
Kristinn stórbýlið Núp í
leiðslan alveg hafa stöðvast,
a. m. k. bentu ekki stjórnar-
andstæðingar á nein önnur
ráð til að koma í veg fyrir
stöðvun hennar. Ef til vill má
segja, að þá hefði mátt kom
ast í veg fyrir verðhækkan-
irnar, því að atvinnuleysið og
skorturinn hefði þá fljótlega
séð um það, að ekki var þá
neitt til, sem hægt var að
hækka verðið. Hver vill segja
slíkt ástand betra en það,
sem nú er, þótt erfitt sé við
það að búa?
Þegar þetta er athugað,
verður það Ijóst, að gengis-
lækkunin hefir bjargað miklu
þótt hún hafi ekki verið fær
um að afstýra afleiðingun-
um af aflabresti, markaðs-
vandræðum og óhagstæðri
verðlagsþróun erlendis.
Þess ber svo að gæta, að
gengislækkunin hefir á ýms-
um sviðum haft heppileg
áhrif á gang atvinnulífsins.
Meðan ríkisábyrgð var í fullu
gildi, skipti það fiskframleið-
endur litlu, hvort þeir fram-
leiddu vörur, sem auðvelt var
að selja eða ekki. Þeir fengu
fiskábyrgðina greidda samt.
Á meðan var framleitt mest
af frystum fiski, en lítið af
saltfiski. Nú er þetta breytt,
því að farið er að miða fram-
leiðsluna við söluhæfni henn
ar erlendis. Afnám ríkisá-
byrgðarinnaf, sem ekki var
mögulegt án gengislækkun-
arinnar, hefir þannig haft
heppileg áhrif á fjölmörg-
um sviðum.
Við hinu var hins vegar
ekki að búast, að gengislækk
unin væri ráð við öllum vanda
Hún var óhjákvæmileg af-
leiðing gamalla synda, þar
sem var sljórnarstcfna und-
anfarinna ára. Hún var nauð
synleg ráðstöfun, ef ekki átti
að hljótast alger stöðvun af
völdum þeirrar stefnu, er
fylgt hafði verið. Hún hefðl
boriö verulegan árangur til
viðréttingar, ef ekki hefðu
nýir óviðráöaniegir erfið-
leikar komið til sögunnar.
Það eru fullyrðingar, sem
fella sig sjálfar, að ætla að
fara að skrifa aflabrest og
óhagstæða verðlagsþróun er-
lendis á reikning hcnnar.
Dýrafirði og hófu þau hjón
búskap þar 1896. Þar bjuggu
þau svo nær því hálfa öld en
dvöldu þar alla ævi síðan.
Rakel andaðist 1948. —
Það þótti í mikið ráðist
fyrir ungan og efnalausan
mann að kaupa Núp og reisa
þar bú. Þar höfðu efnamenn
búið áður. Og víst. áttu þau
hjón við marga erfiðleika að
stríða fyrstu búskaparárin.
En þaú voru aíburöamenn
hvort á sínu sviði og sigruðu
erfiðleikana. Þau voru gest-
risin með afbrigðum og ágæt
ir húsbændur, enda skorti
þau sjaldnast vinnufólk.
Þótti gott hjá þeim að vera.
Man ég það, að orð lék á því
að enginn væri áreiðanlegri
I viðskiptum en Kristinn á
Núpi. Hann greiddi jafnan
hverjum sitt á réttum tíma
þótt fjárhagur væri þröngur.
En eftir þvi sem árin liðu,
batnaði hagurinn og jörði
sína bætti hann mikið. Hann
byggð öll hús jarðarinnar, m.
a. vandað íbúðarhús, skömmu
eftir aldamótin síðustu. Hann
varð fyrstur manna til að
taka upp ýmsar nýjungar í
búnaði, m. a. mun hann hafa!
verið einna fyrstur til að
girða tún sitt með gaddavír.
Var ekki trútt um að sumum
þætti nóg um nýjungarnar
og fékk Kristinn óspart orð í
eyra, um sitthvað varðarrdi
búnaðinn, eins og títt var um
alla búfræðinga á þeim ár-
um, og þekkist enn. — En
Kristinn lét það sem vind um
eyrun þjóta og hélt áfram að
bæta jörð sína og gerðist um
leið forkólfur samtaka sveit-
arinnar og héraðsins um bún
aðarmál og er fyrir löngu
þekktur sem einn fremsti
búnaðarfrömuður héraðs síns
og landsins alls. —
Auk búskaparins stundaði
hann sjó mörg vor þar vestra.
Þó dalabarn væri hann, þá
var slíkt svo mikil búbót þar
vestra, að ekki var hyggilegt
að sleppa þeim feng. Einnig
þar var Kristinn hlutgengur.
Hann var ákaflega fjölhæfur,
laginn og duglegur verkmað-
ur, að hverju sem hann gekk,
léttur í spori, léttur í lund og
létt um öll verk. Honum virt-
ist vera alveg sama hvort
hann reri á sjó, stóð við slátt,
hirti búfé sitt eða smalaði fé
sínu og þyrfti stundum að
klífa hin bröttu fjöll i ná-
grenninu.
Þau hjónin eignuðust 9
börn. Eitt þeirra, Unnur, dó
ung. Hin eru: Hólmfríður,
kennslukona, Unnur, Ólöf og
Guðný, allar búsettar hér í
bæ, Sigtryggur, Haukur, Har-
aldur og Valdimar, allir bænd
ur og hafa því dyggilega fet-
að í fótspor föður síns. 2 fóst-
urbörn ólu þau upp. 16 eru
barnabörn Kristins.
Strax og Kristinn kom í
Mýrahrepp hófst félagsmála-
starfsemi hansp— Hann var
góður söngmaður og organ-
isti. Stofnaði söngfélag og
kenndi mörgum orgelleik.
Búnaðarfélag Mýrahrepps
var óskabarn hans. Hann var
form. þess frá 1892, meira en
hálfa öld. Varaform. Búnað-
arsamb. Vestfjarða 1907, er
það var stofnað og form. þess
1919—1497. Form. Kaupfélags
Dýrfirðinga frá 1922, og síð-
an óslitið nær þrjá áratugi.
(Framhald á 7. síðu.)
Fiskssalan vestur
og frystihúsin
Óskar Jónsson í Hafnar-
firði, sem hefur flestum meiri
þekkingu á sjávarútvegsmál-
um, skrifar athyglisverða
grein um þessi mál í Alþýðu-
blaðið' á laugardaginn var.
Óskar minnist þar m. a. á
fisksöluna til Bandaríkjanna
og segir þar m. a:
„Undanfarin ár hafa Banda
ríkin keypt nokkuð af hrað-
frystum fiski frá ýmsum fisk-
veiðiþjóðum og þar á meðal
frá íslandi. Hefur mjög á
skort, að vöruvöndun væri
sem skyldi og eins hitt, að um
búðir hafa ekki verið alltaf
heppilegar. En hins ber líka
að geta, að vöruvöndun hef-
ur aukizt á allra siðustu tím
um, þó ekki nóg og verður nú
að gera róttækar tilraunir til
að framleiða úr okkar ágæta
hráefni fyrsta flokks vöru
Sjálfur er ég í engum vafa um
að það tekst, og ef það tekst,
þá er það engum vafa undir-
orpið, að við getum selt miklu
meira magn í Ameríku af
hraðfrystum fiski fyrir milj-
ónir dollara og bætt þannig
gjaldeyrisafkomuna. En til
þess að þetta megi takast,
þarf að sameina alla, sem að
framleiðslunni vinna — á sjó
— í landi — um að vanda
alla meðferð og vinnu“. ..
Það sem Óskar segir hér um
fisksöluna til Bandaríkjanna,
staðfestir það, sem Tíminn
hefur haldið fram um þau
mál, en um það skal ekki nán
ar rætt að sinni.
Þá minnir Óskar á það verk
efni að hraðfrysta fleiri fisk-
tegundir. Óskar segir m. a:
„Það er upplýst, að síðustu
áratugina hafa Ameríkumenn
veitt mikið af karfa. Hefur
neyzla hans verið mikil og
þykir ágætis fæða og er miklu
verðmeiri en þorskflökin í
Ameríku. En veiðin hefur
minnkað og er nú mjög auk-
in eftirspurn eftir þessari
vöru þar vestra.
Við búum við nægtamið
karfans, ef til vill þau auð-
ugustu í heimi, en ennþá hef-
ur hann lítið verið frystur
aðalléga verið fiskaður til að
vinna úr mjöl og lýsi.
Væru þó mjög góðar að-
stæður til að láta velflest
frystihúsin vinna karfa, þann
tíma ársins, sem minnst berst
að af þorski og ýsu. Telst mér
til að milli 50 og 60 hrað-
frystihús séu í landinu og
þannig í sveit sett, að með því
að láta togarana fiska karfa
fyrir þau, gætu þau framleitt
niikið af þessari dýrmætu
vöru til dæmis yfir sumar- og
haustmánuðina“.
Þá minnist Óskar loks á
lúðuveiðarnar, sem gerð var
tilraun með á síðastliðnu vori
og gaf góða raun. Mai'kað-
ur virðist sæmilegur fvrir
hraðfrysta lúðu í Bandaríkj-
unum og er hér því nýtt verk-
efni fyrir hraðfrystihúsin.
Hraðfrystihúsin eiga nú við
mikla erfiðleíka að etja. Góð-
ar horfur virðast hinsvegar á
því, að það megi sigrast á
þeim, ef áherzla er lögð á
bætta vöruvöndun og fjöl-
breyttari framleiðslu. Sterk-
ar líkur benda til þess, að þá
geti hraðfrystihúsin unnið
framleiðslu sinni góðan mark
að vestan hafs, en þar er ein-
mitt eftirsóknarverðasti mark
aðurinn. En þetta sama gildir
vitanlega einnig um önnur
markaðslönd. . X+Y,