Morgunblaðið - 12.08.1917, Blaðsíða 4

MORGUNBLAÐIÐ
áður dæmt ólögmæta og óverjandi,
f>á göngum vér eigi einungis á bak
ákveðinnar yfilrýsingar sem birt var
öllum heimi, heldur kveðum vér þá
niður þau lög, sem frelsi úthafanna
byggist á.
Tii þess að vera hreinskilnir, þá
skulum vér segja það, að vér erum
bæði á móti og óttumst þá stefnu
stjórnarinnar að elta útlendar stefnur.
Oss virðist sem á því beri meira dag
frá degi að vér séum öðrum fylgj-
andi í stað þess að hafa forystu eins
og samir forvígisþjóð frelsis og lýð-
réttis.
En það er annað, sem líka ber að
varast. Ef gengið er of langt, þá
getur vel verið að hlutlausu þjóðirn-
ar sjái sinn hag í því að ganga í
bandalag við Miðveidin. (Síðan talar
blaðið um það hvað það mundi þýða
fyrir ófriðinn ef þannig færi og held-
ur siðan áfram):
Vér höfum opinberlega tilkynt það
að vér höfum gengið í ófriðinn til
þess að verja alþjóðalög, réttindi og
frelsi frjálsra þjóða, hvort sem þær
eru smáar eða stórar.
Vér getum eigi varið það að hefja
ófriðinn með því að ganga í berhögg
við samþyktir og grundvallaratriði
alþjóðalaga með því að ganga á rétt
smáþjóðanna. Vér ættum að reka
ófriðinn í samræmi við þær ástæður
sem vér höfðum til þess að rjúfa
frið. Vér eigum að breyta eins við
hlutlausar þjóðir eins og vér mund-
um vilja að breytt væri við oss. Ef
vér viljum fá þær í bandalag við oss,
þá ættum vér að reyna það með
lempni. Að minsta kosti ættum vér
eigi að reyna að neyða þær til þess
með því að breyta við þær á þann
hátt, er stjórn vor hefir áður talið
ólöglegt og óverjandi.
Ef vér ætlum að berjast fyrir mann-
legu frelsi og rétti smáþjóðanna, al-
þjóðalögum og siglingarétti, og til
þess að koma á réttlæti í stað vald-
beitingar, þá verðum vér að gæta
þess vandlega að virða réttindi ann-
ara þjóða, að vera réttlátir við hvern
sem um ei að eiga, beita engum
rangindum við smáþjóðir — eigi
einu sinni með þeirri afsökun að oss
reki hernaðarnauður til þess. — Vér
verðum alt af að gæta þess í öllu
að vér komum fram sem heiðvirð
þjóð, er berst með heiðarlegum vopn-
um fyrir heiðarlegu málefni — fyrir
auknu réttlæti, frelsi, frið og bróður-
þeli meðal þjóða þeirra er jörðina
byggja.----------
Nú er komin fregn um það, að
samkomulag sé fengið með hlutlausu
þjóðunum og stjórninni í Bandaríkj-
unutn. Er svo að sjá á skeytum
sem það samkomulag sé þannig, að
hlutlausu þjóðirnar fái vörur keyptar
og fluttar út frá Bandaríkjunum eftir
sem áður, gegn'því skilyrði að þær
flytji ákveðna smálestatölu af mat-
vælurn til Bretlands vestan um haf..
Hellarair eysira.
Elstu húsin hér á landi.
Fornmenjavörður er nýkominn úr
ferðalagi austur um Rangárvallasýslu.
Fór hann þá ferð einkum til þess,
að athuga hella þá, er menn nota
þar í ýmsum sveitum sem fjárhús
og heyhús.
Hefir Brynjólfur heit. frá Minna-
Núpi lýst sumum þessara hella í
Arbók Fornleifafélagsins og látið í
ljósi þá ætlun, að þeir kynnu sumir
hverjir að vera frá því fyrir land-
námstíð, menjar hinna írsku einsetu-
manna, Pápanna, er landnámsmenn
fundu hér fyrir. Ef tii vill rekur
menn líka minni til þess, að Einar
Benediktsson hélt fram sömu hug-
mynd í Fjallkonunni, fyrir mörgum
árum.
A þessari ferð sinni athugaði forn-
menjavörður um 50 af þessum hell-
um, eða nær alla er hann fékk til
spurt. Alitur hann vafalaust að hell-
arnir séu allir að öllu eða mestu
leyti af manna höndum gerðir, höggn-
ir í móberg, þursaberg og hörð sand-
lög. Aldur þeirra álítur hann örðugt
að ákveða. Þeirra er engra getið i
fornum ritum, en þó segir hann
kunnugt að hellar hafi, að minsta
kosti á höfuðbólinu Odda, verið not-
aðir fyrir nautgripi á 12. öld. — A
gerð hellanna, myndum og áletrun,
sem í þeim eru sumum, verður ekki
beinlínis séður hár aldur. Sumstaðar
hefir lögunin umbreyzt við langvar-
andi notkun, einkum þeirra, sem
notaðir hafa verið fyrir sauðfé. Sum-
um hafa menn breytt viljandi, en
aðiir hafa aflagast af náttúrunnar
völdum.
Aletranir þær sem íotnmenjavörð-
ur varð var við í hellunum, virtust
honum ekki benda á sérlega háan
miklum sandfoksveðrum. Þetta eru
skiljanleg æðruorð þeirra manna,
sem orðnir eru ráðþrota, þreyttir og
vonlausir að búa undir slíkri land-
plágu, sem sandfokið er á þessum
stöðum.
Sannleikur er það líka, að viða
er þar mjög örðugt við að gera og
kostar mikið fé. Verður því að at-
huga á slíkum stöðum, hvers virði
það er, sem liggur undir skemdum
og hversu vítt svæði sandfokið getur
skemt. Af því verður svo að ráða,
hvort leggjandi er í þann kostnað
sem verkið mundi kosta til að af-
stýra skemdunum.
Auk sandfoks í Landmannahreppi
og á Rangárvöllum, er víða ann-
ars staðar uppblástur í Rangárvalla-
sýslu, t. d.: Reynifellshólma, Hvols-
velli, Kambsheiði, Kaldárholti, og
all víða með Þjórsá að austan.
í Arnessýslu eru einnig mörg
appblásturssvæði, t. d. með Þjórsá
frá Murneyri fram undir Þjótanda,
og frá Egilsstöðum til sjávar. Einn-
ig viðast með fram sjávarströndinni,
frá Þjórsá út í Selvog, og auk þess
með Ölvesá frá Kaldaðarnesi upp
undir Selfoss. Enn er ótalið sand-
fokssvæðið hjá Reykjum á Skeiðum,
sem stefndi fram miðja sveitina og
voru því öll Skeiðin í hættu fyrir
því sandfoki.
Ekki hefi eg enn þá nefnt sand-
fok né uppblástur nenja í Rangár-
vallasýslu og Arnessýslu — en víðar
eru stórkostlegar skemdir af sandá-
gangi, t. d. í Skaftafellssýslunum,
hjá Möðrudal á Fjöllum, i Axarhrði,
Húnavatnssýslu, Bolungarvik og viðar.
Mjög eru mikil áraskiftí að, hve
skemdir eru miklar af sandfoki.
Þannig var árið 1882 eitt hið versta
er menn muna. Einnig má segja, að
árið 1917 skilji ekki eftir góð merki
á ýmsum stöðum.
Þá er að minnast á hvað gert
hefir verið, til þess að verjist sand-
foki. Skal eg fara þar fljótt yfir
sögu, en minnast þó á það helzta.
1905 var fenginn hingað dansk-
ur sandgræðslumaður, Overklitfo-
ged C. F. Dalerup frá Skagen á
Jótlandi. Ferðaðist hann um Ar-
nessýslu og Rangárvallasýslu og
skoðaði sandfokssvæði allviða. Eft-
ir tillögum hans var eg ásamt
öðrum manni sendur til Jótlands
1906, til þess að kynnast sand-
græðslu þar. Dvaldi eg þar eitt
ár. Síðan 1^07 hefi eg svo unnið
að sandgræðslutilraunum, fyrst undir
stjórn skógræktarstjórans — en nú
siðastliðið ár undir eftirliti Búnaðar-
félags íslands.
Fjárveiting til sandgræðslu hefir
vanalega verið 2—4 þús. kr. ár-
lega, að frádregnum launum min-
um. Þessu litla fé, samanborið
við það verkefni, sem íyrir hendi
hefir verið, hefir mest verið varið
til þess að girða af sandfokssvæði.
Fyrsta skilyrðið til þess að geta
grætt upp sanda, er að friða svæð-
ið, sem græða á. Girðingar hafa
veiið settar í 10 stöðum; að lengd
frá 700 m. til 10,000 m. Auk
þessara giiðinga eru einnig fleiri
mannvirki, sem árlega þurfa við-
hald. Þetta fé, sem nú er áætlað
(5000 kr.) er svo vardræðalega
lítið, að það mun varla hrökkva
til viðhalds þeim mannvirkjum,
sem gerð hafa verið, ef þeim væii
haldið í sæmilegu lagi. Reyndar
hefir altaf verið unnið ofurlítið að
sandgræðslu á þeim stöðum, sem
ekki hafa verið girt — en slík vinna
er ekki annað en kák, vegna þess
að fé hefir vantað til þess að vinna
það, sem að verulegu gagni kemur.
Á þeim stöðum, sem skemdirnar
eru orðnar talsverðar, þá þarf mikið
fé, til þess að vinna svo mikið,