Vísir - 12.07.1944, Blaðsíða 2

I
VÍSIR
DAGBLAÐ
Útgefandi:
BIAÐAÚTGÁFAN VÍSIR H.F.
Ritstjórar: Kristján'Guðlaugsson,
Hersteinn Pálsson.
Skrifstofa: Félagsprentsmiðjunni
Afgreiðsla Hverfisgötu 12
(gengið inn frá Ingólfsstræti).
Símar: 1 660 (fimm linur).
Verð kr. 4,00 á mánuði.
Lausasala 35 aurar.
Félagsprentsmiðjan h.f._
Eyiaivinna.
þEGAR konur og karlar fyrir
fjörutíu árum báru kol og
salt á baldnu við uppskipun hér
í bænum, var það kölluð „eyrar-
vinna“. Ennþá er mestöll vinna
hér við höfnina nefnd þessu
nafni, þótt vinnuaðferðirnar
hafi breytzt mjög til batnaðar
og engin kona hafi nú í nokkra
áratugi sézt vinna við uppskip-
un. Breytingin á eyrarvinnunni
hefir orðið mjög mikil og að-
staðan breytzt til hins betra.
En það er eitt, sem litlum
breytingum hefir tekið. Það er
öryggisleysi þeirra, sem þessa
vinnu stunda. Um aldamót var
þetta ígripavinna, stund og
stund eða dag og dag, en þó
byggðu margir alla lífsafkomu
sína á þessu starfi. Svo er það
enn. Munurinn er aðeins sá, að
nú lifa því fleiri menn á þessari
lausavinnu sem fólkið er fleira
í bænum nú en um aldamót.
Eyrarvinnan stendur öllum
opin, þótt þeir, sem hana stunda
eingöngu árum saman, muni
ganga fyrir þeim, sem nýir eru.
En einmitt vegna þess, að þessi
atvinna stendur öllum opin og
engrar sérstakrar liæfni er kraf-
izt, leita miklu fleiri menn eft-
ir vinnu á „eyrinni“ en þörf
er fyrir. Árangurinn verður sá,
að vinnan getur ekki fætt allan
þann f jölda, starfið verður stop-
ult og afkoman erfið. Þein, sem
stunda eyrarvinnu, lifa í sífelld-
um ótta við það, að tekjurnar
verði of stopular og hrökkvi
ekki fyrir því nauðsynlegasta.
Það er kominn tími til að
breyta þessu. Þetta öryggisleysi
við eyrarvinnuna verður að
hverfa. Þeir, sem vinna við
höfnina, eiga að hafa föst viku-
eða mánaðarlaun og daglauna-
vinnan á að falla niður að
mestu. Þetta mundi leiða af sér
tvær höfuðbreytingar. Það
mundi bæta vinnubrögðin stór-
kostlega og þar með gera vinn-
una raunverulega miklu ódýr-
ari en hún er nú. Og það mundi
hindra hina óeðlilegu og óheil-
brigðu aðsókn, sem nú er að
eyrarvinnunni, vegna þess að
hún stendur öllum opin, og sá
hópur manna, sem á venjuleg-
um tímum er atvinnulaus hálft
árið, vegna þessarar stopulu
vinnu, mundi leita annað sér til
bjargar.
Til þess að koma þessu í
framkvæmd verða allir þeir að-
ilar, sem nota vinnukraft við
höfnina, að sameinast i eitt
vinnuveitendafélag, sem ræður
til sín alla verkamennina og sér
um alla vinnu við höfnina,
hverju nafni sem nefnist.
Stærstu aðiljarnir eru Eim-
skipafélagið, Skipaútgerðin,
togarafélögin og önnur útgerð-
arfélög. Nú vinna þessir aðiljar
hver í sínu lagi, sjálfum sér til
skaða og verkamönnunum til ó-
þæginda.
Þeir, sem alltaf eru svartsýn-
ir og aldrei vilja neinu breyta,
munu segja að þetta sé ófram-
kvæmanlegt. Þetta er ekki ó-
gerlegt. Það er vel framkvæm-
anlegt og það ætti að byrja
þegar í stað að undirbúa þetta.
Það væri stórt skref í áttina til
skilnings og samúðar milli
verkamanna og vinnuveitenda.
VISIR
Reykvíkingar byggja nú
meira en nokkuru sinni.
tveimur undanförnum árum hefir meira verið byggt í
Reykjavík en nokkru sinni fyrr, aS því er Sigurður
Pétursson byggingafulltrúi hefir skýrt Vísi frá, og heil hverfi
hafa risið upp af verksmiðju- og iðnaðarbyggingum hin síð-
ustu árin.
Þrátt fyrir dýrtíðina og ýmsa
örðugleika á efnisflutningi frá
útlöndum hefir aldrei verið
byggt jafn mikið hér í höfuð-
borginni sem nú síðustu árin.
Aðeins eitt ár frá eldri timum
nálgast byggingaframkvæmdir
síðustu ára, en það var árið
1929.
Á þessum síðustu árum hefir
t. d. meira verið byggt af verk-
smiðju- og iðnaðarbyggingum
en dæmi eru til áður. Heil
liverfi af slíkum byggingum
hafa risið upp á tveimur und-
angengnum árum. Þá er það
áberandi livað miklu meira
hefir verið byggt af einbýlis-
húsum en áður hefir þekkzt,
sem er bein afleiðing af bætt-
um efnahag fólks. Sýnishorn af
þessum smáhúsahverfum eru
Höfðahverfið og Kleppsholtið,
sem hvort um sig mundi þykj a
all álitleg kauptún úli á landi.
Þess utan hefir verið unnið
meira að endurbótum eldri
húsa en áður og yfirleitt fer
mjög i vöxt áhugi manna fyrir
því að prýða umhverfi og út-
lit híbýla sinna. Einna athyglis-
verðast í því sambandi er það,
að gömlu geymsluskúrarnir, er
áður fyrr var hrúgað upp víðs-
vegar á húsalóðum í bænum,
eru nú smám saman að hverfa.
Það er ekki aðeins að þessir
skúrar liafa verið og eru til
mikillar óprýði heldur hafa
þeir og reynzt einhverjar mestu
og illræmdustu rottu-gróðrar-
stíur, sem til eru í bænum, í
rauninni miklu verri en noklcr-
ir öskuhaugar. Hefir það kom-
ið i ljós, þegar skúrar þessir
hafa vérið rifnir, að undir þeim
hafa verið rottuhreiður við
hreiður. Þarf liér ákveðinna
ráðstafana við og verður að
gera gangskör að því að rífa
alla þessa skúra, bæði af feg-
urðar- og heilbrigðisástæðum.
Byggingafulllrúinn kvaðst
tæplega búast við að hugmynd
sú sem bæjarbúar hefðu gert
sér um gróðurhús við hús sín
Þetta mál ætti að vera verð-
ugt verkefni fyrir Alþýðusam-
bandið og Vinnuveitendafélag-
ið. En það væri óskynsamlegt
að búast við slíku frumkvæði
frá þessum tveimur neikvæðu
stofnunum, sem aldrei tala sam-
an nema þegar þær deila. Þær
hafa Verið settar upp til þess
að gæta hagsmuna, sem raun-
verulega eru sameiginlegir, en
ekki er vitað að þessir aðiljar
hafi nokkurntíma talað saman
í bróðerni um það, hvernig þeir
gæti bezt sameinað hagsmuni
vinnunnar og framleiðslunnar.
Þeir mætast aldrei nema á jökl-
um kulda og úlfúðar.
Þessir tveir aðiljar ættu nú
þótt verkfall sé ekki fyrir dyr-
að taka upp jákvæð vinnu-
brögð, með því að tala saman,
ekki til að deila, heldur til
að draga línurnar að betra sam-
komulagi og gera stórhuga á-
ætlanir um bætt skilyrði og
aukið öryggi fyrir verkafólkið
og aukin vinnuafköst, þar sem
því verður við lcomið fyrir
framleiðsluna. Þetta mundi
bæta hag beggja til frambúðar.
Það gera deilurnar ekki. En
meðan eingöngu er unnið á nei-
kvæðum grundvelli, er ekki
annars að vænta en þess ófrjóa
starfs, sem þessir áðilar hafa
undanfarið af hendi leyst.
í sambandi við hitaveituna,
mundi eiga framtíð fyrir sér.
★
Fyrir síðasta fundi bygging-
arnefndar, sem haldinn var 30.
júní síðastliðinn, lágu 56 mál.
Meira en helmingur þeirra var
um nýbyggingar, en hin voru
beiðnir um leyfi til að breyta
teikningum eða fyrirkomulagi
á húsum.
Til fróðleiks má geta þess, að
fundurinn tólc fyrir 27 umsókn-
ir um byggingarleyfi einlyftra
húsa, tíu tvílyftra og tveggja
þrílyftra. Hin smærri Iiús eru
nú mjög oft smíðuð úr vikur-
holsteini, sem hefir rutt sér til
rúms síðustu árin.
Þrír menn hafa enn fengið
viðurkenningu til að standa
fyrir húsasmíði sem trésmiðir.
Þeir eru Sveinbjörn Sigurðs-
son, Laugavegi 30, Ríkarður
Ingibergsson, Bergstaðastræti
52 og Magnús Bergsteinsson,
Hringbraut 48. Þá hafa alls 29
menn fengið leyfi til að standa
fyrir húsasmíði hér í bæ.
Búnaðarbankinn
ætlar að byggja
stórhýsi.
í ráði er nú hjá Búnaðar-
banka Islands að reisa stórliýsi
fyrir starfsemi hans, þar sem
jafnframt yrði ællað húsnæði
fyrir Búnaðarfél. íslands, bún-
aðarþing og ef til vill fleiri
stofnanir. Hefir bankinn nú
fest kaup á lóðunum Austur-
stræti 5 og Ilafnarstræti 6.
Er þegar byrjað að teikna hið
fyrirhugaða hús. Verður það
fjögurra hæða og er aítlunin að
hef ja bygginguna næsta vor.
Verðuppbætur á
kartöflur.
Ákveðið hefir verið að greiða
verðuppbætur á kartöfluupp-
skeruna í fyrra, þá sem Græn-
metisverzlun ríkisins hefir veitt
móttöku eða umboðsmenn
hennar.
Nema verðuppbæturnar kr.
22.50 á hver 100 kg. og er því
fullnaðarverð kartaflanna 106
krónur á hver 100 kg. áður
höfðu verið greiddar kr. 83.50.
Verkamannafél. Akur-
eyrar bóðar verkfall,
í gær tilkynnti Verkamanna-
félag Akureyrar bæjarstjórn-
inni þar, að vinnustöðvun myndi
hef jast þ. 19. þ. m. í allri verka-
mannavinnu hjá bænum, ef
samningar væru ekki komnir á
þá milli verkamanna og Akur-
eyrarbæjar.
Deila sú, sem er upp risin hér
er út af því, að meðlimri Verka-
mannafélagsins vilja fá for-
gangsrétt til vinnu hjá Akur-
eyrarbæ, en verkalýðsfélögin
eru tvö á Akureyri og heitir
hitt Verkalýsfélag Akureyi-ar.
Samningar þeir sem undir-
ritaðir voru á Akureyri 30. júní
s. 1. voru felldir í bæjarstjórn,
sem ekki gat fallizt á það, að
Verkamannafél. hefði neinn
forgangsrétt og út af þvi, eins
og fyrr segir, stendur deilan.
í dag verður fundur í bæjar-
stjórn Akureyrar og þar verður
sennilega tekin endanleg
ákvörðun um þetta mál.
Emil Thoroddsen
tónskáld
Næturakstur:
•Hreyfill, sími 1633.
Hafnarfjörður.
Dregið hefir verið í happdrætti
Iþróttanefndar Hafnarfjarðar. —
Upp kom nr. 9687. Vinningsins
sé vitjað til Lofts Bjarasonar eða
Jóns Magnússonar.
Það er eins og sumir menn
geti allt. Þeir virðast gæddir
mildu dýpra og ríkara skiln-
ingi en fjöldinn á flestu eða
öllu, sem fyrir augu eða eyru
ber og hafa einnig meðfædda
smíðagáfu í hinum víðtækasta
skilningi. Við dáum verk hag-
leiksmannsins, sem skapar
fagra og aðlaðandi gripi úr
hrjúfu og óformuðu efni. Við
metum verk skáldsins, sem gef-
ur hugsunum sínum og tilfinn-
ingum æðra líf í ljóði eða lín-
um. Við dáum þessa smíði
vegna þess að við liöfum glímt
við sömu viðfangsefnin og orðið
að viðurkenna vanmátt okkar.
Hinir eru færri, sem meta
kunna störf tónskáldsins, af þvi
að þeir eru miklu færri, sem
dunda við að koma saman söng-
lagi en þeir, sem glíma við smíð-
ar eða skriftir. Þó er störfum
tónskáldsins á svipaðan hátt
varið. Tónsmiðurinn skapar sín
verk úr óunnum efnivið, glím-
ir af þolinmæði og verkkunn-
áttu við að sniða hann eftir
reglum listarinnar, eigin smekk
og vandvirkni.
Þegar maður sér fagran grip
eða les tilkomumikið Ijóð, verð-
ur manni fyrst að spyrja hver
gert hafi. Oft veldur persónu-
leiki höfundar því, að eigi er
um að villast. Það köllum vér
frumleik. Frumleikur getur
birzt í vankantaðri sérvizku og
lítt fegrandi flúri, en með hin-
um sanna listamanni kemur
hann fram í þeirri sérstöku
tjáningu persónuleikans, sem
almennt er nefnd stíll.
Emil Thoroddsen, • sem vér
kveðjum í dag, var frábærlega
og óvenjulega vel gefinn mað-
ur. Hann var þúsund þjala
smiður í listum. Tónlist hafði
hann stundað frá unga aldri,
enda var hann af mikilli tón-
listarætt kominn. Um langt
skeið var hann eini píanóleikari, 1
sem til mála kom við opinbera !
hljómleika. Hélt hann þá ýmist ■
hljómleika einn eða með öðrum, !
/----------
Scrutator:
<P

TloAAbi aÉnmnm^s

Bragð af loftinu.
Reykvíkingar, sem bregSa sér
út úr bænum hafa oft orð á hve
loftitS sé sterkt og menn hitar í
andlit er heim er komið, eftir
venjulegan eSa óvenjulegan sól-
bruna. Kona ein úr Dalasýslu, sem
stödd var hér í bænum hafði orS
á því er hún kom til Þingvalla, aö
nú finndi hún fyrst bragð af loft-
inu í Reykjavík virtist henni þaö
þragðlaust. Vafasamt er aS viS
Reykvíkingar höfum þó gert okk-
ur grein fyrir til fulls, hve gifur-
legri breytingu hitaveitan hefir
valdið, — jafnvel aS sumarlagi
þegar tiltölulega lítiS er um kynd-
ingu. Nú er loftiS yfir bænum
hreint og tært og sólskinið nýtur
sín til fulls, — nema þegar rykiS
þyrlast hátt upp í himinhvolfiS. í
Kaupmannahöfn og öSrum borg-
um, sem kolakyndingu hafa er
allt öSru máli aS gegna. Geislar
sólarinnar komast varla í gegnum
kolarykiS, sem liggur í loftinu.
Því var þaS aS Niels Finsen naut
lítillar sólar, — nema því aSeins aS
hann kæmist út fyrir borgina, —
en þessa er getiS í nýútkominni
ævisögu hans.
Danir og íslendingar.
Niels Finsen var af dansk-ís-
lenzkum ættum, svo sem kunnugt
er, komin í karllegg af Hannesi
biskupi Finnssyni. FaSir hans varS
hinsvegar embættismaSur í Fær-
eyjum og kvæntist danskri konu.
Niels Finsen stundaSi aSallega
nám í Menntaskólanum i Reykja-
vík. SkólabræSur hans töldu hann
hægan og prúSan pilt, samvizku-
saman námsmann og vel gefinn, en
nfáliS li’áSi honum nokkuS, enda
var rik áherzla lögS á góSa ís-
lenzku-kunnáttu af kennaranum
Halldóri FriSrikssyni, sem þótti
nokkuS harSur í horn aS taka er
því var aS skipta. Niels Finsen
varS heimsfrægnr vísindamaSur,
og í hans hlut féllu NobelsverS-
launin mjög snemma. BlóSblönd-
un Dana og Islendinga hefir yfir-
leitt gefizt ágætlega. Þannig mætti
rekja meÖ ættfærslu aS margir
afreksmenn Dana hafa átt til Is-
lendinga aS telja, þótt forfeöur
þeirra hafi ílenzt í Danmörku þar
sem þeir nutu fulls borgararéttar.
Myndhöggvarinn frægi Bertel
Thorvaldsen var sonur Islendings-
ins Gottskálks Þorvaldssonar, sem
stundaSi tréskeraiSn í Kaup-
mannahöfn, kvæntist danskri konu
og bjó viS frekar þröngan kost.
íslenzka og danska þjóöin eru svo
nátengdar aS erfitt mun aö finna
íslending, sem ekki er að einhverju
leyti danskt blóS í, og fjöldi Dana
mun geta rakiS ættir sínar til Is-
lands. Jón biskup Helgason ritaSi
bók, sem nefnist Islendingar í
Danmörku og út var gefin á veg-
um dansk-íslenzka félagsins, og er
þar gerS grein fyrir fjölda Islend-
inga, sem ílentust þar og eiga þar
afkomendur, þótt ekki væri þetta
rakiS tæmandi á n'okkurn hátt.
Þjóðrækni.
Einkennileg þjóSrækni er kom-
in upp í sumum mönnum, jafnvel
þeim, sem stært hafa sig mest af
að vera alheimsborgarar og eiga
ekkert sérstakt fööurland. 1 barna-
skólunum og æSri skólum öllum,
er rík áherzla lögS á tungumála-
nám, meS því aS þess þurfum viS
meS í lífsstarfi okkar. Fjöldi
manns er felldur árlega á prófum
fyrir aS kunna ekki nægjanlega
mikiS í tungumálum, og hefir þetta
verið talinn sjálfsagður hlutur. Nú
virSist hinsvegar vera talinn stór-
háski, ef börn eSa konur geta sagt
nokkrar setningar óbrjálaSar á er-
lendum tungum. VandrataS gerist
þá meðalhófið. Skólaæskan hefir
ekki orSiS óþjóSlegri viS aS læra
erlendar tungur, og þjóSin mun
ekki heldur verða það. Reynslan
mun undantekningarlítiS vera sú,
aö þeir sem flytjast inn á vegu
annarra þjóða, læra mál þeirra og
samlagast þeim. Þegar af þeirri
ástæðu ætti hættan elcki að vera
mikil; en þegar þar viS bætist aS
hér er aSeins um stundarfyrir-
brigði að ræða, virðist hættan alls
engin, — sé ípáliS athugaS æsinga-
laust 0g án ástæSulausra hleypi-
dóma. Einstaka menn ræSa um aö
óviðfelldiS verSi ef ensk nöfn kom-
ist inn í íslenzkuna af eðlilegum
styrjaldarástæSum. ÞaS kann aS
vera, en jafnvel skírnarnöfnin okk-
ar eru mörg af enskum uppruna og
hafa samlagazt íslenzkunni prýði-
lega. Málinu ætti ekki að vera
hætta búin af þeim sökum, enda
koma börnin ekki úr móðurlífi tal-
andi „Englatungu". Því læra börn-
in málið aS þaS er fyrir þeim haft.
Hitt er svo aftur rétt, aS íslend-
ingar eiga aS standa vörS um öll
forn verSmæti og varast aS glata
eða vanviröa tungu sína eSa þjóö-
areinkenni. Flitt bæri vott um mik-
inn væskilshátt, ef forystumenn
þjóðarinnar óttuSust óholl erlend
áhrif af stundardvöl setuliðs í land-
inu, — jafnvel þótt nýir heims-
borgarar bætist lítiS eitt í hópinn,
sem sennilega verður erfitt aS
koma i veg fyrir. ÞjóSrækni
manna á ekki aS lýsa sér i ótta,
heldur i skynsamlegu vali, en þaS
kemur fram i því aS viS veljum og
hagnýtum okkur þaS bezta í
menningu erlendra þjóöa, en
verndum á sama hátt allt sem ís-
lenzkt er og þjóSlegt og menning-
arlegt gildi hefir.
en aðstoðaði líka við allflesta
hljómleika einsöngvara eða ein-
leikara, sem fram komu í
Reykjavík. Sem tónskáld vakti
hann fyrst verulega athygli
1930, er hann hlaut verðlaun og
mjög lofsamleg ummæli fyrir
Alþingishátíðarkantötu sína.
Átti bezta tónskáld Norður-
landa, Carl Nielsen, sæti í dóm-
nefndinni.
Nokkru síðar samdi hann lög
við leikritið „Piltur og stúlka“,
er hann bjó fyrir leiksvið upp
úr hinni vinsælu skáldsögu afa
síns. Má óefað telja það ein-
hverja yndislegustu leiksviðs-
músík, sem hér á landi hefir
verið samin, enda hafa lögin úr
„Pilti og stúlku“ komizt á allra
varir.
Það yrði of langt mál að telja
upp allar tónsmíðar Emils heit-
ins, enda verður jafnvel í stuttri
grein heldur ekki gengið fram-
hjá rithöfundarferli hans. Hann
þýddi fjöldann aílan af erlend-
um leikritum fyrir Leikfélag
Reykjavíkur, og báru þau öll
einkenni mikillar vandvirkni og
hæfileika til að setja fram hnit-
miðaðar setningar á látlausu
talmáli. Á síðustu árum samdi
hann í félagi við aðra nokkra
bráðskemmtilega og hnittna
gamanleiki' og „revýur“, þar
sem kýmnigáfa hans og æfing
i meðferð hins talaða máls nutu
sín sérstaklega vel. Þótt flest
úr tónlistinni við þessa leiki
væri fengið að láni, leyndi sér
ekki handbragð hans í efnisvali
og meðferð.
Það var vinum hans og kunn-
ingjum því talsvert áhugamál,
að hann semdi óperettu, og
raunar mun liann hafa gert ým-
Vil kaupa
V Ö R U B I L,
2—3 tonna, nýlegan,
með eða án vélsturta. —
Tilgreinið verð, smíða-
ár, tegund og hvað mik-
ið keyrður. — Tilboð,
merkt „Strax“, sendist
afgreiðslunni.
Tommustokkar
teknir upp í dag.
Geysir fa.f.
Veiðarfæradeild.
Radio
grrammofonn
Marconifónu er til sölu og
sýnis í Bankastraiti 3, frá kl.
5—8 í kvöhl.