Tíminn - 29.05.1954, Blaðsíða 4

4
TÍMINN, laugardaginn 29. mai 1954.
119. blað.
Þau orö, sem hér fara á
eftir, eru rituð af einlægum
vilja á því að lýsa, svo sem
kunnugleiki minn nær til,
einni hinni gagnmerkustu
húsfreyju þessa lands, Soffíu
Skúladóttur á Kiðjabergi. Ég
mun einnig minnast nokkuð
á mann hennar Gunnlaug
Þorsteinsson.
Kiðjaberg í Grímsnesi stend
ur á nyrðri bökkum Hvítár,
vestan Hestfjallis. Hvítá og
jöklarnir í suðaustri setja
sérkennilegan, töfrandi svip
á umhverfið og útsýnið og
hefir náttúrufegurðin á Kiðja
bergi hrifið flesta menn, sem
þangað hafa komið, en þeir
eru margir. Þannig hagar til
að leið manna, sem fengu
ferju í Árhrauni á Skeiðum,
lá yfir Hestfjall bæði á aust
ur- og vesturleið, einnig var
ferjað yfir Hvítá á Kiðja-
bergi, þó að ekki væri þar
lögferja. Sú ferja var meira
af greiðasemi við ferðamenn
en af skyldu. Kiðjaberg var
þannig raunverulega á kross
götum fyrri tíma. Gestrisni
og fyrirmannlegar mótttök-
ur gesta og gangandi gerðu
heimilið fljótt athyglisvert
og vinsælt. Hjónin voru
frændmörg, af göfugum ætt-
um komin og þjóðkunnum;
hann sýslumannssonur, hún
prófástsdóttir. Bæðfi reynd-
ust þau gestrisin, greiðasöm
og vinsæl.
Þannig var undirstaða
þeirrar heimilis- og þjóðlífs-
sögu, sem gerzt hefir á Kiðja
bergi í tíð einnar og sömu
húsfreyjunnar, Soffíu Skúla-
dóttur, síðast liðna næstum
sjö áratugi. Maður Soffíu var
Gunnlaugur Þorsteinsson, f.
15. maí 1851, d. 3. marz 1936,
sýslumanns Jónssonar Jón-
sens á Ármóti í Flóa, f. 15.
okt. 1814, d. 9. marz 1893.
Kona Þorsteins, móðir Gunn
láugs, var Ingibjörg Elísabet
Gunnlaugsdóttir Oddsen dóm
Kirkjuprests í Reykjavík f.
4. júlí 1830, d. 2. júlí 1893.
Um Ingibjörgu orti séra
Valdimar Briem:
Hún var yndisleg eik
meður ilmandi lauf
sem að ávexti fegursta bar.
og ennfremur:
Hún var Ijómandi lind
sem að lífgaði grund
og sem ljúfastan svaladrykk
gaf.
Gunnlaugur Þorsteinsson
var hár maður vexti, bein-
vaxinn og fyrirmannlegur.
Hann var stiiltur maður, gjör
hugull en fáorðúr. Ég hef
aldrei heyrt styggðaryrði af
nokkurs manns vörum fyrr né
siðar um Gunnlaug á Kiðja-
bergi. Það mun mála sann-
ast, að engin ráð hafi þótt
vel ráðin né fullráðin fyrr en
Gunnlaugur hafði verið til
kvaddur og undir hann bor-
ið það, sem gera átti.
Ég tilfæri hér ummæli
tveggja merkra bænda í
Grímsnesi, samtíðarmanna
Gunnlaugs. Ásmundur Jóns-
son á Apavatni sagðist aldrei
hafa unnið með jafn sann-
gjörnum og góðum manni.
Magnús Jónsson í Klaustur-
hólum sagðist ekki ætíð hafa
verið á sama máli og Gunn-
laugur, en sagðist þó alltaf
hafa farið eftir hans ráðum,
því að hann hafi séð, að þau
reyndust svo vel.
Það var mál manna að
Gunnlaugur hefði jafnan ráð
ið enn betur úr fyrir ná-
granna sína og sveitunga en
sjlálfan sig. EigingirnÉ átti
hann ekki til, þessar umsagn
ir munu því vera réttar.
HJÓNIN Á KIÐJABERGI
Soffía Skúladóftir og Gunnlaugur Þorsteinsson
Hreppstjóri var Gunnlaug-
ur í 42 ár. Hann tók aldrei
lögtak, alla ævi tókst honum
hin friðsama aðferð svo vel,
enda var hann óvenjulega
vel fær um að vera hrepp-
stjóri, bæði vegna sáttfýsi og
lægni. Þolinmæði hans sem
sáttasemjara var viðbrugðið
og talið er, að honum hafi
aldrei, mistekizt að sætta
menn og líka vegna þess hve
hæfur hann var sem valds-
maður, þar sem hann hafði
verið skrifari föður síns lengi,
og menn sögðu, að hann hefði
bókstaflega kunnað lögin ut-
anbókar. Rithönd Gunnlaugs
var óvenjulega fögur og mun
hún hafa haft mikil áhrif á
rithönd annarra manna auk
] unnið dyggilega að velmegun
(heimilisins alla sína æfi.
| Systkinin eru Öll vel gefin
og mikilhæf í störfum,,
j Tryggö og drenglyndi eiga
þau öll í ríkum mæli, og er
það arfur frá ágætum for-
eldrum. Tengdabörn þeirra
Kiöjabergshjóna eru hvert
iööru meira mannkostafólk og
(ekki eru barnabörnin og mak
’ ar þGfrra efti.rbátár hlnna
jeldri. Allt þetta fölk er gætt
I hinum beztu hæfileikum og
j mannkostum. Soffía leit fjór
iar kynslóðir, varð langamma
| ! og þurfti ekki mikiö til að
;lifa það að verða langa lang
: amma.
i Það féll í hlut Halldórs,
: næst yngsta sonarins, að
| verða önnur hönd föður síns
, síðustu ár ævi hans og að
honum látnum burðarásinn í
hinu stóra heimili við hlið
móður sinnar. Kærleikar
Ivoru miklir með þeim mæðg
þjóðkunnur hennar ónot við fólkið eða inum. Soffía unni þessum
Þannig lýsir
þess sem hann kenndi mörg lærdómsmaður föður hinnar vanþakklæti og glaðning spar syni sínum mjög allt frá æsku
um að skrifa, enda var og er nhklu húsfreyju, Soffíu Skúla aði hún ekki, þegar fólkið hans, það \|ssi é*g manna
enn óvenjulega margt fólk dcittur á Kiðjabergi. kom í bæinn eftir vel unn- bezt. Hún treysti honum ör-
í Grímsnesinu og Laugardal,; Hefir jafnan verið til þess in verk. Hún sýndi öllum ást ugglega og vafði hann kær-
sem hefir failega rithönd og ilve giæsileg Soffía úð og gott viömót bæði í leiksörmum sínum, enda
hef ég heyrt þetta rakið til
áhrifa frá Gunnlaugi á Kiðja
bergi. Sumir sögðu að Gunn-
laugur væri íhaldssamuh. Hér
er ekki rúm til að afsanna
slíkt með dæmum, en það er
hin mesta fjarstæða. Hann
var sem ung stúlka í föður- blíðu og stríðu, svorg og gleði. reyndist hann móður sinni
garði og jafnan síðan. Fáir Hún gleymdi heldur aldrei góður sonur. Þau mæðginin
menn þóttu henni samboðn- þeim, sem sýndu henni vin litu á hvort annað, ekki ein
ir. Hún var vanin við vinnu semd þegar. hún kom ókunn ungis eins og móðir og son-
á Breiðabólstað, og einhver í nýtt umhverfi. ’ur gera jafnan, heldur voru
á að hafa sagt við föður henn Heimilið á Kiðjabergi var þau einnig tengd órjúfandi
.. ar: „Mikið er að þú skulir mannmargt og miklar kröfur kærleiks- og félagsböndum
mun hafa komiö við sögu iáta þessa einu dóttur, sem gerðar til húsfreyjunnar. — um lífsbaráttuna í blíðu og
fiestra fiamfaramála sinnar þá att, meg' Vinnu- Sjálfsagt hefir hana vantað stríðu varðandi líf og líðan
samtíðar, og stundum sá fólkinu.“ Faðir hennar hafði margt til hlutanna í fyrstu hvors annars og trúleik gagn
hann fiam í þann tírna, sem þá svaraö á þá leiö að vera eins og gerðist í þá daga á vart heimilinu og trúnaðar-
hann ekki lifði og sagði fyr- ^ggttþ ag bun yrgi svo sett flestum heimilum. störfum í þágu samfélagsins.
ir um það, sem koma myndi j hfinu, að hún þyrfti að Sennilegt þykir mér, að við Þannig var og líf Soffíu byggt
til bætts lífs og gladdist mjög vinnaj og ag getur skyldi hún brigðin fyrir Soffíu hafi orð upp þó að í annarri mynd
yftr. Gunnlaugur var einn kjör folksjnS) ef hún fyigdi ið allmikil, því að talið var, væri heldur en gagnvart þess
þeirra manna, sem ekki naut þyi fn ver]ja- petta reyndist að á Breiðabólstað væru alls um syni og mikla förunaut
þess veiulega, er hann beitti sannspa- nægtir og flestir hlutir eins hennar. Systkinin öil voru
sérfyrir; nýbreytnmnar njóta ( Gunniaugur á Kiðjabergi fullkomnir og bezt gerðist á einhuga og samhent í því að
oft fremur komandi kynsloð gerðigt svo°djarfur aö sækja íslenzku heimili þá, auk þess gera aldraöri móður sinni líf
ir, en su kynsióo, sem fram eiæsilecm nrófastsdótt- var hún einkadó’ttiT. Börn ið sem skemmtilégast, enda
förunum hrindir af staðj ^ austur að Breiðabólstað. sín vandi Soffía á að vinna, skrapp Soffía oft til síðustu
iramíarahugur Giftugt þau Soffia og Gunn_ og hún vandi þau einnig á stundar að heimsækja börn-
jo naia eeno ]augur g lg86 Qg bjuggu að sýna öllum gott viðmót, in og tengdabör, því að henni
saman á Kiðjabergi í 50 ár enda virðist svo að þess hátt þótti mjög gaman að ferðast
eða frá giftingu og þar til ar PrýSi hafi fest rætur hjá í bíl, en langt mátti fríið helzt
ekki mun
Gunnlaugs ætíð hafa gefið
honum gull í mund, en eftir
því sem tímar liðu varð heim
ilið að Kiðjabergi betur og
betur megnandi. Gunnlaug-
lekki vera hverju sinni. Hús-
á Kiðjabergi
Gunnlaugur dó 1936. systkinunum.
, Hiónaband beirra Soffíu Börn þeirra Kiðjabergs- freyjustörfin
lir varð 85 ára gamaH ólhann ^mjög gotí! hjóna eru þessi: Guðrún Sig- urðu að ganga fyrir öHu öðru.
mestan sinn aldur a Klö;,a_ þau elskuðu og virtu hvort ríður, f. 23. sept. 1887, gift Rúmlega tvítug var Soffía
aö íaðir annað til hinztu stundar. — Jóni Briem. Skúli f. 11. sept. gefin Gunnlaugi og fluttist
Eftir að Gunlaugur dó bjó 1888, bóndi í Bræðratungu, hún þá úr föðurgarði að hinu
Soffía með Halldóri syni sín- kvæntur Valgerði Pálsdóttur. umsvifamikla og stóra heim-
íim har til hún dó í marz sl Steindór lögfræðingur, f. 25. ili, Kiðjabergi. Brátt kom í
n°kfU9Qynlpe henn á áttugasta og níunda árinu, sept. 1889, kvæntur Bryndísi ljós að hún var þeim vanda
hAttn. lo cli in V.höfðu mæðginin þá búið sam Pálmadóttur. Jón, Stjórnar- vaxin, sem beið hennar þar.
dottir séra Skula Gislasonar ^ f 18 ár> hin mestu fram_ ráðsfulltrúi, f. 8. okt. 1890,' Hinir miklu meðfæddu
faraár í sögu íslenzku þjóð- kvæntur Ingunni Þórðardótt hæfileikar Soffíu nutu eðli-
arinnar og viðburðaríkustu ur, fyrri konu sína, Jórunni j legrar þróunar. Heimilið á
ár veraldarinnar. Halldórsdóttur, missti Jón. Breiðabólstað var annálað
Soffía var þannig hús- Halldór, kandidat í guðfræði, menntasetur og fyrirmyndar
freyja á Kiðjabergi í 68 ár. bóndi á Kiðjabergi, f. 20. 'heimili í hvivetna, enda var
Tii skamms tima var lélegt sept. 1892, ókvæntur, bjó með^Soffía vel menntuð til munns
vegasamband við Kiðjagerg, móður sinni eins og fyrr seg og handa, eins og það var
og vann Soffía sjálf úr mjólk ir. Ingi, fyrrum bóndi, f. 19. orðað áður fyrr, svo víst má
inni heima, en þeirri vinnu ágúst 1894, kvæntur Ingi-. telja, að hinir gððu með—
hafði verið létt af flestum björgu Jónsdóttur. |fæddu hæfileikar Soffíu hafi
húsfreyjum á Suðurlandi fyr Systkinin eru öll búsett í þroskast vel í uppvextinum.
ir meira en tuttugu árum. Reykjavík nema Skúli og J Sá, sem þetta ritar, var
Eftir að Halldór fór að Halldór, þá er einn fóstur-jeinn vetur á Kiðjabergi, að
flytja mjólkina í Flóabúið, sonur, Þorsteinn Stefánsson, læra undir fermingu og hefir
þótti Soffíu verst að ekki var í- 16- júlí 1891 ókvæntur, síðan notið vináttu og tryggð
þá nýkominn heim frá messujbgggf á sama hátt og fyrr að bann kom að Kiðjabergi á ar þessarar ágætu fjolskyldu.
í Teigi. Sögn er til um það, jgripa til smjörpinkla og 6. ári með föður sinum og er | Oft var ég undrandi á því,
að kirkjuklukkurnar í Teigi'
hafi hringt sjálfar -fyrri and-
lát hans.
bergi, eða frá því
hans flutti þangað og varð
sýslumaður Árnesinga.
Soffía Skúladóttir var
prófasts á Breiðabólstað í
Fljótshlíð, f. 14. ágúst 1825.
Foreldrar hans voru Gísli
Gíslason, prestur, og Ragn-
heiður Thorarensen, systir
Bjarna Thorarensen skálds.
Kona Skúla, móðir Soffíu var
Guðirún Sigríður Þorsteins-
dóttir prests Helgasonar í
Reykholti. Um séra Þorstein
orti Jónas Hallgrímsson hin
alkunnu erfiljóð:
„Hvarma skúrir harmurinn
sári.“
Séra Skiili dó 2. des. 1888,
Var trúlyndur,
sá er tízku smáði,
hvanngrænn kvistur
Krists í lundi.
segir séra Matthías um starfs
bróður sinn séra Skúla. Sig-
urður Nordal, sendiherra,
segir í formála Sagnakvers
S. G.: „Skúli Gíslason var
tvímælalaust einn af mestu
skörungum íslenzkrar presta-
stéttar um sína daga, lærður
guðfræðingur, skyldurækinn
og röggsamur 1 embætti og
annálaður kennimaður.“
og að minnsta kosti við að-
komubörnin töldum Soffíu
(Framnaid & 6. síðu.)
rjóma til að senda og gefa þar enn. Á sama hátt var , hve mikið Soffia kunni af
hinum og öðrum vinum í búið -að honum og systkin- kvæöum, sálmum og sögum
Reykjavík. |unum og reyndist hann heim
Soffía reyndi ætíð að létta iiinu °K fjölskyldunni eins og
af manni sinum erfiðleikum. bezti sonur og bróðir og hefir
Sjálf var hún dugleg og kjark j
mikil með afbrígðum. Hún
átti í ríkum mæli hinar fornu
dyggðir, dugnað og hagsýni.
Hún var mjög örlát, gat ekk-
ert aumt séð, án þess að koma
til hjálpar. Maður hennar
mun hafa látið hana ráða
því, sem hún vildi. Hún gekk
til allra verka utan bæjar og
innan, eftir því sem með
þurfti og örfaði fólkið með
sinni glöðu lund og með góðu
viðmótíi. Aldrei heyrðist til
Steypuþéttief ni
og steinmálning
rftmeHha tnfge)ih<)afiéta<ji$ h.f
Borgartúni 7 — Sími 7490.