Vísir - 01.02.1945, Blaðsíða 3

FirnmtiHlas>inn 1. fcbrúar 1945.
VISIR
Bókarfregn.
Halldór Iviljan Laxnesa:
HIÐ LJÓSA MAN.
Halldór Kiljan Laxncs kem-
ur mönnum oftast á óvart.
hvort sém hann ritar greinar
í Þjóðviljann eða semur
skáldrit. Hann hefir vafalaust
valdið fleiri og meiri iineyksl-
um cn aðrir íslenzkir höfund-
ar og guði sé þtikk fyrir það.
Um liann hafa nætt kyljur
og byljir, en hann hefir stað-
ið þetta allt af sér og orðið
stærri af. Iiafi •honúm leiðst
þröngsýniri hér heima fyrir,
hefir hann brugðið sér út fyr-
ir landsteinana og ritað bæk-
ur sínar um Itorð í millilanda-
t-kipum, eða brautarlestum,
sem ætt liafá á flcygiferð um
álfurnar þverar og endilang-
ar. Þess á milli hefir hann svo
sctið í kyrrlátum íslenzkum
skíðaskálum og greiðasölu-
stöðum og ritað myrkranna
á milli, og þessa bók kveðst
hann hafa ritað á Hótcl Goða-
l'ossi á Ákureýri, þar sem
timljurveggirnir .bera hvert
liljóð og hverja stunu manna
á milli.
Nú er það að vísu ekki
meðal manns verk að rita bók
á skömmum tíma við alls-
kyns 'óróa í annarlegu um-
jhverfi. f En Halldpr Kiljan
iLáxriesáheíir lifað utari við
þemlan heim, en inni í sjáll-
rim sér og aftur í miðöldum,
séð, skilið og skrifað, og
honum hefir enn einu sinni
tekizt að móta hér meistara-
verk, sem mun verða þjóð-
inni hugljúfara en flestar
bækur jjessa höfundar. Ýms-
ir kúnna að segja að þetta sé
bókin, sem cigi að taka við
af íslandsklukkunni, cða bók-
in um „jungkærinn í
Bræðratungu“ eða þá ef lil
vill um eitthvað annað, en
þetta er óðurinn um konuna,
einhver dýrlegasti óður,
sem kvcðinn hcfir verið um
íslenzka lconu.
Höfunduriun getur þess
sjálfur, að- bókin sé ekki
„saga“, heldur skáldsaga, cn
vafalaust ætla menn þó, af
því að nöfn ei'u nefnd, að svo
sé þetta ekki að öllu. Segja
má að fylgt sé sögulegum
þræði að-nokkru, en höfund-
urinn Iiagræðir því efni í
hendi sér, af þvi einu að hann
ætlar að semja .skáldsögu og
skapa henni eðlilegl ylra um-
hverfi, — en þó einkum Sna'-
fríði Iskmdssól, sem fædd er
látin vera við auð og alts-
nægtir, en endar söguna í
•eymri og fegursta fórn,
er færð verður, en því
miður fyrir litið cða ekki
neitt.
Snæfríður Islandssól fer á
mis við flest sem hún ann, en
hreppir allt sem Iienni er and-
stætt og er það sjálfskap-
arvíti, sem hún bakar sér. af
því að henni stendur á sama.
Er andstyggðin keyrir úr hófi
fram og líí’ liennar er ekki
ugglaust, hrekkur hún undan
og hreppir það, sem hún hef-
ir þráð frá ungum aldri.
Einnig þar sýnir hún þrótt,
sem göfugri konu er í brjóst
boriim, „þrctt og þor til
að syndga", - en það eru
Frh. á 6. síðu.
Ijósprentun.
Merkileg sýning Lithoprents á íslenzkri Ijósprentun
í skemmuglugga Haraldar Arnasonar.
Ljcsprentunarstofan Litho-
prent hefir á undanförnum
árum innt merkilegt braut-
rvðjendastarf og' menningar-
starf af hendi, þar sem um er
að ræða Ijóiprentun ýmissa
gamalla ágætisbóka, sem nú
eru löngu horfnar af mark-
aðin.um. Má þar lil nefna
Fjölni, Árbækur Espólíns, og
nú síðast fyrstu útgáfu
Grallarans, sem Guðbrandur
biskim Þorláksson lét prent.a
1 á Hólum fyrir 350 árum.
Nú befir Einar Þorgríms-
son framkvæmdarstjóri Lit-
, hoprents skýrt \Tísi frá því,
að Lithoprent myndi leggja
j metnað sinn i það að lialda
áfrani ljósprentunum ís-
lenzkra ágæfisrila og vanda
lil ljósprentana þeirra eftir
föngum. Meðal anriars hefir
komið til tals að á næstunni
yrðu ljósprentuð ril eins og
j Grágás, Ármann á Alþingi,
Klausturpósturinn o. s. frv.
en endanleg ákvörðun þó ekki
teldn um þetta enn sem kom-
; ið er.
Síðasta ritið, sem Li tho-
^ prent hefir sent frá sér, er
Gga.llarinn, Ijósprentaður eft-
ir fvrstu útgáfu lians á Ilól-
um 1594. Er ljósprenlunin
forkunnarvel gerð og Litho-
prent til hins mesta sóma.
Formála að þessari útgáfu
skrifar Guðbrandur prófessor
1 Jón.sson. í formálanum segir
m. a.:
„Prentfrágangurinn allur
er hinn prýðilegasli, kunn-
á ttumannaliandverk" og
bókagerð Guðbrands og ís-
lenzkri bókagerð í lieild íil
1 slórsóma.
1 óvist er livað mörg eintök
eru af Grallara þessum, en
| Halldór Hprmannsson nef.nir
1 eintök, sem liann þekkir, og
þó eru þau með vissu sex, því
Landsbókasafnið á þrjú ein-
lök, og Jvö þeirra stíllieil og
bæði íalleg. ■*— ---
Það var merkisdagur liinn-
ar íslenzku þjóðkirkju hinil
mesti þegar með útgáfu jjessa
grallara var komið fyrsta
lokaskipulagi á hélgisiði
hennar, og hefði verið vel
jæ.ss vert, að tiun tiefði
minnzl þess dags, en hann er
að því er bókin sjálf licrmir
25. ok'tóber 1594, qg eru því
nú, er þessi ljósprenlaða út-
gáfa hans birlist, liðin rétt
350 ár frá því að hann kom
úl“.
Fínnur Sigmund.sson lands-
bókavörður hefir látiðsvo um
mælt við tíðindamajm \'isis
að bann teldi ljósprentanjr
Lithoprents ágætlega af liendi
leystar. T. d. sagði hann að
eftir samanburði á þvzkri
Ijósprentun á þjóðsögum
Jóns Árnasonar-og ijósprent-
un Lithoprents á þeim, stæð-
ist islenzká ljósprentunin
fyllilega samanburð. Söin’1-
leiðis liefðu allir seni séð
liefðu liina nýju ljósprentun
Grallarans lokið miklu lofs-
orði á liana.
Nú sýnir Lithoprent l.jós-
prentanir sinar, hækur,
mvndir, pésa, leikspil, .nótur,
vörumiða o. fl. i mjög sniekk-
legri útstillingu i skemniu-
glugga Haraldar Árnasonar i
Auslurstræti.
Merkuslu bæluirnar sem
j þar eru lii sýnis eru Grallar-
inn. íslenzkar þjöðsögur og
ævinlýri (j). e. nokkur tiiuti
Þjóðsagna Jóns ArnaAonarti
Árlnckur lásjxitíns, 1. deitd
(ei' nú iicðið eftir paþþír’i
framhald þessarar úlgáfu),
Fjölnir, íslenzk ævintýri eftir
Magnús Grímsson og Jón
Árnason, Haugc: Dyrkning-
ens Forbædring i Istand,
Bólu-I Ijálmai' (kvæðakver
með eiginbandarskrift), ís-
landsvísur J.óns Trausta, og
auk þess nokkurar kennslu-
bækijr, nótur o. ft.
Þá eru þarna ljó&prenlanir
af lislaverkuni, t. d. mvndir
Kurt Zier’s úr „Fundur Vín-
lands“ eft'ir ti. Thorlacius og
þrjú sýnishorn af teiknuðum
myndum eftir ameríska tisla-
menn. Myndir liinna ame-
rísku listanianna voru ljós-
prénlaðar árið 1943 fyrir
ameriska herinn, samkvæmt
áskorun lislamamnmna
sjálfra og ameriskra ljós-
prenlara liér. Atls voru prent-
aðar 23000 myndir af 23 mis-
munandi legundum. Flestar
þessara mynda munu eiga að
tálcna ísland eins og það kein-
ur hermanninum fyrir sjónir,
og niLin meginþorri jjeirra
luifa verið sendur lil Banda-
rikjanna.
a*a istmnmg
| Á sýningu Lithoprents í skemmuglugga Haraldar eru sýnd
I öll helztu verkefni ljósprentstofunnar.
A morgun eru liðin 100 ár
frá fæðingu eiimar hinnar
rncrkustu konu jiessa lands
og fyrsta kvenrithöfúpdar.
Þessi kona var Torfhiidur
Þorsteinsdóttir Hólni.
Torfhildur var fædd 2.
febr. 1845, á prestssetrinu
Kálfafellsstað í Skaftafells-
sýslu, dóttir síra Þorsteins1
Einarssonar frá Skógum.
Móðir síra Þorsteiris var
Bagnhildur, dótturdóttir síra
Jóns Steingrímssonar, hins
alluinna merkismanns. Móðir
Torfhildar var Guðríður
Torfadótlir prófasts á Breiða
bólsstað i Fljótshiíð, sonar-
sonar Finns Jónssonar bisk-
u])s í Skálholti.
Fram yfir fermingaraldur
N iir 4'orfhildur i föðurhúsum
og naut jjar hinnar fyrstu
mennt'.inar. Ilún fór 1-7 ára
gömul til Reykjavíkur og
dvaldi ]jar við nám í 4 ár,
kvgði liún stund á hókmennt-
ir jafnt og handavinnu. Þ\ í
næst sigldi hún. til Danmerk-
ur (Kaupmannahafnar) til
jjcss að hæta við þekkimui
sína á mörgum sviðum. Þeg-
ar lieim kom, hyriaði hún að
kenna ungiun stúlkum, fyrst
hér í Reykjavík, síðan réðist
hún sem heimiliskennari hjá
Skaptasen lækni í Hnausum,
o£? fluttist seinna að Ilös-
kuldsstöðum til mágs sína,
síra Eggerts Briems.
Torfhildur aif tist 1873 Jak-
öbi HÓJm vcrzlunarstjóra á
Skagaströnd, hann var syst-
ursonur Péturs Hafsteins
amtmanns, cn átti danskan
föður. Sambúð jjeirra varð
ekki löng, hann dó'eítir cilt
ár. —-
Eftir að Torfhildur Hólm
| var orðin ekkja, fór hún til
I Ameriku og dvaldi j)ar 13 ár,
í Nýja íslandi, Selkirk og
Winnipeg. Vestan hafs nam
hún mátaralist, ’og eru til
nokkiTir ba'ði olíu- og vatns-
lilamyndir eftir Iiana.
Á Jjeim árum, er hún
dvaldi vestan hafs, starfaði
hún margt og lærði mikið,
hæði heinlíiíis og óbeinlínis,
enda voru j>etta beztu þroska
árin. Meðal annars tærði fíún
úlvefnað.'og að tiúa til rósir
úr hári, sem voru hin feg-
urstu verk. Eg vcit ekki iil
að neinn hérlcndur kunni
j)að nú, eftir hennar dag.
Torfhildur ritaði einnig í
Ameríku sínar fyrstu bækur.
Sjálf. var hún alltaf mjög
hrifin af íslenzkum fornsög-
um og er ekki ólíklegt, að
hcnni hafi orðið sá andi
jjeirra grunnur undir sínar
sagnabyggingar, er hún síðar
rcisti.
Brynjólfur Sveinsson ])isk-
up kom út 1882, og var fyrsta
hókin, er frá lienni kom. Bók
jjeirri var vel tekið, og varö
j hún þá slrax jjjóðkunn. Sög-
: ur og ævintýri komu út 1884,
{ Smásögur handa börnum og
I Kjartan og Guðrún 1888. Eld-
| ing 1889, söguleg skáldsaga,
sem bún tiefir orðið )>ekkt-
ust fyrir erlendis. Skáldsagan
jHögni og Ingitijörg kom einn-
j ig út 1889, Draupnir, ársrit.
1 1891, kom út riokkur ár, og
Dvöl„ mánaðarrit, frá 1901
1918. Stærsta og mcrkasta
I ritverk Torfhildar Hólm
mun vera Elding, Jón hisk'.ij)
Vídalín og Jón Arason.
Erlendis hafa ritverk
Torfhildar Hólm ef til vill
náð ennþá mciri liylli en með-
j al landa hennar. Hafa nókkr-
ir ágætir menii um Jjau rit-
að, þar á meðal 1. C. lJoestion
og Garl Kúchler. Torfhildi
tckst vel að lýsa skapferli
manna með gjörólíkum lynd-
iseinkennum og heldur ])vi í
fullu samræmi til leiðarloka.
Árið 1889 kom Torfhildur
Hólm heim og scttist þá að í
Reykjavík. Itún var barnlaus
kkja, cn ekki einmana. I
fyrsta lagi lifði hún fyrir
störf sín og hugðarmál og
átti nokkra góða vini. Það
sem mest ski])ti fyrir hana
vár að hún tók lil sín ná-
frænku sína, Kristínu Björns-
dóttur, dótturdóttur síra
Guðmundar Torlasonar, ól
upp son hennar og gaf hon-
um nafn sitt. Um litla dreng-
inn snerist öll hennar liugs-
un. Þær frænkurnar urðu iá-
gætir félagar, með gagn-
kvæmum skilnihgi. Kristín
var hennar önnur hönd í öllu
lram á hinzta ævikvöld. Fóst-
ursonur hennar, Halldór
Hólm, er starfsmaður við
Landssímann.
Þegar liðin voru tuttug
og umm ár lTá jní að
fvrsta txrk Torfhildar Hólm
lcom út, var lienni haldið
samsæti og fært vandað gull-
úr með keðju. Nokkrar kon-
ur gengust fyrir því„ og niim
frú Guðrún Erlings háfa átt
að ])ví frumkvæði. Seinna var
henni haldið samsæti, jjcgar
tiún var 70 ára.
Frú Torfhitdur Hólm var
mikil gáfukona, fjölhæf og
fjölmenntuð. Hún var við-
kvæm í lund, sknpslór, en fór
vel með, lieiðarlcg í öllum
liátlum, enda j)ol<ii liún ckk-
ert ver en óheiðarlcik.
Kölluð var Torfluldur
fögur kona á sínum ungu ár-
um. Hún var há og vel vaxin,
hárið mikið og klæddi vel,
ennið hátt og hvelft, augun
dimmblá og djúp, munnur-
inn íagurléga mótaður og
svipurinn altur túlkaði tign
og göfgi.
Frú Torfhildur Hólm dó
úr spönsku veikinni 14. nóv-
ember 1918.
G.
A m e r í s lc
livít og glær
Sími: 5781.