Vísir - 15.08.1938, Blaðsíða 3

VlSIR
Ténskáldid
próf. Bjarni Þorsteinsson |
fyrv. prestur að Hvanneyri á Sig'lutirði.
1
Þessi þjóðkunni mentaþulur
og snilliiigur lést á Landakots-
spítala 3. þ. m. 76 ára gamall úr
ellihrumleik og æðakölkun.
Hann er fæddur að Mel i Hraun-
hreppi í Mýrasýslu 14. okt.
1861 og kominn af bændafólki
i báðar ættir. Foreldrar hans,
Þorsteinn Helgíason og Guðný
Bjarnadóttir, fluttust til Reylcja-
víkur fyrir aldamótin, til þess
að auðveldara yrði að svala
mentaþrá barnanna, en þau
voru mentafús og lílcleg til
þroska. Árið 1877 kom séra
Bjarni í lærða skólann, og varð
úr því að sjá sjálfum sér far-
borða að mestu leyti. í skóla
skaraði liann fram úr i latínu.
Stúdent varð hann 1883 með
besta vitnisburði. Honum lék
hugur á að fara utan og stunda
latínunám og músik. En fá-
tæktin kyrkti allar þær vonir
hans._Fór liann þá á prestaskól-
ann og laulc prófi 1888 og vai-ð
sama ár prestur á Siglufirði. Er
það i fnásögur færandi, að eng-
inn einn prestur hefir þjónað
þeim söfnuði lengur siðan á
16. öld, en séra Bjarni liafði ver-
ið prestur safnaðarins samfleytt
í 47 ár, en lét af embætti vorið
1935.
Séra Bjarni er kunnastur
þjóðinni fyrir starf sitt í þágu
söng'listarinnar. 1 bókinni
„Starfsárin 1“ minnist höfund-
ur, séra FriðrikFriðriksson, for-
stjóri „K. F. Ú. M.“ á það, er
liann á ferð sinni um Sviþjóð
um aldamótin síðustu hitti tón-
skáldið og stúdentaskáldið
Gunnar Wemierberg. Honum
farast orð þannig: „Við áttum
langt samtal um ísland. Wenn-
erberg spurði mig eftir séra
Bjarna Þorsteinssyni á Siglu-
firði, og kvaðst mjög dást að
hátíðasöngvum hans og lögum
yfirleitt. Hann sagði, að sig
undraði það, að sbkur maður
væri látinn sitja í fámenni úti á
landskjálka, í staðinn fyrir að
veita honum fé til að búa í
Reykjavík, til þess að hann geti
farið utan, er hann vildi.“
Hínn frægi liöfundm- að
„Gluntarne“ og „Hör oss Svea“
hafði þessa skoðun á séra
Bjarna. Slík viðurkenning frá
jafn merku tónskiáldi og manni
er þung á metunum.
Hátíðasöngvarnir eða „ís-
lenskur Hátíðasöngur“ eru
fyrstu frumsömdu tónlögin,
sem birtust eftir séra Bjarna á
prenti, og voru útgefin i Kaup-
mannahöfn árið 1899. Samtímis
konru út 6 frumsamin sönglög
eftir hann, þar á meðal vinsæl-
ustu lögin hans eins og „Syst-
kinin, „KirkjuhvoH“ o. fl. Há-
tíðasöngvarnir eru enn sungnir
i kirkjum landsins á helgum
hátíðum, þar sem tök eru á að
syngja þá. Hljómarnir eru fagr-
ir og hátíðlegir. í þeim ér Ijdt-
ing og liátiðleiki, sem einmitt á
við á stórliátíðum kirkjunnar.
Reynslan i liálfan fjórða tug iára
hefir sýnt, að hátíðasöngvarnir
eru að skapi íslensku þjóðarinn-
ar og eru þeir i fullu gildi enn i
dag.
Merkasta afrek séra Bjarna
er safn hans „íslensk þjóðlög“.
Þetta er yfirgripsmikið verk
(nærri 1000 bls. xneð inngangi)
og liefir liann stai-fað að þvi i
25 ár (frá 1880—1905). Með
þessu verki liefir haixn unnið is-
lensku þjóðinni mikið gagn og
hefir hann reist sér með því ó-
brotgjai’nan minnisvarða.
Hugur hans lmeigðist snemma
i þá átt, að gefa íslenskum lög-
um gaum og læra þau. Á upp-
vaxtarárum hans fóru sönglaga-
liefti Jónasar Helgasonar að
koma út. Ilami tók eftir því, að
þar var undarlega fátt af ís-
lenskum lögum, sem hann hafði
lært heima í sveitinni. Hann
spui’ði einn og annan, hverju
þessu mundi sæta, og fékk ým-
isleg svör. Einn sagði: „Þetta
eru innlend lög og hvergi til á
nótum.“ Annar sagði: „Það er
ómögulegt að gefa slik lög út,
því það syngur þau hver upp á
sinxx xnáta“. Þriðji sagði: „Það
væri fallegt fyrirtæki, eða hitt
þó heldur, að fara að prenta
bannsett tvísöngsgaulið þeii’ra
gömlu karlanna." En lijá lion-
um vaknaði löngum og styi’ktist
að mun, að kynna sér betur
þessi uppáhaldslög eldri mann-
anna, og færa þau í letur og
varðveita þau frá gleymsku og
glötun. Þegar í skóla byrjaði
hann að skrifa lista yfir þau
gömlu lög og innlend, sem liann
þá kunni, og siðan að safna
þeim. Hann lxélt áfrarn að
safna ísl. þjóðlögum eftir að
liann var orðinn prestur á
Siglufirði árið 1888. Hann
komst bnátt að þvi, að gömul
ísl. þjóðlög voi’U ekki að eins til
í minni eldra fólks, heldur einn-
ig var á stöku stað í landinu dá-
lítið af skrifuðum þjóðlögum
frá eldi’i tímum, svo og i hand-
ritum á söfnum í Kaupmanna-
höfn. Árið 1895 sótti lxann um
styrk til Alþingis til þess að
halda áfram að safna ísl. þjóð-
lögum hér innanlands og fara
til Kaupmannahafnar i þeim er-
indum, en fékk enga áheyrn,
enda var sú skoðun almenn, „að
hér væri ekki um auðugan garð
að gresja hjá oss íslendingum
að þvi er þjóðlög snertir“, eins
og Ölafur Daviðsson kernst að
orði í bók sinni „Islenskar
skemtanir“. Ennfremiu’ liöfðu
margír þá skoðun, að ísl. þjóð-
lög væru ekki jæss verð, að
þeim værí safnað, og því síður
að þau væru gefin út; þau væru
svo léleg og ljót, að þau væru
þjóðinni til minkunnar. —
Þetta var ekkí efnilegt. Hann
sendi þá próf. J. P. Hartmann,
tónskáldinu fræga, nokkur vel
valin sýnishorn af ísl. þjóðlög-
um og skýrði honum um leið
frá úrslitunum á þingi. Hart-
mann gamli lxafði fullan skiln-
ing á mikilvægi málsins. Fyrir
hans atbeina og góð meðmæli
fékk hann þá nokkurn styrk lijá
kirkju- og kenslumálaráðuneyt-
inu danska, sem var bundinn
því skilyrði, að Alþingi veitti
1000 kr. styi’k á rnóti. Þetta
marðist í gegn á þinginu. Fór
hann þá utan og rannsakaði
handi’it á söfixum j Kaupmanna-
höfn, aðallega á safni Árna
Magnússonar. Síðan fékk liann
nokkurn styrk i 4 ár (1901—
1904) úr Cai’lsbergssjóði. Loks
veitti Alþingi honum 1000 kr.
utanfararstyrk árið 1904 og gat
hann þá dvalið lengri tíma ytra
en áður. Séra Bjarni þakkar
Hartmann gamla það nxest, að
liann nokkurntíma fékk nokk-
urn styrk til þess að safna þjóð-
lögum, og þá einnig það, að
þetta verk varð nokkurn tima
til og eins stórt og það er.
Eins og gefur að skilja, þá er
lxægt að benda á ýnxsa galla á
þessu stórvii’ki liöfundarins, t.
d. leikur vafi á, hvort suixi lögiix
i bókinni séu islensk að upp-
í'uixa o. fl. En það rýrir ekki
stæi’ð verksins og gildi þess.
Þegar á það er litið, að eftir
nxiðja 19. öld, og laust áður en
séraBjai’ni tók að safxxaísl.þjóð-
löguixx, liöfðu að eins verið gef-
in út 16 ísleixsk þjóðlög — og
allir voru það útlendixxgar, senx
það höfðu gert — þá gctur hver
maður sagt sér sjálfur, lxve nxik-
ill sá þjóðai’auður er, senx liaxxix
með safni sinu hefir varðveitt
fná gleyixxsku og glötun, en í því
eru um 500 þjóðlög, sem hann
hefir ski’ifað niður eftir ýmsu
fólki, og flest þeirra voru að
falla i gleymsku og urðu að
þoka fyrir erlendum löguixx,
senx þá voi’u að ryðja sér til
rúixxs liér á landi og unga kyn-
slóðin gleypti við. Þjóðlögin eru
sum þegar orðin undirstaða nú-
tíðar listaverka.
Eins og kunnugt er, þá hefir
séra Bjarni ekki að eins lagt
nxikimx skerf til íslensks kirkju-
söngs nxeð hátíðasöngvunum,
lieldur einnig með útgáfu sálma-
söngbókarinnar, senx við liann
er keixd. Hún kom fyrst út ár-
ið 1903. Var henni vel tekið og
seldist brátt upp. Viðbætir við
liana konx út árið 1912- I hon-
unx eru 85 sálxxxalög, seixx ekki
höfðu verið íxotuð í islenskum
kirkjusöng. Er þetta ixiikil við-
Ixót, og reyndist góð og þörf við -
Ixót því íxxörg lögin eru nú í
nxiklu uppáhaldi. Eg nefni að
eins eitt þeiri’a: „Á hendur fel
þú honum“. Sáhnasöngbókin
var gefin út í einni bók árið
1926. Það hefir verið bent á
það, að hann liafi tekið í sáhxxa-
söngbókina eiixstaka lag, sem
ekki er með kirkjulegum blæ,
eins og „Meðal leiðanna lágu“,
eftir Kuhlau, „Guð allur heim-
ur, ehxs í lágu og háu“, eftir
Mendelsolm, og „Hátt eg kalla“,
eftir Weber. Öll þessi lög eru
gullfalleg og eftir fræga höf-
uixda, og íxiun það liafa freistað
lxaxxs að taka þau i bókina, þótt
ekki sé i þeiixi sálmatónn. Sanxs-
koixar xxxótbára konx einig fram
á sínunx tínxa gegn laginu „1
dag er glatt i döpi’uxxi hjörtum“
eftir Mozart, senx uppliaflega er
morgunsöngur í óperu.
Næst er að xxxinnast á frum-
samin lög eftir liann, en fyrir
þau er hamx þektastur lxjá þjóð-
ixxni. Um liátíðasöngvaixa liefir
verið talað hér að framan. Eins
og flest önnur isl. tónskáld hefir
hann nær eingöngu samið söng-
lög. Að undanteldmxi einni præ-
ludíu hefi eg ekki séð annað
eftir hann en lög fyrir einsöng,
tvær raddir eða kór. Lögin hans
ei’U vinsæl og mikið sungjn. Eg
nefni nokkur þeirra: „Sy.stkin-
in“, „Kirkjuhvoll“, „Taktu soi’g
mína“, „Vor og haust“ (í fögx’-
um Iundi) „Gissur ríður góðunx
fáki“, „Sólsetui’sljóð“, „Burni-
rótin“, „Íslandsvísui’“ (Eg vil
elska mitt land), „Sveitin nxín“.
Áhrifa rómantísku tónlistar-
stefnunnar gætir í lögum hans.
Það er i anda hennar að leggja
mikla rækt við hljómfegurð og
þýðleik laganna. Undir áhrifum
þessarar stefnu eru reyndar
flest ísl. tónskáld, einnig þau
yngi’i.
Það væri ástæða til að nxinn-
ast hér á ættfræðinginn, latinu-
ínanninn og latínuskáldið, for-
ystumanninn i sveitamálum og
sóknarprestinn. Hann liefir
sanxið nxikið ættfi’æðisrit: Ætt-
arskrá, svo og „Aldarminningu
Siglufjarðar 1918“, en þar er
getið allra bænda og húsráðenda
á Siglufirði um hundrað ára
skeið.
Árið 1892 gekk séra Bjanii
að eiga Sigríði Blöndal, dóttur
Lárusar Blöndal, sýslumanns
Húnvelninga. Var hún mjög
sönghneigð og söng kvenna
best, enda var nxargt unx af-
burða söngfólk í þeirri ætt.
Eignuðust þau hjón 5 börn, senx
öll eru á lífi. Lárus stýrinxann,
Láru, konu Gisla Lái’ussonar
sínxritara á Seyðisfirði, Ásgeir
rafnxagnsfræðing, Bentein,
fiskikaupmann í Hafnarfirði, og
Enxelíu konu Steingrínxs
Björnssonar skrifstofunxanns i
Reykjavík.
Eg þekkti ekki síra Bjarna
Þorsteinsson nenxa i sjón. Mað-
urinn var glæsilegur og gáfuleg-
ur og hygg eg’ að hverjum
nxanni hafi verið sjáanlegt, sem
hann leit, að þar fór maður,
sem var vel á sig kominn bæði
til sálar og líkanxa. Mér hefir
verið sagt, að hann liafi alla tíð
verið góður ræðunxaður, stund-
um frábær. Ræður hans lxafi
ævinlega verið rökfastar og
strangtrúarlegs efnis. Og tækis-
færisræður hans hafi oft verið
snjallar, en gersamlega lausar
við alla tilgerðar viðkvæmni.
En þrátt fyrir það, hafi undar-
lega lxlýr ylur lagst fná orðunx
lians. Sérstaklega liafi oft kent
mikillar lilýju i fermingarræð-
unx hans. Vinur lians einn, sem
hefir þekt hann allan þann
tíma, er liann var prestur á
Siglufirði, liefir lýst honunx
þannig: „Það nxætti ætla, að
mér væri léttur leikur að lýsa
þessuni nxanni. En svo er ekki,
þótt kynning okkar sé orðin
þetta löng. Maðurinn var senx
sé allra manna dulastur í skapi,
og lians insta eðli var flestum,
nema lians allra nánustu, sem
lokuð bólc; — skapgerð lians
var senx skáldverk, sem lesand-
inn verður að draga út úr álykt-
anir sínar unx eiginleika og
hvatir pei’sónanna, af orðunx
þein’a og atþöfnum, til þess að
slcapa sér skoðun um þær. . .“
Það lxefir nú verið sýnt hér
að framan, hversu mikilvægt
stai’f síra Bjarni hefir unnið isl.
tónlist með þjóðlagasafni sinu
og fróðlegum ritgerðunx og
hversu mikið gagn hann hefir
unnið lcirkjusöng vorunx með
liátíðasöngvum sínum og
sálnxabókunx. Hátíðasöngvarnir
lxans hafa varpað birtu vfir
guðsþjónusturnar og fi’umsam-
in sönglög hans flutt yl og gleði
inn á heimilin. Heiður lians
verður ekki minni við það,
hversu örðug aðstaða lians lief-
ir verið til þess að geta orðið
sönglistinni að þvi liði, sem
raun ber vitni. Starf hans í
þágu söriglistarinnar hefir hann
orðið að vinna í hjáverkum.
Ennfi’emur veit eg ekki annað
en að liann liafi af eigin ramm-
leilc orðið að afla sér hinnar við-
tæku þekkingar sinnar á tón-
listinni. Hann er sjálfmentað
tónskáld. Síra Bjarni er einn af
merkismönnum þessa lands.
Mestan og bestan orðstír hefir
liann áunnið sér hjá öldum og
óbornum nxeð sinu langa og al-
varlega starfi fyrir sönglistina
hér á landi.
Baldur Andrésson.
Þökkunx innilega auðsýnda hluttekningu við andlát og
jax’ðai’för
Jóns Sturlaugssonar,
hafnsögumanns.
Yilboi’g Hannesdóttir, börn og tengdabörn.
Vilborg Jonsdóttir,
verslunarnxær andaðist að heimili sínu, Aðalstx’æti 16,
laugardaginn 13. þ. m.
Pétur HalIdói*sson.

Við þökkunx innilega auðsýnda vináttu og liluttekningu
við andlát og jarðarför konunnar nxinnar, móður og tengda-
nxóður,
Ásdísar G. Þórdardóttur.
Alexander E. Valentínusson,
börn og tengdabörn.
Fimtugur i dag:
Jón Hjartarson
kanpmaðar.
Jón Hjartarson kaupmaður
er fimtugur í dag, góður di’eng-
ur og vinsæll.
Jón er, eins og allir innfædd-
ir Reykvílcingar vita, sonur
heiðui’shjónanna Hjartar Jóns-
sonar, sægarps frá Steinum á
Bráðræðisholti, og konu hans,
Margrétar Sveinsdóttur, senx
ættuð, er af Kjalarnesi, en flutt-
ist ung hingað.
Jón IJjartarson gerðist ungur
verslunarmaður og vann unx
langt árabil hjá Gunnari heitn-
nnx Þorhjarnarsyni, og fór orð
af þvi, hversu lipur afgreiðslu-
maður Jón þótti þegar ungur
piltur, en lipurð og kurteisi hef-
ir ávalt einkent Jón, og enn í
dag er hann jafnlipur af-
gi’eiðsluinaður senx tvitugur
unglingur. — Aflaði Jón sér
margra viðskiftavina og hefir
hann ávalt þótt sanngjarn, lip-
ur og góður viðskiftis, jafnt af
innlendum sem erlendunx við-
skiftavnxum, en erlend sldp
hafa nxörg hirgt sig upp af
nauðsynjavöi’um lxjá Jóni
Iljartai’syni, og liefir hann not-
ið óskoraðs trausts erlendra
sjónxanna, er við hann hafa
skift.
Eftir andlát Gunnars heitins
Þoi’bjarixarsonar keypti Jón
Hjartarson vershxnina og rak
um mörg ár, uns hann seldi
hana, og gerðist starfsmaður
við Nýlenduverslunina Jez Zim-
sen.
Hinir nxörgu viðskiftavinir
Jóns Hjartarsonar og allir, sem
rejuit liafa. vináttu hans og
drengslcap, óska honurn til hain-
ingju á fimtugsafmælinu í dag.
Færeyjaföp
K.R.fypognú?
Eg las ferðasögu V. S- V. i
Alþýðublaðinu í gær (Sunnu-
dagsblaðinu) unx Færeyjaför s.l.
en frásögnin er ekki allskostar
rétt, þar senx segir, að K.
R. hafi farið til Færeyja áð-
ur, en það er ekki rétt.
Árið 1930 fór úrvalslið Is-
lendinga til Færeyja undir
stjórn núverandi fornx. K. R.,
Erlendar Péturssonar, en í
þeirri för tóku þátt 8 K-R.-ing-
ar, 5 Valsmenn og 2 Vikingar,
ásanxt Axel Andrésssyni dónx-
ara. Þetta var sigurför íslend-
inganna, því að við unnuni alla
Snndmdt Nnrð-
lenóiBgafjórðnngs.
Islandsmet í 200 metra
bríngnsnndl kvenna.
Einkaskeyti til Vísis.
Akui’eyTÍ 14. ágúsf.
Sundmót Norðieii d i ngafj órð-
ungs var liáð í sundlaug Akur-
cyrar í gæi’kveldi og gærdag. —
Þátttakendur voru SundfélagiS
Grettir og Iþróttafélagið Þór.
Fljótastar urðu í lxundrað
nxeti’a bringusundi kvenna:
Steinumx Jóhannesdóttir (Þór)
1 mín. 40,6 sek. Ólöf Thorla-
cius (Grettir) 1 nxin. 50 sek.
50 meti-a baksund kai’la: Jó-
hannes Snorrason (Gretti) 42
sek- Jónas Einarsson (Gretti)
44.8 sek. Magnús Guðmundssoxx
(Þór) 44,8 selc,
50 nxtr. frjáls aðfei’ð drcngja
innan 4 ára: Sveinbjörn Björns-
son (Þór) 50 sek. Hreinn Ósk-
arsson (Þór) 58.8 sek.
100 nxetra frjáls aðferð karla:
Jónas Einarsson (Gretti) 1 míu.
11.6 sek. Magnús GuðmundssoEL
(Þói’) 1 míri. 16.1 sek.
200 nxetra bringusund karla:
Kári Sigurjónsson (Þór) 3 ixxíxx.
22.6 sek. Jóhannes SnorrasoiE
(Gret'ti) 3 nxín. 23.6 sek-
100 nxtr. frjáls aðferð drengja
innan 17 ára: Sigui’ður Eiriks-
son (Gretti) 1 mín. 4.8 sek-
Kristján Hallgi-imsson (Gretti),
1 nxín. 37.2 sek. j
200 nxtr. bringusund kvenna:
Steinunn Jóhamxesdóttir (Þór)
13 ára kepti ein og setti íslands-
met, 3 míri. 33.4 sek.
Boðsund 4x50 xxietra: A-sveit
Grettis 2 mín. 22 sek. B-sveit
Þórs 2 nxíri. 31.3 sek- A-sveit
Þórs forfölluð.
Mótinu lýkur næsta sunnu-
dag.
Jakob-
mmmmmmmmmm—mmmmmmmmmmmmsmmnKmmmvs
leikina þrjá, með 5—0, 1—0 og
2—0. Eftir ferðina gaf K.R.R.
út ferðasögu, „Færeyjaför ís-
lenskra knattspyrnunianna‘%
samda af Erlendi Péturssyni, og
vil eg benda V. S. V. á að kynnæ,
sér liana.
í
Einn af seytjám
aðeins Loftum