Tíminn - 12.11.1960, Blaðsíða 8

8
T í MI N N, laugardaginn 12. nóvexnber 1960.
„— Sáttur við lífið og þakk-
látur guði og mönnum —“
Þ»tta er vitnisburður afmælis-
barnsins og efst í huga hans í
clag.
Mér er í barnsminni sá virðing-
orhreimur í máli manna, sem ég
fyrst man, er netfnd voru snm
heimili í Svarfaðardal, og þá ekki
sízt Hreðarsstaðaheimilið.
Þá bjuggu þar hjónin Jón Bald-
vin Runólfsson (f. 1849, d. 1918)
og kona hans Elísabet Guðrún
Björnsdóttir (f. 1839, d. 1900) •—
kvistir á sterkum stofni og dáð
fyrir mannkosti og prúðmennsku.
Þau giftust 1872 og bjuggu
lengst af á Hreiðarsstöðum, en þar
liöfðu foreidrar Jóns búið á 4.
áratug.
„Við Jón á Hreiðarsstöðum og
ég“ — var haft eftir bónda ein-
um, sem lagði augljósa áherzlu
á þá fremd, að hafa átt eitthvert
samneyti við Hreiðarsstaðabónd-
ann, enda átti sá hægláti greind-
armaður óskipta virðingu sveit-
unga sinna.
Og fáar konur ætla ég að hafi
verið betur kynntar í sveitinní en
Elísabet húsfreyja á Hreiðarsstöð-
um. Hún hafði dvalið í æsku á ýms
um stórheimilum þeirra tíma, m.a.
í Friðriksgáfu á Möðruvöllum hjá
I'étri amtmanni, þótti greind og
geðþekk, fríð sýnum og kurteis
1-ona, í beztu merkingu þess orðs.
Atti hún og stórfagra söngrödd,
sem nú hefði án efa mikið verið
gert úr.
Þótti bragur allur á heimili
þeirra hjóna fágaður og til fyrir-
myndar. Var Jón á Hreiðarsstöð-
um lengi forystumaður í málefn-
um sveitunga sinna og einn hinn
allra fyrsti, ásamt Jóhanni bónda
Jónssyni á Ytra-Hverfi, sem gekkst
fyrir samtökum um bætta verzl-
unarhætti í formi pöntunarfélags,
•tii hnekkis ofurvaldi kaupmanna
á Akureyri.
Og úr þessum jarðvegi er af-j
mælisbarnið sprottið. Og nú geng
ég á fund Björns Jónssonar, þar
sem hann stendur hár og herði-
breíður, broshýr og góðmannleg-
tr á svip, og alls ólíkur áttræðum
öidungi að útliti, og vil láta hann
segja mér og öðrum eitthvað frá
langri aévi.
„— Ja, hvað heldur þú að ég
hafi að segja umfram það sem al-
r. ennt gerist um karla á mínu
reki, er fetað hafa líka slóð og
ég um dagana. •—
— Getur verið. Þú hefur nú
samt lifað stórmerkiiega tíma, —
ejna merkustu tíma Islandssögunn
ar, lifað kyrrlátu lífi, á umbrota
oid, og getur nú hrósað sigri.
Heldur þú að slíkt lumi ekki á
ýmsu frásagnarverðu?
— Ég veit ekki. Þó gæti það
verið. Og til þess þyrfti þá lengra
mál. En smárabb sakar ekki. —
Ég er fæddur í Ytra-Holti í Svarf
aðardal 12. nóv. 188ö, og var þar
rrín fyrstu 2 æviár. En þá flutt-
ist ég með foreldrum mínum að
Hreiðarsstöðum, og þar ólst ég
upp við venjuleg sveitastörf og
vann þeim meðan þau þurftu þess
með, eða til vorsins 1900, er móðir
ndn dó og faðir minn hætti bú-
skap.
— Og skolaganga?
— Þá voru nú börn ekki skóla-
skyld, eins og þú veizt, en þeir
foreldrar, sem áhuga höfðu á upp-
eldi barna sinna, og þá jafnfr’amt
efni á því, tóku gjarnan kennara
á heimili sín til þess að búa börn-
ir> undir fermingu fyrst og fremst.
Og í þeim hópi voru foreldrar
n.dnir. Þau tóku kennara i 4—6
vikur á hveijum vetri, er við
systkinin hófðum aldur til. Náms-
greinar voru: Kristinfræði, skrift,
réttritun og reikningur.
— Og svo fórstu í Möðravalla-
skólann. Ég ætti líklega að muna
það, því aö ýmsir munu þá hafa
öíundað ykkur, sem þangað fóru.
— Vafaidust langaði þá margan
?ð Möðruvöllum Ég fór þangað
haustið 1900 og var þar í tvo vet-
ur, en vann að sumrinu fyrir skóla
kostnaði. —■ Kennslu undir skól-
ann hafði ég enga aðra en þá erj
ég naut fyrir fermingu, varð því
BJÖRN og GUÐRUN
Myndin tekin á gullbrúðkaupi þeirra hjóna.
henni nú innilega kveðju.
— Búskap hófum við 1908, held-
ur Björn áfram, og bjuggum
lengst af á tveimur jörðum, Ytri-
Másstöðum og Tjarnargarðshorni
(Laugahlíð). Bústofninn, sem
byrjað var með, var 2 kýr, 2 hross
cg 21 ær, þar af 9 leiguær. —
Má nærri geta að ekki væri hægt
aö eyða miklu í óþarfa, enda ekki
gerðar eins miklar kröfur til lífs-
þæginda og nú tíðkast. En með
því að neita sér um margt og nota
timann sem bezt, var hægt að
hafa í sig og á. Um meira var
varla að tala hjá byrjendum, sem
búskap hófu á þessum árum með
tvær hendur tómar að kalla.
Ilúsa- og jarðabætur gátu því litl-
ar orðið h]a frumbýlingum. Aftur
á móti höfðu þeir bændur, sem
kc-mið höfðu sæmilega fyrir sig
iótum eða stóðu á gömlum merg,
ailgóða afkomumöguleika.
— Og svo hafið þið bæði líklega
haft miklar frátafir?
— Jú, vissulega. Það fór mikill
timi hjá mér í margs konar vafst-
ui við opinber störf. Ég komst
ekki hjá því að lenda í flestum
nefndum, s. s. hreppsnefnd, var
líka oddviti hennar um tíma, sátta
nefnd, sóknamefnd, fræðslunefnd,
s.'ðar forin. skólanefndarfélags,
„Sáttur við lífið og þakk-
látur guði og mönnum“
erfið byrjunin, meðfram vegna
þess að sumar kennslubækurnar
voru á dönsku, svo sem landa-
fræði og náttúrafræði, en í dönsku
hafði ég aldrei litið Man ég það,
er ég leit yfir fyrstu lexíuna í
Irndafræði að ég skiidi bar aðeins
eitt orð án þess að leita í orða-
bók! — Ég öfundað’ suma bekkj-
arbræður mína, sem komu svo vel
undirbúnir að þeir þurftu varla
að líta í sumar námsbækurnar. —
Eg á margar góðar og skemmti-
legar minningar frá dvöl minni
á Möðruvöhum. Samkomulag var
gott og keonarar góðir. Þeir, sem
rotuðu tímann vel, gátu haft mikið
gagn af þessu námi, þótt ekki
væru nema 2 vetur. A. m. k var
hægt að komast að raun um hve
l.ítið maður vissi.
— Og ekki var skólavistin dýr.
— Nei. B'lestir, sem heiisu höfðu
gátu unnið fyrir námskostnaðinum
yfir sumaríð. Seinni vetui'inn
ninn, 1901—1902, kostaði fæði 41
eyri á dag, og fyrir allan tímann,
kr. 92,25 a mann. Allir voru á-
nægðir með þetta og flestir fitn-
uðu! — Þetta var síðasti veturinn,
sem skólinn var á Möðravöllum,
því að skoiahúsið brann undir
vorið, sem kunnugt er.
— Þú hafðir víst snemma gaman
aí söng, hefur sjálfsagt oft orðið
hrifinn af söng móður þinnar. Og
ekki man ég betur en að það væri
þí sem lékst á orgelið í Urða-
kirkju þegar ég var fermdur þar
1899.
— Jú, líklega. Ég held það hafi
verið hausnð 1896, sem ég réðist
t.' náms í orgelleik til Magnúsar
Einarssonar organista á Akureyri.
Það var m,kið fyrir áeggjan Hall-
gríms Halldórssonar organleikara
á Melum, og hafði hann eitthvað
sýnt mér nótur áður Hjá Magnúsi
var ég að dútla við petta í 2 mán-
uði ásamt brem öðrum strákum,
cg taldi hann að ég væri það á
veg kominn að ég gæti tekið að
n ér að stjórna kirkjusöng, en
æfingu þyrrti ég að fá. Og er Hall-
grímur fékk að heyra hvað ég gat,
þót tiohnum sjálfsagt að ég tæki
’ið orgamstastarfinu af sér. En
þar sem ég átti ekk orgei til að
æfa mig á, fékk ég iánað kirkju-
ergelið heim til mín En mikið
k.veið ég fyrir að hefja þetta starf
á sjálfan jóladaginn þennan vetur.
En allt gekk það þolanlega Og
Snorri Sigfússon rætJir vitS Biörn Jónsson frá
HreitSarsstöftum 1 SvarfatSardal, en hann er
áttætSur i dag
erganleik mínum í Urðakirkju
lauk haustið 1900. Þá fauk kirkjan
í ofsaveðn, fór í rúst og orgelið
sömuleiðis
— Og eitihvað fékkstu við barna
kennslu eins og flestir Möðruvell-
íngar í þá daga?
— Jú, það gerði ég um tima,
—- í jarðabótavinnu og við sjó
lirvust og vor og kaupavinnu við
heyskap á sumrin, og svo barna-
kennslu á vetrum. Sú var atvinnan
þessi ár, eða til vorsins 1908. —
Þá var fyrirkomulag á barna-
kennslu í sveitinni með svipuðu
sniði og áður, þegar ég var barn.
Stundum tóku tvö heimili kenn-
ara í félagi og nutu börn beggja
kennslunnar saman, fyrst á þess-
um bæ og svo á hinum, og fengu
með því heimingi lengri kennslu.
Og svo voru stundum tekin börn
?:■ _þeim heimilum, sem ekki gátu
haft kennara. Reyndist hetta fyrir-
komulag furðu vel. Og mér þótti
skemmtilegi að vera með börnun-
im og varð aldrei var við annað
en gott í fari þeirra.
— Og svo staðfestir þú ráð
þitt.
— Já. Ég gifti mig heima á
Hreiðarsstóðum 17. okt. 1905 kon-
unni, sem enn stendur við hlið
mér, Guðrúnu Jónsdóttur, þá starf
andi ljósmóður í sveifinni, f. 23.
10. 1878 í Hólshúsum í Eyjafirði,
en þar bjuggu þá foreldrar henn-
ar. Jón Jónsson og Þórunn G Sig-
urðardóttir. Flutti Guðrún út í
Svarfaðardalinn 1903 og gerðist
þar Ijósmóðir, eftir að hafa lokið
tilskyldri undirbúningsmenntun
l.;á landlækni.
— Og svo hófs-t búskapurinn.
— Já, er. ekki á Hreiðarsstöð-
im. Þar hóf Anna systír mín og
maður hennar, Guðjón Daníels-
son, búskap aldau.ótaarið, og
bjuggu þar í hálfa öld Og þar er
Anna enn, — hjá syni sínum.
— Já, ég minnist systur binnar
nú, þeirrai glæsilegu úrvalskonu,
sem við hjónin trúðum eitt sinn
fyrir 5 man, ða gömium syni okk-
ar í 2 manuði og reyndisf ekkur
ágætlega. Ég hef staðið i þakkar-
skuld við aana alla tíð, og sendi
form. nautgi iparæktunarfél. virð-
ir.gamaður Brunabótafél. íslands,
endurskoðandi hreppsreikninga og
ýrnissa flein fyrirtækja í hreppn-
vm. — Oddvitalaun voru þá 140
krónur á ari. Endurskoðun og
húsavirðingar fékk ég greiðslu
fyrir, en allt annað var unnið án
endurgjalds.
Ljósmóðurlaunin vora 60 krón-
u/ á ári og 3 krónur fyrir hverja
fæðingarhjáip. Þessar aukatekjur
kcmu sér að vísu vel á frumbýl-
iagsárunum, en það eyddist Iíka
n«ikill tími frá heimilin, sem varð
að vinna upp með því að leggja
bart að sér, ef allt átti ekki að
ganga á tréfótum.
— Já, þær hafa sannarlega verið
n iklar og inargs konar frátafirnar,
og vissulega ekki allar gefið mikið
í aðra hönd. — Og svo eru það
börnin.
— Við eignuðumst 7 börn. Þau
fvrstu 3 dou á 1. og 2 ári úr misl
ingum og kíghósta. Á lífi eru: 1)
lórunn Elisabet, gift Sigurði Jóns-
syni kaupm. á Akureyri. 2) Hall-
grímur, efnaverkfræðingur, kv.
norskri konu, Ingrid Mikkelsen. 3)
Jón Baldvin, húsgagnasmiður, kv.
Gyðu Bjarnadóttur. 4) Anna Sig-
r.’ður, ógift. Auk þess ólum við
vpp að nokkru 2 drengi, Ara Krist
insson frá Dalvík. Hann drukkn-
að' fyrir aokkrum arum í fiski-
róðri, og Baldur Ingimarsson, nú
lvfjafræðir.gur í Stjörnuapóteki á
Akureyri.
— Já, þetta er góður hópur og
þá til einir'ers barizt.
— Víst er svo. Og þegar litið
er til baka, er margs að minnast.
Lg held að meðlæl og mótlæti
s-’’ bezt hvað með öðru, — að hið
L.íða blandist stríðu —, enda flesí
i»m úthlutað þannig ug mun heppi
legast minnlegum þroskaferli.
Lífsbaráttaij hefur verið nokkuð
horð: „En tar sem við ekkert er
að stríða sr ekki sigur neinn ;
fa “ Það er jafnan hollt að hafa
í huga. Ég tei mig hamingju-
| mann, kominn af góðum foreldr-
um, kvænust ágætr: og dugmik-
i’.li konu og mér samhentri, feng-
ram bæði gott uppeldi að þeirrar
tiðar hætti, eignuðumst vel gefin
börn og höfum lengst af verið
heilsugóð. Og samferðamennirnir
reyndust hver öðrum betri. Mér
finnst því aí> við megum telja okk-
ur hamingjusöm, í sátt við lífið
og þakklát guði og mönnum.
— En hvað vildir þú segja um
aðstæður bænda nú borið saman
vxð þína búskapartíð.
— Aðstæður bænda nú í saman-
turði við mina búskapartíð eru ó-
líkar um margt.
Um aldamótin síðustu __ höfðu
bændur ódýrt vinnuafl. Árskaup
v.nnumanns var kr. 60—80,00 og
vmnkonu um kr. 20—30,00. Dag-
kaup óbreytts verkamanns við
jarðabótavinnu í 10 klst. var kr.
1,50 og búfræðings kr. 2,00—2,50.
Á sama tíma fengu bændur þá líka
lltið fyrir afurðirnar: Fjallalamb
kr. 3,00, dilkur kr. 5,00, ær fram-
gengin að vori, kr. 12—15,00, kýr
íramgengia kr. 80—100,00, ný-
miólk á 10 aura potturinn, smjör
á 50 aura pundið, vorullin kr. 1,00
pundið, nýtt dilkakjöt um 40 aura
pundið o. s. frv.
Auðvitað var þetta nokkuð
b'-eytilegt, frá ári tii árs. Útlend-
ar vörur voru þá líka ódýrar, en
fóru þó, eins og afurðirnar, smá-
hækkandi með árunum. Á seinni
fcúskaparárum mínum fóru aðstæð-
ur bænda smátt og smátt batn-
andi, einkum eftir að mjólkur-
samlögin tóku til starfa. Og þegar
íjárhagur bænda rýmkaðist og
lánsmöguleikar jukust, tóku þeir
t'tl við ræktun og uppbyggingu á
jörðnum, sem mikil þörf var á.
Hafa svo framkvæmdir í þessum
efnum veríð stórstígar hin síðari
fr, víðast komnar reisulegar bygg-
irgar, túnin sléttuð og mikið
stækkuð, og má segja að gjörbylt-
ing hafi orðið við landbúnaðinn
á s.I. 30 árum.
Allt þetta kostaði mikið fé, sem
að miklu ieyti var tekið að láni.
Nú létta vélarnar störfin og auka
jafnframt afköstin, en rekstrar-
kostnaður i’iefur líka margfaldazt,
svo að minni búin eiga fullt í
fangi með að standa í skilum. Og
tú munu vera bændur, sem eiga
ekki fyrir skuldum, eins og sakir
scanda nú. En jarðirnar bera þess
menjar að mikið hefur verið gert.
Bændur nafa nú meira í veltu
er áður, samt er vafasamt hvort
aíkoman er þeim mun betri. Búin
þola ekki dýrt kaupafólk. svo að
hjónin verða víða ein með öll
verkin og snúningana. Ekki verður
það allt unnið með vélum. Má þó
svo fara að margir húsráðendur í
sveitum leggist til hvíldar að
kvöldi eins þreyttir og áður. þá
er tæknin var minni
Þannig kemur méi þetta fyrir
siónir nú.
— Um æskuna í iandinu er nú
margt og inisjafnt rætt í dag. —
Hvað segir þú um það?
Um slíkt verð ég nú fáorður,
— - held það hæfi bezt. Þar er
sjálfsagt margt að, sem oft áður.
Og nú fær unga fólkið harða dóma,
— og kannske ekki að ástæðulausu
að ýmsu leyti, samanborið við
aldamótaæskuna. En þess ber að
gæta að aðstæður allar þá og nú
eru mjög ólíkar um margt, s. s.
áhrif heimiianna á uppeldið, fjár-
ráð, skemmtanir o. m. fl. Ég held
að við eldra fólkið ættum að at-
huga vel, áður en við fellum þunga
dóma, hvort við erum ekki meðsek
í ýmsu því sem miður fer hjá æsku
nútímans. — „Því læra börnin
málið að það er fyrir þeim haft.“
Þannig ýkur hinn orðvari og
clagfarsprúði öldungur máli sínu,
— hinn hréinláti til orðs og æðis.
— Og bæta má því við. að sá mun
hafa verið almannarómur i sveit
inni um he;mili þeirra hjóna alla
tíð, að þar vær’i reglusemin ríkj
andi og frábær snyriimennska —
Nú hafa þau hjón brugðið bú'
fvrir nokkrum árum og flutt í
skjól dóttur sinnar og tengdason-
ar á Skólastíg 11 á Akureyri
Munu margir samferðamenn
þeirra senda þeim hlýjar kveðjur
í dag með þökk og arnaðaróskum.
Snorri Sigfússon