Morgunblaðið - 20.08.1917, Blaðsíða 2

2
MORGUNBLAÐIÐ
Dr.P.J.OIafson
tannlækni
er fyrst um sinn að hitta í
Kvennaskólanum við Frikirkjuveg
kl. io—ii og 2—3
á virkum dögum.
mætir menn hefðu ekki örvað unga
bændur og basndasyni til þess að
afla sér sérþekkiugar á því sviði og
bindast samtökum um ýmislegt, er
stutt getur búskap bænda og hags-
muni? Menn verða að hafa það
hugfast, að öll fræðsla og skólar
verða ekki beint metnir til peninga
eins og saltfiskur, lýsi, ull, kjöt og
smjör; en á hiun bóginn gerir það
oss miklu færaii til þess að lifa líf-
inu eins og skynsemi gæddum ver-
um samir og afla oss allra nauð-
synja. Hefir t. d. ekki vetziunar-
stétt vor og iðnaðarstétt vor, svo
vér tökum enn dæmi af framþróun
vorri á síðari árum, færst töluvert úr
kútnam siðan vér eignuðumst þenna
vísi til verzlunarskóla og iðnskóla?
Niðurstaðan verður á öllum sviðum
hin sama, að ment er mátur.
Við síðari spurningunni liggja þau
svör, að það er harla hæp'.ð, að að-
sóknin utan af landi verði bæjar-
mönnum til meinfanga. Fyrst og
fremst eru öll líkindi til, að einmitt
sakir dýrtíðarinnar verði aðstreymið
til skólanna utan af landi töluvert
minna en verið hefir — en æsku-
lýð vorum, sem á hér heima, erum
vér bæði lagalega og að minsta kosti
siðferðislega skyldir til að sjá ekki
að eins fyrir ííkamlegu uppeldi, held-
ur einnig vissu lágmarki af andlegri
fræðslu — og í annan stað mætti
búa svo um knútana, að aðkomu-
nemendur legðu á borð • með sér
kjöt, feitmeti og ef til vill önnur
matvæli, svo að v£r þyrftum ekki
að kvíða því, að þeir ætu oss út á
húsganginn. Úr húsnæðisskortinum
er ekki ástæða til að gera sér mikla
rellu, því að mjög margar fjölskyld-
ur hér hafa aflögu svo sem eitt her-
bergi, sem þær eru vanar að leigja
nemendum eða einhleypum mönn-
uui vetrarlangt, en ekki getur kom-
ið til mála að leigja ómagamönnum.
í annan stað má gera ráð fyrir, að
mikið dragi úr aðsókninni, eins og
áður hefir verið tekið fram, sakir
dýrtíðarinnar. í höfuðborgum bræðra-
þjóða vorra á Norðurlöndum hafa há-
skólaráðin lagst á eitt með fulltrú-
um stúdenta, stúdentaráðunum, til
þess að útvega nemendum í dýitíð-
inni ódýr húsnæði og ódýran mat
(sbr. Verden og vore Studenter,
Gads Magasin: Mai 1917) og hefir
það fyrirkomulag gefist ágætlega, að
því er höf. segir. Er slík viðieitni
miklu drengilegri og karlmannlegri
en að leggja algeit árar í bát og
breiða upp fyrir böfuð, eins og tal-
ið er víst, að sumum stjórnarvöld-
um vorum og skólamönnum sé skapi
næst. Það er einna likast því hátta-
lagi, að bændur fargi öllum bústofn
r
sínum og útgerðarmenn selji skip
sín, af því að grasbrestur verður eða út-
gerðin borgar sig ekki eitt ár í bili.
Ekki er ósennilegt, að það orki
tvímælis, að stjórn vor og þing hefir
árin 1916—1917 stofnað ýms em-
bætti, og, sum ærið útdráttarsöm,
sem virðast hafa getið beðið betri
og hagstæðari tíma, og veitt álitleg-
ar fjárupphæðir til ýmissa hluta, sem
geta ekki talist bráðnauðsynlegir, en
þykist á hinn bóginn ekki hafa efni
á að byrgja skólana svo að eldiviði
og ljósmeti, að þeir verði starfrækt-
ir. Búast má við, að hið sama verði
viðkvæðið hjá skólanefnd og bæjar-
stjórn Reykjavikur þegar barnaskóli
vor á að taka til starfa, en minna
má á, ctð katólski skólinn í Landakoti
aui'lýsir í °œr, að hann hyrji eins 0%
vant er 1. sept. þ. á. Þar er ekki
að tala um neinn dýrtíðarbarlóm eða
dýrtíðarundanbrögð frá þvi, sem
menn telja skyldu sína. En vér með
alt sjálfstæðisbraskið og sjálfstæðis-
gasprið tökum þakklátsamlega tæki-
færinu til þess að ala ómensku og
aðgerðaleysi upp í æskulýð vorum í
stað þess að innræta honum starfs-
þol og starfsfýsn.
Gamall kennari.
Sjálfstjórn Finna.
Stjórnarbyltingin i Rússlandi vakti
vonir margra Finna um bjartari fram-
tíð og ef til vill fullkomið sjálfsfor-
ræði. Og jafnaðarmennn tóku þeg-
ar að berjast fyrir þessu, því að
þeir vissu vel, ab stórborgararnir i
Finnlandi höfðu verið drjúgir stuðn-
ingsmenn rússneska valdsins. Og
nokkru eftir stjóroarbyltinguna lögðu
jafnaðarmenn fyrir rússnesku stjórn-
ina frumvarp að sambandslögum,
þar sem Finnlandi var ætlaður full-
kominn réttur til þess að fara með
öll innanríkismál sín og gera verzl-
unarsamninga við erlénd riki, en ut-
anríkismál skyldu þó eftir sem áður
vera í höndum Rússa.
Það leið eigi á löngu áður en það
kom í ljós að rússneska stjórnin var
ekki á þvi að gefa eftir. Þá tók
finska stjórnin sig til og samdi lög,
sem fengu henni í hendur ýms þau
mál, er keisarinn hafði áður verið
einvaldur i. En Rússar voru i móti
þessu líka. Komu þeir fram með
annað »uppkastc og ætluðu stjórn
sinni þar að hafa ákvörðunarrétt í
þeim finskum málum er Rússland
snerta að einhverju leyti og enn
fremur rétt til þess að kalla saman
finska þingið og ieysa það upp.
Þegar Finnar fengu þetta uppkast,
sáu þeir fljótt að þeir gátu alls ekki
gengið að því. Reyndu þeir að
breyta uppkastinu, en gátu aldrei
orðað það svo, að allir vildu við
una. Sýnir þetta eiginlega ljóst, að
samkomulag verður eigi með Rúss-
um og Finnum nema því að eins
að Finnar fái fullkomið sjálfstæði.
Og á jafnaðarmannafundi, sem stóð
yfiríHelsingforsdagana 15.—18. júni,
var ákveðið að berjast fyrir fullkomnu
sjálfstæði.
Meðan þeir fundir stóðu, söfnuð-
ust fulltrúar verkamanna og her-
manna saman á fund í Rússlandi.
Mátti það kallast hin eina fulltrúa-
samkunda þjóðarinnar þá i svipinn
og Finnar sáu fljótt, að sér mundi
verða það að ómetanlegu gagni ef
þeir fengju unnið þessa samkundu
á sitt mál. Voru því sendir fulltrúar
þangað með kröfur Finna og ósk
um álit fundarins.
Fundurinn tók vel undir kröfur
Finna, sem eigi gengu mjög langt,
en voru í samræmi við anda stjórn-
byltingarmanna, að hver þjóð skuli
ráða sér sjálf. Félst hann á það að
finska landþingið ætti að hafa lög-
gjafarvald í öðru en utanríkismálum
og hermálum, hafa rétt til að ákveða
hvenær það kæmi saman og hvenær
því væii slitið og ráða öllu um stjórn
Finnlands.
Þegar fregnin um þetta kom til
Finnlands, hleypti hún nýju hug-
rekki í alla þá, sem reyndu að vinna
að sjálfstæði landsins. Grundvallar-
laga-nefndin samdi nú nýtt frumvarp
samhljóða því, sem verkamenn og
hermenn i Rússlandi höfðu sagt að
rért væri og réðu jafnaðarmenn því.
Bjuggust þeir við .því að Rússastjórn
mundi samþykkjr þetta, en það fór
á aðra leið. Svarið kom 31. júlí og
var þannig:
»Bráðabirgðastjórnin hefir móttekið
ávarp landþingsins frá 25. júlí, og
einnig tilkynningu um þær ákvarð-
anir, er þingið hefir sjálft geit um
hina æðstu stjórn í Finnlandi.
Samkvæmt stjórnskipunarlögunum
nýtur Finnland sjálfstjórnar innan
þeirra löglegu takmarkana sem binda
það við Rússland og hafa legið í
höndum þess manns, er var æðstur
vaidsmaður beggja þjóða.
Vegna þess að keisarinn var sett-
ur frá, falla öll réttindi hans, þar á
meðal þau sem fyigja því að vera
stórhertogi í Finnlandi, í hendur
bráðabirgðastjórnarinnar, sem þjóðin
sjálf hefir fengið hið æðsta vald í
hendur, nema því að eins að það
dæmist rétt vera, að keisarinn sé
stórfursti Finnlands enn þann dag í
dag.
Bráðabirgðastjórnin hefir unnið
þess eið að varðveita réttindi hinnar
rússnesku þjóðar og rússneska valds
og getur hun því eigi gefið neitt af
því eftir fyr en þingið hefir tekið
ákvörðnn í málinu.
Enda þótt bráðabirgðastjórnin telji
það skyldu sina að gæta sjálfstjórnar-
réttinda Finna, getur hún eigi viður-
kent að landþingið hafi rétt til þess
að grípa fram fyiir hendur rússneska
þingsins og upphefja yfirráð Rússa
um stjórn og löggjöf Finna. Og
samþyktir þær, er landþingið hefir
gert, koma í bág við réttarstöðu
Finna og stjórnskipuíag.
Finska þjóðin getur ein ákveðið
framtíð sína. Það verður að gerast
með samkomulagi við rússnesku
þjóðina.
Bráðabirgðastjórnin álitur því
heppilegt að rjúfa þetta landþing, .
sem kosið var 4. apríl í vor og láta
efna til nýrra kosninga snemma f
októbermánuði og ákveða að hið
nýja þing skuli eigi koma síðar sam-
an en 1. nóvember 1917.
Þá skulu allir þeir, sem kosnir
hafa verið til þingsins, koma til
Helsingfors til þess að rækja skyldu
sina i samræmi við þingsköp land-
þingsins. Þegar landþingið verður
sett mun stjórnin leggja þar fram
lög um innanríkismál Finnlands.
Undir þessa tilkynningu höfðu
allir rússnesku ráðherranir skrifað,
með Kerensky i broddi fylkingar.
Finnum fanst, sem Rússar ryfu
hér á sér orð og eiða og neituðu að
leysa upp þingið. Og afleiðingin er
sú, að her er sendur á hendur Finn-
um. Gæti vel farið svo, að það yrði
undanfari stærri tíðinda.
DAGBOK
1
T al simar Alþ in g i s:
854 þingmnnnasími. Um þetta númer
þurfa þeir að biðja, er aetla að
ná tali af þingmönnum í Alþingis-
húsinu i síma.
411 skjalaafgreiðsla.
61 akrifstofa.
Afmwli f dag:
Slgríður Jónsdóttir húsfrú
Á. H. Bjarnason, dr. phil., próf.
Helgi Hjörvar kennari.
Guðm. Guðmundsson skáld og fjöl*-
skylda hans kom hingað til bæjarins
í fyrrakvöld. Hafa þau dvalið vestur
á ísafirði í sumar.
Aðkoniumenn: Síra Ólafur Sæ-
mundsson í Hraungerði, síra Magnús
Jónsson á ísafirði.
Bifreiðarslys. í gærmorgun var
bifreið ekið á bæjarfógetann, Sig.
Eggerz. Hann kom á hjóli á móti
bifreiðinnl við hornið á Vonarstræti og
Tjarnargötu. Hvorugur gaf viðvörun-
armerki, en áreksturinn varð svo mikili,
að reiðhjól fógetans brotnaði.
Síldarlaust er alveg véstra nú sem
stendur. Hæstur afli til þessa 900
tunnur. Búist var við því að verka-
fólk hóðan úr Reykjavík mundi koma
heim aftur núna einhvern daginn, en
svo verður þó víst eigi, því að menn bú-
ast við því að síldarhlaup komi núna
með norðanáttinni.
Alþingiskosning fór fram í Norður-
ísafjarðarsýslu í fyrradag. Atkvæðát
seðlar hafa enn eigi verið taldir, og
verður ekkert sagt um það hvor muni
hafa borið sigur úr býtum. Segja
kunnugir menn að ekki hafi mátt h'
milli sjá við undirbúning kosninganna.
Dagskrá Nd. í dag kl. 1:
1. Frv. um breyting á lögum um um*--
boð þjóðjarða; 3. umr.