Tíminn - 14.11.1952, Blaðsíða 3

259. blað.
. i, i i-j '
TÍMINN, föstudaginn 14. nóvember 1952.
3.
Arni, JSálssen, fyrrverandi j
prcfessor andaðist að heimili;
sínu í IWftjlvík, föstudag-!
ÁRNI PÁLSSON
inn 7. nóv#23., '74 ára að aldri. |
Með honum er til moldar
genginn einnhinn sérkenni- j
legasti J»fl0nlafeiir, sem uppi j
hefir verið með þjóð vorri á samlega af höndum innt.
fyrraio'Klúta- þessarar aldar,1 Hann var fjöifróður bóka-
einn þeirra fágætu manna,' maður og hlaut þess að gæta
sem sagnir myndast um, með til kosta í bókavarðarstarfi
an þeir enn eru moldu ofar, hans. I-Iann var góður sögu-
og lengi verður til vitnað, eft maður og víða mjög vel að
ir að þeir ,grvi..þorfnir af sjón sér um bess lconar efni, enda
arsviðinu, hættir að bregða talinri skemmtilegur kenn-
stóiTfíðtriÚrir :rsvip yfir lág- ari. En miklu ætla ég samt að
kúrul^gt umhyerfi. meir væri vert um manninn
- ÁrriT' Palssori var fæddur sjáífan en verk hans. Hann
1:3. sept. 1878, að Hjaltabakka. var sern kunnugt er ágætlega
Foreldmr,Jians voru Páll rnáli farin, qrðbragðið snjnllt
prestu^Sgurðsson og kona og kjarnmikið, skapið rikt og
hans, Áláfgrét Þórðardóttir, hugsunin skýr og snor. Þess-
sýslumanns Guðmundssonar. ar-a eðliskosta gætti að sjálf-
Páll ^igurðsson varð síðar sögðu einnig í ritsmíðum
prestilr í Gaulverjabæ í Flóa haris. Þar var hann einn með
og þar andaðist hann, 23 júlí al hinna snjöllu. En í orðræðu
1887. Þau síra Páll og Mar- var hann mar.na snjallastur
grét eignuðust 10 börn, en ‘Hann var frábærilega hnytt-
PRÓFESSOR
dreif. Sú bók sýnir glöggt, hve
'■ víðmenntaður Árni var og hví
líkur snillingur hann var á
mál og hugsun. Hann var
frábær mælskumaður. íslenzk
tunga lék á vörum hans og
penna, kjarnmikil, litauðug
Laridsbókasafnið haustið og hrein. Bjagað mál og
1911, en skipaður fyrsti bóka- vanburða hugsanir voru hon-
vörður þar snemma árs 1919. um andstyggð. Hnyttiyrði
Stundakennari var hann í hans eru mörg fyrir löngu
sögu við Menntaskólann í landfleyg orðin, og ef til vill
Reykjavík 1922—29, en skip- hefir hann orðið einna fræg-
aður prófessor í sögu íslands astur fyrir þau, þótt honum
við háskólann 1931—1943. hafi stundum verið eignað
Hann átti við mikla fátækt þar meira en hann átti.
að stríða allt til elliára. j Lífsskoðun Árna mótaðist
Framan af ævi Árna var á árunum fyrir heimsstyrj-
sjálfstæðisbaráttan aðalmál öldina fyrri, er hægfara fram
íslendinga. Hann mun sókn var á fiestum sviðum
snemma hafa skipað sér í og menn voru bjartsýnir á
flokk með Heimastjcrnar- framtíðina. Hann mun hafa
mönnum og haföi jafnan síð orðið fyrir drjúgum áhrifum
an mikinn áhuga á stjórn- frá Georg Brandes, eins og
málum. Hárin var ritstjóri fieiri íslendingar, enda
Þjóðólfs írá því í ágúst 1911 minntist hann Brandesar vel
og fram í janúar 1912. Síðar og rækilega _við lát hans í
einkum1 hið sama ár var hann rit- Skírni 1927. Áhrif Brandesar
eigi verða hér fleiri talin en inn í orðum, er honum tckst néfná"* þættl"’ um skáldin ’ stjóri Ingólfs- um skeið (4 má m.a. marka af því, hve
4, er til aldurs kcmust. Þórð- upp svo unun var á að hliða. .Tnnhnmssnn .Tó- blöð). Var han
ritgerðir hans. Má
ur, síðast læknir í Borgar- Hneykslun hans á glapyizku
nesi, d. ...1922, Sigurður, síð- náungans og löðurmennsku,
ast læknir á Saúðárkróki, d. ekki sízt í stjórnmálum, í
harin þá stuðnings fráhverfur hann var öllu of-
hánn Sigurjónsson og Einar maður „bræðingsins“, sem stæki og kreddum, fornum og
Benediktsson. Þáttur hans kallaður var, en með honum riýuim, í hvaða mvnd sem
um Snorra Sturluson og ís- var reynt að samræma kröf- vai% Hann var enginn trúmað
1910, Anna, gift Siguröi skáldi ræðu eða riti, var alltaf sterk ]endingasögur er gott dæmi ur íslendinga í sjálfstæðis- ur. Skynsemin var hans leið-
Og lyfsála SÍgurðssyni frá og einlæg og margoft býsna um þaS, hversu Sturlunga- j málinu. Löngu síðar á ævinni arstjarna, og hann taldi
Amaiholti, og Árni. Vai' Áini kátleg. Þetta vai eins og að gaga eg atburðir og personur ■ bauð Árni sig fram til þings, fijálsa hugsun og fijálsan
sjöunda barnið í röðinni og ] drepa tittlinga með fa’.l- 1? aldar hfðu í huga hans ! en náði ekki kosningu. Hann rannsóknaranda aðalsmerki
aðeins, ,9 (ára, er faðir hans hamri. Slíkum kröftum skaps Ritgerðin um Jón Espólín og! var of lítill starfsmaður til manria. Öllum meinlokum
andaðisc‘fara nærri um muna og orðyísi hæfði sann- Arbækurnar lýsir afstöðu bess að verða. forustumaður - var hann andvígur og barð-
þess að verða forustumaður i
stjórnmálum og of sjálfstæð t>ví hai’t ge8"n _ vínsölu-
ur í skoðunum til þess að banninu, er gekk í gildi 1.
það, að írú Margrét hafi átt | arlega stórvægilegra viðfangs hans til sagnaritunar. Grein
í stiöngjijj^Áifl jStiíða að koma efni en bjálfaleg og lágrisa in jvfáfgbeiYiUKfij; o0-- málvörn
börnum sinum til þroska og' stjórnmálaskrif í Morgunölað lýsir brennandi ás°t hans á'verða góður flokksmaður, ían- 1915. Honum þótti sjálf-
mehnM’tifP. b^ði var hún inu eSa Tímanum, svo ekki islenzkri tungu og jafn'enda urðu merkustu störf nm Sott að taka skál með
sjálf mlMíl-'skörungur, átti sé..........................
nú minnzt á Þjóðviljann. brennandi hneykslun á”öll-!hans á öðrum vettvangi. |kunningjum sínum,
líka góða að, svo sem bróður En ekki var það hans sök, um> sem af yankunnáttu, Árni hafði einnig mikmn
sirinþBigurð sýslumann Þórð þótt viðfangsefni gæfist of hlrðuieysi eða bjálfahætti! áhuea á heimsmálum frá því
arson, -enria voru börn henn- sialdan við hæfi._ En þótt hafa spillt eSa spilla tung-jer hann dvaldist í Höín, og
ar gæ'dd •mikluiri hæfileikum stjórnmál væri Arna ljúft unni_ Þegar Arni lét af em- hefir ritað nokkuð um þau.
tíi. riáriis-ög-að öllu atgerfis-í umtalsefni og raunar óþrot- bætti við háskólann, var það Hann las ýmis erlend blöð
og var
hann þá allra manna
skemmtilegastur. En heims-
styrjöldin' 1914—’18 var mik-
ið áfall fyrir lífsskoðun Árna.
eins og margra annarra. Nýj-;
ar stjórnmálakenningar
fengu byr undir báða vængi,
, og nýjar stefnur hófust í
mennska þótti honum oft ekki . bSkmeJnntum og öðrum list.
a marga fiska.
að staðaldi'i fram til siðustu
stundar, en innlend blaða-
fólkj -og þnrfti'þar eklri deig-; legt, var um margt annað ætian hans að rita yfirlit um
ait að'hrýiiá. j gott að tala. Söguleg efni voru sögu ísiands frá um 1100 til
Áfri'ý.PálssÐri varð stúdent oft þaulrædd frá ýmsum hlið 1500, en eigi varð neitt úr því.
vorið 1897.: Sáma ár um haust' um. Einkum var honum tarat Var ’þaö efalaust mikill skaði’, a marEa nsKa. 1
ið hófhann nám í háskólan- , að ræða um Sturlungaöld. -þvi margar góðar athuganir Ar = ]a>sj „Scr n,r s„u 1 um' Arl11 val’ ml°8
úrii í Káúpmánnahöfn, lauk Þar-var hann flestum mönn- hafði hann gert í rannsókn-1, , l , , fl <mn a allar þær nylundur, og
heimöþekiþrófi vorig 1898,'um kunnugri öllum hnútum um sínum 0g kennslu, um! 'Íí™ hSa h°nUm fannSt V6ra rá0Í7t úr
iag&i'þýi næst stund á sagn-’og kunni frábærlega að rekja sögu þessa tímabils. Verður! Þaft „„M „f hrtknpn!J ■0,lum attum a hfsskoðun
fræði, eri' laúk aldrei embætt- j þræði atburðanna, eins og þaS nu hlutskipti lærisveina naítp“6St JnfLf 0ókrnennt; sína. sem honnm var helSnr
ispréfi/S’ör svo fíeirum, sem þeir lágu fyrir hans sjónum. hans að skila þeim arfi 1 TkvnbrSðá S dð“ur’ Þvi stundum
hóíu riárir í Höfn af litlum Einna mest yndi hafði hann hendur þjóöinni. Þegar alltTffgv™gðskaId n°kkurs kvxðboga hja honum
efrivfri: Gáfðsstýrkurinn þótti samt af að ræða um skáld- um þrýtur, eru það ekki bæk ^ færi dnlt mefhtð U“ framvmúu mála’ekkl aS~
álitlegur, en er hann þraut, skap. Hann hafði mjög næm- ur, heidur hið lifandi 01’ð, | ogbjrti Jatt eftir sig FleSr ' PjnS * landl’ heldnt‘ um
gat tir beggja vona brugðið an smekk fyrir íslenzkum ljóð sem mestu máli skiptir.
um, hvoft kleift reyndist að um og kunni ógrynni öll aí munu vinir Árna Pálss
Þess;
munu t. d. kannast við hina
og kunni ógrynni öll aí munu vinir Árna Pálssoriar! “*ýu ? i E&' kynntist Arna fyrst, er
halda náirií' áfram enn um 2 slíku og flutti kvæði af list. minnast við fráfall hans með 1 snmoane6u t>Lænngu nans a hann var orðinn prófessor, og
til 3 ár;eSá lengur, því mörg Faðir hans, Páll Sigurðssori.: orðum skáldsins: !, æðr , .rin __g0mlU imun hann jafnan verða mér
verður tcf áPlarigri leið. Eftir , var á sinni tíð talinn mikili „ * „ . . 1 - . - - ,
heimkdmú ^na frá Kaup- ræðumaður og hafði gáfu tiI,R*fan hans var ekkl Mtuð a Personulega kunnugur yms
kynni gleymast ei. Hann var | mj0g hugstæður. Hann var
blað
mann'áh'ófn varð Arni að skaldskapar. Þessar gafur ... . .. . .... .
sæta storfum, sem til fellu, mun Arni hafa erft fra hon-;
fékkst við kennslu og blaða- I um, en að vísu á hærra stigi. j Og er það ekki þrátt fyrir
tnennsku, en gerðist bókavörö!Áður var minnzt á ræöu-,allt óbrotgjarnasti minnis-
ur við Landsbókasafnið 1911,!mælsku hans, en kunningjar
fyrst aðstoðarbókavörður. en
1. bókavörður 1919. 1931 var
hann skipaður prófessor í
sögu við Háskóla íslands og
gegndi því starfi til 1944, er
hann fékk lausn frá embætti.
Árni var tvilrvæntur, átti
fyrst (1906) Kristínu Bene-
diktsdóttur, sýslumanns
Sveinssonar, systur Einars
hans vissu, þótt lágt færi ann
ars, að hann var líka ágætt
skáld, ef hann vildi það við
hafa. Hið rauða og ljósa gull
skáldd^xparins var reyndar
varðinn?
Þorkell Jóhannesson.
um höfuðskáldum sinnar tíð-
ar og hefir ritað um þau af
glöggum og næmum skilningi.
Ýmis önnur menningarmál,
saga þeirra og þróun, voru
einnig hugðarefni Árna. Hann
skildi gjörla, að hið bezta í
íslenzkri menningu að fornu
Árni Pálsson, fyrrverandi og nýju hafði ekki orðið til
prófessor, lézt að heimili sínu,
lítt sctt í djúp hugans, en það Laugaveg 11, föstudaginn 7.
var þar, og af þeim fjársjóði nóv. síðast liðinn eftir tveggja
sló björtustum glampa á til- ara legu og miklar þjáningar.
Hann var fæddur 13. sept.
1878 á Hjaltabakka í Húna-
í einangrun og fáfræði, held-
pr. hafði það skapazt sökum
frjórra erlendra menningar-
strauma, ,er bárust hingað
með lærðum mönnum. Hon-
um var því umhugað, að ís-
lendingar héldu áfram að
svör hans og orðræður
Árna Pálssyni auðriaðist
skálds. Þau skildu samvistir. ek^i að semja 'mikil ritverk. vatnssýslu og varð því rúm-
Siðar (1928) gekk hann að,Kjör hans lengi framan af lega 74 ára að aldri. Foreldrar
eiga ’eftírlifandi konu sína,' ævi voru lítt til þess fallin hans voru síra Páll Sigurðs-
Finnbjöfglí Kristófersdóttur. I að stuðla að slíku, enda mun ' son. síðast prestur í Gaul-
Þau eigriúðust 5 börn, sem öll,hánn ekki hafa haft ríkt verjabæ, nafnkunnur ræðu- á, að annars væri hætta á of
eru áiífi.Tt'fy'S
| mikill að vallarsýn, stórskor-
; inn og ekki fríður, röddin mik
il og auðug af blæbrigðum,
skapsmunirnir ríkir, og sást
glöggt á honum, hvort hon-
um líkaði vel eða illa. Þ?gar
liann varð prófessor, stóð svo
á, að flest, er ritað hafði ver-
ið um þjóðveldisöldina, var
að verða meira eða minna
úrelt sökum nýrra rann-
sókna á heimildargildi forn-
sagnanna og um hina nýrri
tíma hafði fátt verið ritað í
samfellu. Árni hafði því tek-
ið að sér örðugt starf, og var
engin von til, að hann gæti
stunda nám við erlenda há- urið allan þann akur jafnvel.
skóla, þótt Háskóli íslands En þegar hann vék aö efnum,
hefði verið stofnaður, og benti
upplag til þrásetu við skrif- ' skörungur, og Margrét Andrea
mikilli einangrun samfara
menningarhnignun.
Árni hefir samið fjölda rit-
Héruhefö‘döng saga rakin borðið. Honum var eðlilegra i Þórðardóttir sýslumanns Guð
veriðiíIistUtM máli, enda fljótt 'að ræða um fræöi sín og önn! mundssonar. Föður sinn
yfii’Hdriðú'fevö sem verða villlur áhugaefni við kunningja! missti Árni ungur (1887), en gerða um margvísleg efni.
í fáofÓW 'i. 'hílriningargrein. sína og nemendur en skrifa móðir hans lézt hjá honum J Hann samdi og Miðaldasögu
Sjálfsa^íðft-ééttí langt mál um þau. Allmörg ár var. i hárri elli. Hann var settur, handa æðri skólum með Þor-
ritahaflsS. þúnn þátt af ævi-jhann ritstjóri Sldrnis og rit-; til mennta og varð stúdent; léifi H. Bjarnasyni, og kom
sögu Árná ’Pálsonar, sem nú jaði í hann nokkrar greinar,! 1897. Hið sama ár sigldi hárin , hún út árið 1925. Hann var
var stuttlega að vikið, og sumar ágætar og allar vel rit til Kaupmannahafnar og tók; ritstjóri Skírnis 1921—29 og
bætalriargu víð, sem hér erjaðar, svo sem hans var hátt- i próf í forspjallsvísindum við j 1931—32 og einn af ritstjór-
sleppt. Ýmsum mönnum er.ur. Þátt átti hann í að semia háskólann þar 1898. Síðan ías, um Vöku. Árið 1935 gaf hann
svo farið. 'áð ihri þá er lítið kennslubækur í mannkyns-
annað a® -segja en það, sem 'sögu handa gagnfræða- og
hann sagnfræðí mörg ár í
Höfn, en lauk ekki prófi. Heim
ráða riíá' áf’starfsferli þeirra. jmenntaskólum. Árið 1947 varitil íslands kom hann 1903 og
fékkst síðan við kennslu, rit-
störf og bókavörzlu. Hann var
Arna Pálfeýiii var annan veg út gefiö safn af ritgerðum
farið.>luÍÆttTbættisverk hans hans, Á víð og dreif. Eru þar
voru sjáifáá’gt vel og sóiria-' samán. komnar allaf helztu
út Urvalsljóð Matthíasar
Jochumssonar, og þegar hann
var hátt á sjötugsaldri, tók
hann saman úrval ritgerða
slm honum hafði unnizt tóm
til að rannsaka og íhuga, brá
fyrir sömu snilldartökunum
sem mönnum eru kunn af rit
um hans. Munum við, nem-
endur hans, lengi minnast
þeirra stunda.
Prófessor Árni var tví-
kvæntur. Fyrri kona hans var
Kristín Benediktsdóttir, en
hin síðari Finnbjörg Kristó-
fersdóttir frá Vindási á
Landi, Jónssonar. Lifir hún
mann sinn ásamt fimm börn
um þeirra, öllum uppkomn-
um, og vildi ég meg.a færa
þeim innilegustu samúð
sinna, og voru þær gefnar út; mína.
settur aðstoðafbökavörður við ’ 1947 undir nafninu A víð og
Jón Jóhannessón.