Alþýðublaðið - 10.05.1942, Blaðsíða 5

AOfÐUBtABW
1* mat 1942.
Jte.' ílöwdíng. En ICraft- saa stærk og
frodig.
Wtt Haand der haxtdler, mandig,
rask og modig.
(Qskar Hansen: Til Stauning.).
IDAG er til moldar borinn
Thorvald Stauning, forsset-
iaráðherra Dana. í Danmörku
ríkir þjóðarsorg. MerkaSti og á-
hrifaríkasti stjómmálamaður
Jter í landi, og þó víðar væri
leitað, er í valinn hniginn. Hann
Jéil frá að morgni hins 3. maí
s.1., en á herðum hans hvíldu,
fram í andlátið, hin vandasöm-
ustu og mikilvægustu skyldu-
störf. Örlög dönsku þjóðarinn-
ar, á erfiðustu og hættusömustu
lÆmum, voru ekki hvað sizt
geymd í styrkri hönd Staun-
iogs. Það eru því engin undur,
Þó kvíða kenni rheðal margra í
Danmörku, er hans missti við.
Mér er bæði ljúft og skylt að
minnast þessa afburða forystu-
manns dönsku alþýðunnar að
beiðni Alþýðublaðsins, með
Mokkrum fátæklegum orðum.
Mokkar aírlði"æ£i og
stjérnmáía.
Þegar leið á 19. öldina, tók al-
þýðan í Danmörku að vakna til
meðvítundar um það, að ekki
dygoi lengur að sætta sig við
þau bágbornu kjör, er hún átti
við að búa. Frelsishreyfingar
sunnan úr Evrópu og kenningar
fyrstu frömuða jafnaðarstefn- ‘
annar, vöktu veikan andblæ
þar í landi. Og árið 1871 er
j af naðarmannaflokkurinn
danski stofnaður. Hann er, eins
og kunnugt má telja, langelzti
Alþýðuflokkurinn á Norður-
löndum. En brátt fór áhrifa
hans að gæta, þó í litlum stíl
væri í upphafi. En jarðvegurinn
■var plægður. Það var þörf
.góora sáðmanna.
Tveim árum eftir að danski
stefAm jóh. stefánsson um
Stauning, stj órnskðrunginn
og alþýðuleiðtogann.
jafnaðarmannaflokkurinn hóf
göngu sína, eða 26. okt. 1873,
fæddist í kvistherbergi í húsinu
Holmens Kanal nr. 30 í Kaup-
mannahöfn sveinninn Thorvald
Stauning. Hann var sonur fá-
tækra og heilsuveilla foreldra
úr alþýðustétt. Hann hefir
sjálfur í látlausri og stílhreinni
grein í Almanaki a'iþýðu (Ar-
bejdemes Almanak) árið 1932
lýst bernsku sinni og uppvaxt-
arárum. Verður það án efa ekki
betur gert af öðrum. Fer því
hér á eftir örlítill kafli úr þess-
um endurminningum Staun-
ings:
„I gömlu Kaupmannahöfn
var inngangurinn eldhússmegin
í litlu áliti. Hann var venjulega
á bakhlið húsanna, út að dimm-
um og þröngum húsagarði. Eld-
hússinngangurinn var þröngur
og oftast lítið til hans vandað,
til þess að auka ekki kostnaðar-
verð húsanna meira en brýna
nauðsyn bar til. Hann var
dirnmur, og á myrkum vetrar
kvöldum stóð eldhússtúlkum
geigin- af honum. Það hafa orð-
ið örlög mín að koma í þennan
heim um innganginn eldhúss-
megin, og þó að lífskjör ein-
staks manns hafi ekki mikil á-
hrif á þjóðfélagsþróunina, þá
hefir þó endurminningin um
þessa bernsku mína haft áhrif
á líf mitt og starf.
Á fleiri en einn hátt hófst æfi
mín við innganginn eldhúss-
megin. í gömlu hefðarmanna-
húsunum voru oft kvisther-
bergi, sem leigð voru út til fá-
Þessi mynd var tekin af Stauning pm borð í skipi hans við hafn-
arbakkann í Reykjavík sumarið 1936, þegar hann kom hingað í
þriðja og næstsíðasta sinn. Við hlið hans á myndinni er Alsing
Andersen, núverandi formaður danska Alþýðuflokksins.
Frá æsku- og ungdómsárum Staunings:
jBÉsta myndin sýnir hann 4 ára, næsta 12 ára, þá kemur mynd
af fioreldrum hans, og neðst mynd að Stauning, þegar hann var
víiullagerðarmaður. Neðst í hominu sést hásið við Holmens
Kanal í Kaupmannahöfn þar, sem Stauning fasddist.
tæks fólks, og þá var inngang-
urinn alltaf eldhússmegin. For-
eldrar mínir bjuggu í einni
slikri íbúð. Og þegar ég varð
nægilega stór til þess að vinna,
gerðist ég sendisveinn. Á þenn-
an hátt fékk ég einnig kynni af
innganginum eldhússmegin, þar
sem ég kom með vörusendingar
og skilaði þeim af mér í eldhús-
inu. Bernskuaugu mín opnuð-
ust þegar fyrir köldum stað-
reyndum hins hversdagslega
lífs, sem laust er við fagra
drauma og hillingar.“
Stauning heldur áfram end-
urminningunum frá bernsku-
dögunum. Hann lýsir hinni ó-
fullkomnu og erfiðu bama-
skólagöngu sinni, og marghátt-
uðum sendisveinsstörfum.
Hann segir frá því, að um ferm-
ingu hafi hann byrjað á járn-
smíðanámi, en orðið að hætta
vegna heilsnleysis og illrar að-
búðar og þá byrjað á störfum í
tóbaksiðnaði. Hann minnist á-
huga foreldra sinna á stjórn-
málum, og þess að hann sótti
stjórnmálafundi með þeim. Sér-
staklega man hann eftir verk-
falli járniðnaðarmanna árið
1885, þá 12 ára að aldri. Og
hann tók sér þá þegar í bemsku
stöðui við hlið hinnar kúguðu
stéttar. 16 ára að aldri innrit-
aðist han,n í jafnaðarmanna-
flokkinn, og var því félagi í
honum í 53 ár.
Hann tók þegar í upphafi
virkan þátt í verkalýðsfélagi
stéttar sinnar, og 22 ára að aldri
var hann kjörinn formaður fé-
lagsins. Alþýðufélögin urðu
þannig æskuheimili hans, og á
kvöldin að vinnu lokinni las
hann fræðibækur um jafnaðar-
stefnuna, allar þær, er hann
til náði og út voru gefnar á
dönsku.
Þannig hóf Stauning þegar í
æsku störf í dönsku alþýðu-
hreyfingunni. Þau störf stund-
aði hann, eins og öll önnur síð-
an, með stakri samvizkusemi og
trúnaði. Og þegar saman fóru
góðar gáfur og dugnaður, varð
það næsta eðlilegt að eftir hon-
um yrði tekið og hann ynni sér
traust félaga sinna og flokks-
bræðra.
Sú varð og raunin á. Aðeins
25 ára gamall var hann, árið
1898, kjörinn í stjórn danska
Alþýðuflokksíns. Hann annað-
ist þar gj aldkerastörf og bréfa-
viðskipti, og varð brátt mikils
metinn af þáverandi formanni
flokksins, P. Knudsen.
Fram að árinu 1901 sat að
völdum íhaldsstjórn í Dan-
mörku, er barðist gegn flestum
umbótum. En þá tók við vinstri
flokkurinn, er þá var á margan
hátt frjálslyndur. Jafnaðar-
mönnum tók þá að vaxa fiskur
um hrygg. Þeir höfðu menn
víða í kjöri við ríkisþingskosn-
ingar. Stauning var tvisvar í
framboði fyrir flokk sinn, en
féll. í þriðja sinn, árið 1906,
náði hann kosningu. Eftir það
sat hann á þingi til dauðadags.
Árið 1910 dó hinn gamli og
vel metni formaður danska Al-
þýðuflokksins, P. Knudsen.
Hann hafði sjálfur áður bent á
Stauning sem eftirmann sinn,
Hann var og til þess kjörinn í
einu hljóði. Upp frá þeirri
stundu tók hann við höfuðfor-
ystu flokks síns, utan þings og
innan.
Flokkuriim óx nú hröðum
skrefum undir forystu Staun-
ings, er brátt vann sér hið bezta
álit. Og árið 1913 var Stauning
í fyrsta sinn boðið að mýnda
rikisstjóm. Iiann afþakkaði, en
studdi í stað þess stjóm rót-
tseka flokksins.
Stríðið skall á 1914. Stjóm
róttæka flokksins fór áfram
með völd. Árið 1916 var mynd-
uð eins konar þjóðstjóm.
Stauning fékk þar sæti sem
fulltrúi flokks síns, fyrst án
sérstakrar stjórnardeildar, en
síðar var stofnað félagsmála-
ráðuneyti og varð Stauning
fyxsti félagsmálaráðherra í
Danmörku. í þessari stjóm sat
hann þar til árið 1920, er kon-
ungur svifti þessa stjórn völd-
um á sögulegan hátt.
Alþýðuflokkurinn danski var
nú um skeið í stjómarandstöðu,
og óx flokkurinn nú ört, sér-
staklega eftir að réttlátri kjör-
dæmaskipun hafði verið komið
á.
Við kosningarnar 1924 fékk
Alþýðuflokkurinn danski 55
þingsæti af 150, og hafði meiri-
hluta með róttæka flokknum.
Myndaði Stauning þá fyrstu
jafnaðarmannastjóm í Dan-
mörkuð með stuðningi róttæka
flokksins. Sat sú stjórn að völd-
um í rúm 2 ár og kom mörgum
umbótum til leiðar. En þegar
fjárhagskreppan óx, þurfti að
gera róttækari ráðstafanir. f-
haldsöflin sameinuðust á móti
stjórninní, og hún féll.
Vinstrimenn, undir forystu
Madsen-Mygdal, mynduðu þá
stjórn. Var þá flokkur þessi orð-
inn íhaldssamur bændaflokkur,
sem ekki sá nein önnur ráð til
viðreisnar en lækkun launa og
niðurskurð á fjárveitingum til
alþýðutrygginga. Jafnaðar-
mannaflokkurinn, með Staun-
ing í broddi fylkingar, hóf þá
hina hörðustu andstöðu, og kom
þá vel í ljós hve dugmikill og
úrræðagóður stjómarandstæð-
ingur Stauning var, og vakti
hann brátt öldu meðal launa-
stétta landsins gegn stefnu
stjórnarinnar. Þegar niður-
skurðarfjárlögin voru rædd á
ríkisþinginu 1929, lýsti stuðn-
ingsflokkur stjórnarinnar, í
haldsflokkurinn, yfir því að
hann myndi ekki greiða at-
kvæði við endanlega afgreiðslu
fjárlaganna. Hið sama gerði
róttæki flokkurinn. Stauning
sagði ekki neitt um afstöðu
flokks síns. En þegar til at-
kvæðagreiðslunnar kom,
greiddu vinstrimenh einir at-
kvæði með, en jafnaðarmemi
allir á móti, og þá féllu fjárlög-
in. Stjórnin rauf tafarlaust
þingið. Við kosningarnar töp-
pðú vinstrimenn verulega, en
jafnaðarmenn unnu á. Staun-
ing myndaði stjóm að nýju,
með þáttöku róttæka flokks-
ins. Upp frá þeirri stundu og
til dauðadags var Stauning for-
sætisráðherra í Danmörku, eða
tæp 13 ár samfleytt, og hafði
hann þá verið forsætisráðherra
í samtals tæp 16 ár, auk þeirra
4 ára, er hann sa.t í stjórn áður.
Gegndi hann því ráðherrastörf-
um samtais um 20 ár í Dan-
mörku, og ér það algert eins-
dæmi.
Það ræður að líkum, að
Stauning hafi á stjómarárum
sínum haft við mörg vandasöm
viðfangsefni að glíma. En öll
sín störf innti hann af höndum
bæði með einstökum skörungs-
Fih. á 6. síðu.
/