Morgunblaðið - 15.07.1918, Blaðsíða 2

2
MORGUNBLAÐIÐ
I.
Sé jeg síltorfo,
sé jeg þorska
taka síl úr torfn,
ásækja sili
aðrir stærri
fiskar og fylgja torfu.
B. Th.
Persia.
* "íi
H. P. Duus A-deild
Hafnarstræti.
Mest úrval at allskonar
VEFNAÐARV0RU
tíltaí' bezt Altat ódýrast
Persia var í fornöld og á miðöld-
unum -mikið og blómlegt ríki, eó nú
hefir það um langan aldur átt við
harðstjórn og hnignun að búa. Það
er í orði kveðnu sjálfstætt, en Bret-
ar og -einkum Rússar hafa nokkra
hrið ráðið þar lögum og lofum, enda
er þjóðhöfðingja-ættin þar í landi
siðlaus og sællíf, og aðallinn sér-
drægur og siðspiltur.
Nú skal hér greint' litið eitt frá,
hvernig bögum þess er komið.
Eftir ófarir Rússa í ófriðnum við
Japana 1904—1905 hófust allmiklar
umbótahreyfingar í Austurálfu. í
Tyrklandi var sett á stofn þingbund-
in stjórn, Kina varð lýðveldi og í
Persiu var hafið allsherjar verkfall í
Teheran, höfuðborg ríkisins, er lauk
svo, að einvaldinu, er shah nefnist,
gaf þegnum sínum frjálsa stjórnai-
skipun og þing með tveimur mál-
stofum. Aliur almenningur þakkaði
ekki siður brezkum áhrifum en sér
sigur þenna.
En 31. ág. 1907 bundust Rússar
og Bretar samningi um ágreinings-
atriði þau, er þeim hafði borið i
mitli í Asíu. í samningi þessum,
er Grey utanrikisráðherra Breta hafði
gert án þess að bera hann unair
stjórn Persa, var svo kveðið á um
Persiu, að landið skyldi haldast óskift
og sjálfstætt sem hingað til, en sá
böggull fylgdi skammrifi, að því var
jafnframt skift í þrjú hagsmunabelti:
Þéttbýlasti og frjósamasti hluti ríkis-
ins, allur norðurhluti þess með þrem-
ur stærstu borgunum Teheran, Tabriz
og Ispahan og hér um bil 6,900,000
fbúa hné undir Rússa; suðurhluti
þess, sem er strjálbygður og gróð-
urlitill með um 700,000 íbúa, var
lagður undir umráð og afskifti Breta,
en Bretar og Rússar skyldu í sam-
einingu ráða yfir hinu »hlutlausac
svæði milli þessara belta, en það er
auðvitað mestmegnis eyðimörk og
fjalllendi.
í Evrópu brá mörgum manni i
brún að sjá Breta leggjast á lítil-
magnann með Rússum. Menn skildu
og alls ekki, hver nauðsyn rak þá
til, er Rússaveldi var svo lamað, að
ljá því liðveizlu til þess að undiroka
smáþjóð, og brjóta þannig bág við
stjórnarstefnu sína, að leggja smá-
þjóðunum heldur lið en hneppa þær
i áþján. Aðfarir Grey’s í þessu máli
mæhust jafnvel illa fyrir bjá sum-
um Bretum, er voru gagnkunnugir
hagsmunum Breta f Asíu, svo sem
Curzon lávarði, sem var fyrrum jarl
á Indlandi. Til þess að sefa menn
birti Grey skömmu síðar í nafni
Breta og Rússa einskonar skýring á
samningnum, þar sem fullyrt var,
Kaupamann
vantar að Eyhildarholti í Skagafirði. Hátt kaup. Ókejpis ferðir. Þarf
að fara til Borgaruess á morgun. Upplýstngar hjá
Eagerí Jónssyni
‘ Bröfíugöfa 3 B. — Sími 602,
*
H f)2imíeiö
vMynd þeasi var tekin í vor og sýnir hún þýzka bermenn, sem
RÚ9sar höfðu hanrltekið í ófriðnum og bændur frá Eystrasaltslönd-
um sem eru á leið yfir fannmerkur Rússlands og stefna — heim.
Friður var þá nýlega saminn milli Rússa og Miðveldanna og þús-
undir herleiddra manna og landflótta fengu þá langþráð heimfarar-
leyfl.
að Persia skyldi ekki glati neinu ?f
sjálfstæði sinu eða löndnm, og sð
Bretar og Rússar mundi varnst allan
ágang við landsmenn nema lífi eða
eignum brezkra eða rússneskra
þegna væd hætta búin.
Sumir sem þóttu vita lensra nefi
sínu fullyrt'i, að Bretar hefðu gert
þenna áðurnefnda simning við Rússa
til þess að tryggja sér peirra 0%
liöveizlu i vantanlegum óýriði milli
Bretlands og Þýzkalands!
Árið eftir að Persar höfðu fengið
frjálsa stjórnarskipum urðu stjórnar-
skifti í Persiu og Muhammed Ali
settist að rikjum. Euda þótt haDn
hefði unnið eið að stjórnarskránni
meðan hann var rikiserfingi og eftir
að h.ann kom til rikis, lenti hann
þegar í deilum við þingið. Árið
1908 rauf hann stjórnarlögin. Þingið
gat ekki við neitt ráðið, enda naut
»shahinn« trausts og fylgis rúss-
neska sendiherrans og fulltrúa Brcta.
IJakof, rússneskur herforingi i þjón-
ustu shabins, skaut sprengikúlum á
þinghúsið og sprengdi það til grnnna,
en shahinn lét taka af lífi helztu
þingmenniua og blaðstjóra þá, cr
höfðu ekki í tíma forðað sér.
Meðan viðburðir þeir gerðust, er
nu voru taldir, unnu íbúar Tabriz-
borgar sigur á her shahins, en urðu;
siðar að sæta níu mánaða umsátri.
Því lauk s?o, að nokkrar rússnesk-
ar hersveitir settust upp í borginni
og bafa til skamms titna átt þar
setu, enda þótt Grey lýsti því yfir,
að Rússar ætluðu ekki að hafa þar
setulið til frambúðar.
Þegar andstæðingar stjórnarinnar
spurðu hina ágætu vörn Tabrizborg-
ar, gerðu þeir út he.i á hendur Lia-
kof og • hersveitum hans, sigruðu
hann og ráku shahinn frá rikjum.
Nú var hinum unga ríkiserfingja
skipaður forráðamaður og stofnað til
nýrra þingkosninga. Eftir það virð-
ist hafa verið þolanlegur friður f
landinu um tveggja ára bil, en stjórn-
in átti að striða við mikla fjárhags-
örðugleika, þvi að höíðingjar og auð-
menn Persa færðust undan að greiða
skattgjöld sín og leituðu ásjár Rússa.
Nú rak að því, að ríkið varð að
fá fé að láni. Gerðu Rússar og
Bretar þeim kost á því gegn þvl, að
þeir fetigi eftirlit með, hvernig féuu
væri varið. En Persastjórn vildi
komast hjá þvi að verða stórveldum
þessum háðari en komið var og fól
þess vegna öflugu fjársýsluhúsi f
London að útvega lánið. En þegar
brezka utanríkisráðuneytið varð þess
áskynja, lagði það bann við því, en
krafðist jafnframt, að stjórnin léti
brezka liðsforingja koma skipun á
lögregluliðið í suðurhluta ríkisinsr
því að annars neyddist það til að
senda indverskan her inn í landið.
Með aðstoð Bandarikjanna hafði
stjórnin i Persiu ráðið dugandi amer-
ískan embættismann, Morgan Shuster,
til þess að koma skipulagi á fjármál
landsins. Hann kom þangað vorið
1911 og gat sér brátt svo góðan
orðstír fyrir dugnað sinn og þrek*
að þingið gerði hann nær því ein-
valdan á hans svíði. En honum
tókst ekki að ná samkomulagi við
Rússa og iöggæzlnriddaralið hans
hafði miður í viðureigninni við rúss-
neska Kósakka, og rússneskar her-
sveitir gerðu sig líklegar til að halda
til Teheran og framfylgja kröfum
Rússa.
Nú skarst Edward Grey í málið
og réð Persastjórn til að slaka til
og fullvissaði hana um, að Rússar
mundu hætta framsókninni, ef gengið
væri að kostum þeirra. En þeir
voru í stnttu máli, að Morgan
Shuster skyldi þegar vik-
ið frá, að Rússum yrðu
greiddar skaðabætur og
þeim og Bretum heimil-
aður réttur til að leggja
bann við þvi, að Persar
réði framvegis útlend-
inga i sina þjónustu.
Þingið var því næst rofið, er það
vildi efeki góðfúslega verða við kröf-
um Rússa. En ekki nóg með það.
Af því að sveit persneskra sjálfboða-
liða hafði í Tabriz ráðist á nokkrar
rússneskar hersveitir, þá var þar
skipaður hermannadómur, er dæmdi
26 forkólía þjóðarinnar til dauða.
Einn þeirra var æðsti kennimaður
landshluta þessa. Hann var hengd-
ur á háhelgustum degi i persneskum