Tíminn - 29.05.1964, Blaðsíða 9
Krlstján
Lífeyrir og lánsfé
Lffeyristryggingar eru mjög um
fangsmiklar í nágrannalöndum
okkar og eiga þar mikinn þátt
í því að tryggja fjárhagsafkomu
aldraðs fólks, öryrkja og fjöl-
skyldna, sem misst hafa fyrir-
vinnu sína. Þó að lífeyrisgreiðsl-
ur séu aðalverkefni lífeyristrygg-
inganna, þá er þó sparifjármynd-
unin í sambandi við þær mjög
þýðingarmikil. Þannig eru t. d.
sjóðir stærsta sænska lífeyristrygg
ingafélagsins nú yfír 6,47 milljarð-
ar sænskra króna, en það mótsvar-
ar því að slíkt félag hér á landi
hefði um það bil 1,2 milljarða ísl.
króna í sjóðum sínum.
Sparifjármyndunin í sambandi
við lífeyristryggingar er yfirleitt
tól mjög langs tíma og er því hægt
að ávaxta sjóðina í löngum lán-
um. Hefur þctta mikla þýðingu
fyrir lánveitingar til íbúðabygg-
inga og annarra varanlegra fram-
kvæmda. Aftur á móti eru þessar
tryggingar viðkvæmar fyrir verð
bólgu, sökum þess, hve sjóðmynd-
unin er mikil og til langs tíma.
Vegna þeirrar miklu þjóðfélags-
legu þýðingar, sem fullkomnar líf-
eyristryggingar hafa, bæði fyrir
efnahagslegt öryggi einstaklinga
og fyrir efnalega uppbyggingu í
þróuðum ríkjum, vil ég gera smá
tilraun til að gefa nokkra hug-
mynd um sjóðmyndunina í sam-
bandi við þessar tryggingar og
fihrif verðbólgu á verðgildi sjóð-
anna og lífeyrisins.
Þó að einstök dæmi geti tæp-
lega skýrt málíð til hlitar, þá geta
þau þó e. t. v. varpað á það nokkru
ljósL Við getum t. d. hugsað okk-
ur að tvítugur maður taki lífeyr-
lstryggingu, sem byrjar að borg-
ast út við 67 ára aldur og greið-
lst síðan með jöfnum árlegum
greiðslum svo lengi sem hann
Hfir. Til þess að gera dæmið sem
cílnfaldast hugsum við okkur að
hann borgi í iðgjald af þessari
tryggingu eina krónu á ári. Væru
vextir 3% allan tímann og dánar-
talan ekki allfjarri því, sem hún
er nú, yrði árlegur lífeyrir frá 67
ára aldri um það bil kr. 12,66 og
er þá ekki reiknað með neinum
kostnaði við trygginguna. Hjá
tryggingafélaginu myndast að
sjálfsögðu sjóður vegna þessarar
tryggingar og vex hann á svipað-
an hátt og sýnt er með gráleita
fletinum á línuriti I, þar til ið-
gjaldið hættir og lífeyrisgreiðslur
byrja við 67 ára aldur. Úr því
fer sjóðurinn lækkandi, fyrst
mjög ört, en síðan hægar og hæg-
ar. Á sama línuriti er einnig sýnd
ur vöxtur sparifjár, ef iðgjaldið
væri í staðinn lagt í sparisjóð með
sömu vöxtum og reiknað var með
við lífeyristryggingarnar. Væri síð
an sama upphæð og lífeyrinum
nemur tekin út úr sparisjóðum
árlega frá 67 ára aldri, entist inni-
stæðan þar til maðurinn væri
tæpra 75 ára gamall. Verulegur
munur er því á lífeyristrygging-
unni og sparifjársöfnuninni. Líf-
eyririnn greiðist í þessu tilfelli
ævilangt, en eigi að taka af spari-
sjóðsinnstæðunni sömu upphæð og
lífeyrinum nemur, nægir innstæð
an aðeins til ákveðins afmarkaðs
tímabils. Ástæðan ,til þess að líf-
tryggingafélagið getur skuldbund-
ið sig til að greiða lífeyrinn ævi-
langt, er að innstæður þeirra, er
falla frá áður en þeir hafa nýtt
sinn sjóð að fullu, leggjast við
sjóði hinna, sem eftir lifa.
í því dæmi, er hér var tekið,
var ekki tekið neitt tillit til breyt-
inga á verðgildi peninga. Vextir
og verðbólga hafa þó, hvort á sinn
hátt, afgerandi áhrif á gildi líf-
eyristrygginga og sparifjársöfnun-
ar til langs tíma. Ef við hugsum
okkur, að maður leggi í sparisjóð
á hverju ári frá tvítugs aldri og
þar til hann verður 67 ára, upp-
hæð, er samsvari að verðgildi
einni krónu í byrjun þessa tíma-
bils, eykst verðgildi innstæðunnar,
eins og línurit II sýnir. f fyrsta
lagi (efsti ferillinn) er gert ráð
fyrir að vextir séu 3% umfram
verðrýrnun allan tímann, í öðru
lagi er gert ráð fyrir að vextir og
verðrýrnun séu jöfn allan tímann
og í þriðja lagi er gert ráð fyrir
að árleg verðrýrnun peninga sé
3% umfram vexti.
Ég vil endurtaka, að þetta línu-
rit sýnir verðgildi innstæðunnar
en ekki krónutölu. Árlegar inn-
borganir miðuðust við verðgildið
í byrjun tímabilsins. Við vaxandi
dýrtíð þarf því að leggja iun hærri
upphæð á hverju ári, til þess að
mótsvara verðgildi fyrstu krónunn
ar, sem inn var lögð. Á síðasta
línuritinu sést mismunurinn á
krónutölu ■ og verðgildi, ef bæði
vextir og verðbólga væru 3% á
ári.
Af línuriti II sést, að verðgildi
sparifjárins, sem safnað var á
þann hátt, er að framan var lýst,
allt frá 20 ára aldri til 67 ára
aldurs, er eftir þessi 47 ár við
3% árlega verðrýrnun umfram
vexti ekki nema 25% af því, sem
verðgildi þess er við 3% vexti
umfram árlega verðrýrnun og rúm
ur helmingur af verðgildi þess
fjár, er inn var lagt. Dýrtíðin nær
því að reyta alla vextina og nær
helminginn af höfuðstólnum, sé
hún 3% umfram vexti á hverju
ári í þessi 47 ár, sem sparifjár-
söfnunin náði yfir. Sparifjáreig-
andinn hefur lánað öðrum fé sitt
til afnota. Við skulum gera ráð
fyrir að þeir standi í skilum með
vexti og afborganir. Þeir hafa
samt sem áður fengið nær helm-
inginn af verðgildi þess fjár, sem
þeir fengu að láni, auk allra vaxt-
anna, ef árleg dýrtíðaraukning er,
eins og hér var tekið sem dæmi,
3% umfram vexti. Við langvar-
andi verðbólgu fer því vart hjá
því, að óraunhæf fjárfesting eigi
sér stað í ríkum mæli. Lántakend-
ur geta sloppið skaðlausir frá því
að leggja í fjárfestingar, sem
ekki skila raunverulegum arði,
heldur sjúga til sín sparifé þjóð-
arinnar. Þó að slíkt komi óhjá-
kvæmilega fram í hag þjóðarinn-
ar í heild, þá kemur það þó harð-
ast niður á eigendum sparifjár og
lífeyristrygginga.
Hér hefur aðeins verið tekið
eitt dæmi um lífeyristryggingu,
en til eru margs konar aðrar líf-
eyristryggingar. Sameiginlegt með
þeim flestum er þó, að miklir
sjóðir myndast í sambandi við
þær. Undantekningarnar er helzt
að finna á mörkum dauðsfalls- og
lífeyristrygginga. Sæmilega stöð-
ugt verðgildi peninga er því nauð
synleg undirstaða fyrir lífeyris-
tryggingar. Mörkin liggja nálægt
þvi, er vextir og verðbólga vega
upp hvort annað. Sé verðbólgan
meiri en vextirnir er vart hægt
að tala um að grundvöllur sé fyrir
lífeyristryggingar, en séu vextirn-
ir aftur á móti hærri en verðbólg-
verða lífeyristryggingar þeim
m hagstæðari, sem raunveruleg
--vöxtun sjóðanna verður meiri.
Oft hefur verið reynt að finna
leiðir fram hjá þessu atriði, en
ekki er mér kunnugt um neina
viðunandi lausn, sem ekki byggist
á sjóðmyndun og raunverulegri
ávöxtun sjóðanna. Ein leið, sem
rædd hefur verið, t. d. í Finn-
lándi, er að félögin kaupi eða
byggi fasteignir fyrir verulegan
hluta sjóðanna. Einnig þetta hef-
ur reynzt erfitt í framkvæmd,
einkum sökum þess að hér er um
svo stórkostlegar upphæðir að
ræða og erfitt er að sjá fyrir verð
2DD
150
1DD
5D
20 45 7
breytingar langt fram í tímann.
Verðtrygging lífeyris er að
verulegu leyti háð verðtryggingu
gjaldmiðilsins. Loforð um verð-
tryggðan lífeyri án verðtryggðra
sjóða eru að nokkru leyti ávísun
án innstæðu. Sú ávísun er reynd-
ar ekki stíluð á ákveðinn banka
eða sparisjóð, heldur að verulegu
leyti á næstu kynslóð. Hvort sú
kynslóð, sem á eftir okkur kem-
ur, innleysir slíkar ávísanir eða
ekki, getum við lítið sagt um í
dag. Sennilega yrðu þær innleyst-
ar að einhverju leyti. Þó gæti
það farið nokkuð eftir því, hve
margar og hve stórar þær yrðu.
Að standa eftir með slíka ávísun
í höndunum að lokinni starfsævi
setur menn óneitanlega í óþægi-
lega aðstöðu — aðstöðu, sem þeir
hafa einmitt verið að tryggja sig
gegn.
Lífeyristryggingar eru mikilvæg
ur þáttur í öryggi aldraðs fólks.
f Svíþjóð voru árið 1959 sett lög
um lífeýristryggingu alls launa-
fólks og mun það vera eins dæmi.
Auk þessara lögboðnu trygginga
eru einnig mjög umfangsmiklar
aðrar lífeyristryggingar þar í
landi. Þá er það athyglisvert, að
sala annarra líftrygginga og hóp-
líftrygginga óx þar mjög eftir um-
ræðurnar í þingi, blöðum, útvarpi
og sjónvarpi um lögboðnar lífeyr
istryggingar. Við aukna þekkingu
á þessum málum tók fólk nýjar
tryggingar til viðbótar þeim lög-
D 2D 45 7D
boðnu í stað þess að segja upp
þeim er fyrir voru.
Hjá okkur er mikill hugtaka-
rughngur í sambandi við líftrygg-
ingar. Hér er oft ruglað saman
ólíkum tegundum trygginga.
Tryggingar með litla sjóðmyndun
eru framkvæmanlegar einnig á
verðbólgutímum. Slíkar trygging-
ar eru fyrst og fremst hóplíftrygg
ingar og aðrar áhættutryggingar.
Þessar tegundir trygginga heyrast
þó varla nefndar hér hjá okkur,
þrátt fyrir þá feikna útbreiðslu,
sem þær hafa, umfram allt í
Bandaríkjunum og Svíþjóð. Líf-
eyristryggingar heyrast þó nefnd-
ar hér af og til og lífeyrissjóðir
eru allútbreiddir. Verðbólgan rýr-
ir því miður hlut þeírra, sem
slíkra tryggingu eiga að njóta,
óhugnanlega mikið.
Stöðvun verðfalls krónunnar er
fyrsta atriðið, sem leysa þarf, áð-
ur en við getum komið hér á al-
mennum lífeyristryggingum.
Traustur gjaldmiðill mundi einn-
ig fljótlega hafa veruleg áhrif á
efnahagslíf þjóðarinnar almennt.
Óraunhæf fjárfesting drægist fljót
lega saman og leiðir opnuðust
fyrir skipulagða uppbyggingu.
Verðbólgubrask hyrfi og önnur af-
ætustarfsemi yrði örðugri. Við
megum gjarnan hafa það í huga,
að það er engin tilviljun, að upp-
byggingin í Þýzkalandi hófst strax
eftir að þýzka markið varð traust-
ur gjaldmiðill, þó að mörg önnur
atriði væru þar einnig að verki.
Tamníngastöð
Tamningastöð verður rekin á vegum hestamanna-
félagsins „Loga“ að Bergsstöðum í Biskupstung-
um. Stöðin tekur til starfa 8. júní. Tamningamenn:
Guðmundur Gíslason og Sigurður Adolfsson.
Upplýsingar í Fellskoti og hjá Erlendi Björnssyni
Vatnsleysu.
T f M I N N, fösfudagur, 29. mai 1964.
9