Morgunblaðið - 27.05.1917, Blaðsíða 3

27. mai 202 tbl.
MORGUNBLAÐIÐ
3
Þvotturiim, sem þið sjáið þarna,
þa6 er nú enginn Ijettingur, en
samt var fur6u litil fyrirhöfn
vi6 að þvo hann hvitan sem snjö.
t>a6 var þessl hreina súpa, sem
átti mestan og bestan þátt i þvi.
Dómsorð.
Ávarp Wilsons forseta
til sambantlsþingsins
2. apríl 1917.
Eg stefndi sambandsþinginu sam-
.an til aukafundar sökum þess, að
gera verðnr alvarlegar, mjög alvar-
legar, ályktanir, og gera þær tafar-
laust, en það var hvorki rétt að
stjórnarlögum né leyfilegt, að eg
gerði þær á mina ábyrgð. 3. febrúar
síðastliðinn lagði eg opiuberlega fram
þann kynjaboðskap keisarastjórnsr-
innar þýzku, að hún ætlaði sér 1.
febrúar og frá þeim degi að færa af
höndum sér allar hömlur laga og
rnanuúðar og beita kafbátum sínum
til að sökkva hverju skipi er nálgast
vildi annaðhvort hafnir Bretlands hins
mikla og írlands, eða vesturstrendur
Evrópu, eða einhverja af þeim höfn-
um sem óvinir Þýzkalands við Mið-
jarðarhaf eiga yfir að ráða. Þetta
hafði viizt markmið kafbátahernað-
arins þýzka áður í striðinu, en frá
því í aprílmánuói árið sem leið hafði
keisarastjórnin haldið herforingjum
sínum nokkuð í skefjum, samkvæmt
-loforði því er hún þá gaf oss um
Frá Albaniu.
Það er barið að dyrum, þjónninn
minn gægis inn og opnar siðan
hutðina fyrir einkennilegum gestum.
Fremstur fer lítill tyrkneskur dreng-
ur með bolla af svörtu kaffi; þá
kemur gamall maður í þjóðbúningi
Albana og á eftir honum þrír ungir
og skeggjaðir Tyrkir í rósóttum
silkiskikkjum.
Þeir setjast i hring umhverfis mig,
þar sem eg ligg á hálmdýnu á gólf-
inu með silkiteppi ofan á mér. Þeir
kinka vingjarnlega kolli til mfn og
sitja svo hljóðir með hendurnar á
hnjánum og horfa á mig með at-
hygli. Að lokum dirfist einn þeirra
að bera fram nokkrar spurningar á
bjagaðri frönsku.
það, að farþegaskipum skyldi ekki
verða sökt, en hæfileg viðvörun gef-
in öllum öðrum skipum er kafbátar
hennar kynnu að reyna að granda,
svo fremi sem ekkert viðnám væri
veitt né leitað til undankomu, og
skyldi lögð stund á að skipshafn-
irnar fengju að minsta kosti ráðrúm
til að bjarga lifi sínu í opnum bát-
um. Varúðin var þá ekki á marga
fiska og nóg látið reka á reiðanum,
svo sem hvert ömurlegt dæmið eftir
nnnað úr sögu þessa grimmúðuga og
löðurmannlega atferlis vottar, en
nokkurs setnings var þó gætt.
Hin nýja stefna svifti öllum skorð-
um á braut. Alls konar skipum hef-
ir verið sökt miskunnarlaust, hver
sem fáni þeirra, einkenni, farmur,
ákvörðunarstaður eða erindi var, og
það hefir verið gert fyrirvaralaust, án
þess að hugsa um hjálp eða líkn við
skipverja, og jafnt hvort sem skipin
he- rðu vinveittum hlutlausum þjóð-
um til eða ófriðarþjóðunum. Jafnvel
spítalaskipum og skipum sem fluttu
hinni sárþjáðu og hrjáðu Belgiuþjóð
björg hefir verið sökt með sömu
vægðarlausu harðýðginni, þó að þýzka
stjórnin sjálf hefði heimilað þeim
hinum síðarnefndu frjálsa för um
hin tilteknu svæði og þau væru auð-
kend með merkjum sem ekki varð
um vilst. Meginregla alþjóðalaga átti
upptök sín í tilraun til að setja ein-
hver lög er virt yrðu og haldin um
höfin, þar sem engin þjóð átti valda-
rétt, þar sem frjálsir þjóðvegir heims-
ins lágn. Þau lög hafa skapast stig
af stigi með sáru erfiði, og er árang-
urinn að vísu nógu lítill, eftir alt
sem á undan ei gengið, en altaf
hefir mönnum þó að minsta kosti
verið það ljóst hvað hjarta mann-
kynsins og samvizka þráir. Þessu
lágmarki hefir þýzka stjórnin drepið
niður og ber það í vænginn, að það sé
hefnd og nauðsyn og vegna þess að
hún hefði engin vopn er hún gæti
beitt á sjónum önnur en þessi, sem
ekki verður beitt eins og hún gerir
nema borin sé fyrir borð hver mann-
úðarneisti og öll virðing fyrir þeim
skildaga sem talinn er grundvöllur
undir viðskiftum þjóðanna.
Þar með er ísinn brotinn. Dreng-
urinn, sem færði mér kaffið, færir
nú hinum kaffi líka. Þeir bjóða
vindlinga frá Miklagarði og eg býð
þeim vindlinga frá Julius Hertz i
Kaupmannahöfn. Og brátt eru sam-
ræðnrnar eins fjörugar og hin bjag-
aða franska getur leyft.
Gamli Albaninn, sem er eigandi
hússins, segir frá því, að þá er
Austurríkismenn höfðu tekið Skutari,
hafi hann veiið fluttur til Austur-
rikis og hafður þar í gislingu ásamt
ellefu auðngum borgurum frá Skutari.
Eg minnist þess sem eg hefi heyrt
sagt um grimd Austurríkismanna í
Albaníu og bið hann að segja frá
því hvernig hafi verið farið með
hann. En hann kiprar að eins aug-
un gletnislega. og gefur mér aln-
bogaskot.
Svo kemur þjónninn minn inn
Eg hefi nú ekki f huga eignatjón-
ið sem af þessu leiðir, þótt það sé
óskaplegt og alvarlegt, heldur aðeins
hin léttúðugu stórdráp friðsamra
manna, kvenna og barna, er hafa
það eitt fyrir stafni, sem jafnan hefir
verið talið saklaust og löglegt, jafn-
vel á skuggalegustu öldum nýju sög-
unnar. Eignir roá bæta fé; líf frið-
samra og saklausra manna verður
ekki bætt. Hernaður Þjóðverja núna
gegn verzluninni er hernaður gegn
mannkyninu. Það er strið á hendur
öllum þjóðum. Amerískum skipum
hefir verið sökt, og lífi amerískra
manna verið fargað með þeim hætti
að oss hrollir við að heyra, en
skipum og mönnum annara hlutlausra
og vinveittra þjóða hefir verið á sama
hátt sökt og drekt í sæ. Eitt hefir
yfir alla gengið. Gjörvöllu mann-
kyni er hólmur skoraður. Hver þjóð
verður að kveða á fyrir sig, hvernig
hún tekur þessu. Stefnu þá er vér
kjósum oss til handa verðum vér
að taka með þeirri stillingu eg gjör-
hygli er samir skapferli og hvötum
þjóðar vorrar. Vér verðum að bæla
niður alla æsingu. Tilgangur vor
verður ekki hefnd, ué sá að sýna
líkamlegt sigurmagn þjóðarinnar,
heldur sá einn, að reka réttar, reka
réttar mannkynsins; vér erum þar
aðeins einn sóknaraðili meðal margra.
Þegar eg ávarpaði sambandsþingið
26. fébrúar síðastliðinn, þá hélt eg að
nægja mundi að halda hlutleysisrétti
vorum uppi með vopnum, rétti vor-
um til að sigla um böfin án ólög-
Iegrar íhlutunar, rétti vorum til að
vernda menn vora fyrir ólöglegu
ofbeldi, en nú virðist vopnað hlut-
leysi óframkvæmanlegt. Sökum þess
að kafbátar eru í raun réttri útlagar,
þegar þeim er beitt eins og þýzku
kafbátunum hefir verið beitt gegn
kaupförum, þá er ekld unt að verja
skip gegn árásum beirra, eins og
lög þjóðanna hafa gert ráð fyrir að
kaupför verðu sig þegar þau eru elt
í rúmsjó af löggiltum víkingaskipum
eða varðskipum, en þau eru sýnileg.
Þegar þannig stendur á, þá er það
hversdagsleg hygni og að vísu ferleg
nauðsyn, að reyna að granda kaf-
bátunum áður en þeim tekst að koma
með rakvatnið. Gestirnir risa á
fætur, kinka til min kolli vingjarn-
lega og fara.
Þessi sama saga hefir nú gerst á
hverjum morgni alla þessa viku sem
eg hefi dvalið í þessu tyrkneska húsi
í Skutari
Fjölskyldan hér í húsinu er hinn
gamli Albani og þrlr bræður hans
— einn þeirra er prestur en hinir
tveir kaupsýsiumenn — nokkur börn
og fjórar konur.
Konurnar felast auðvitað í kvenna-
búrinu til þess að saurgast eigi af
augnaráði vantrúarmannsins, en eg
heyri skvaldrið í þeim í gegnum
þilið eins og þar fyrir innan séu
margir páfagaukar.
í herberginu minu, sem er stórt
og rúmgott, er gluggi ofarlega á
einum veggnum og í honum mis-
litar rúður. Ein þeirra veit inn i
fyrirætlun sinni i Ijós. Það verðuf
að fást við þá þegar þeir koma í
augsýn, sé nokkuð átt við þá á ann-
að borð.
Þýzka stjórnin neitar þvi, að hlut-
Jausar þjóðir hafi rétt til að beita
r.okkrum vopnum á þeim svæðum
hafsins, sem hún hefir tiltekið, jafn-
vel til að verja þau réttindi, sem
enginn nútíðar-Iögfræðingur hefir
nokkru sinni talið vafasöm. Það hef-
ir verið tilkynt, að vopnaðir vetðir,
sem vér höfum sett á kaupför vor,
verði gerðir lögræningar og farið
með þá sem sjóræningja.
Vopnað hlutleysi er þegar bezt
lætur árangurslaust er svona stendur
á. Og gagnvart öðru eins yfirvarpi
og hér ræðir um, þá er það verra
eri árangurslaust. Það mundi að lik-
indum koma þvi af stað, sem það
átti að koma i veg fyrir. Það er
raunar víst, að það dtægi oss inn i
stríðið, án þess að vér nytum þess
réttar og halds er stríðsþjóðir hafa.
Einn er sá kostur sem vér getum með
engu móti tekið. Vér viljum eigi
þann kostinn að gefast upp og þola
það, að helgustu réttindi þjóðar vorr-
ar og þegna séu borin fyrir borð
og fótum troðin. Þau rangindi er
vér nú risum gegn eru engin hvers-
dagsrangindi; þau reiðaöxina að
sjálfri rót mannlifsins.
Eg ber fult skyn á það hve hátíð-
leg stundin er og harmþungt það
spor er eg nú verð að stíga og al-
varleg ábyrgðin sem því fylgir. ,En
i hiklausri hlýðni við það sem eg
tel stjórnarskyldu mina, ræð eg sam-
bandsþinginu til að lýsa yfir þvi
að hin nýja aðferð keisarastjórnar-
innar ■ pýzku sé í raun réttri hvorki
meira né minna en strið á hendur
stjórn 0« pjóð Bandarikjanna;
að sambandspingið taki jormlega
við peirri striðsaðild, sem pví er pannig
á hendur jcerð, og
að pað snúist tajarlaust að pvi.ekki
einungis að treysta varnir landsins
betur en áður, heldur og að neyta alls
síns valds og allra sinna gagna til að
brjóta vald pýzku stjórnarinnar á Þak
ajtur og binda enda á striðið.
Auðsætt er hvað í þessu felst. Það
felur i sér nánustu samvinnu sem
herbergi sem er uppi á lofti. Stund-
um þegar mér verður litið á þessa
rúðu, sé eg óglögt móta fyrir konu-
andliti sem er fast við gierið og
starir með forvitni á hinn ókunna
gest.
Og þegar eg kem heim að óvör-
um, kemur það fyrir þá er eg opna
dyrnar, að eg heyri hræðsluóp og
sé á bakið á konu, sem þýtur ótta-
slegin upp stigann og felur andlitið
í höndum sér af blygðunarsemi. Svo
er hurð skelt i lás og eg heyri hvisk-
ur og hlátur inni i kvennabúrinu.
En hvað það er freistandi að opna
dyrnar og lita þangað inn. En lifið
er manni þó kærast, þrátt fyrir alt!
Vegurinn að heiman frá mér og
inn í aðalþorpið er eitt forarleðju-
kviksendi. Hvarvetna blasir við hinn
ósvikni Austurlanda óþrifnaður og
það er ekkert undarlegt þótt Skutar
»