Morgunblaðið - 19.02.1920, Blaðsíða 1
7. árg.,
87. tbl.
Fimturtag 19, febrúar 1920
Igafoldarprentsmiðja
Fjárhagur landsins.
- ' -
Ræða fj&rmalaraðherra Sig."Eggerz aí þinginu 17.5febrf
Fyrirliggjandi í heildsölu til
kaupmanna og kaupfélaga:
Westminster heimsfrægareyktóbak
Amulet og Westminster Mix-
ture. — Selst með sama verði og.
áður, þar eð innflutt áður en toll-
hækkun varð.
G. EIRÍKSS, Reykjavík.
/ Einkasali á íslandi.
Erl. símfregnir.
(Fri frittaritara Morgunblaðsins).
Khöfn 17. febr.
Frá London kemur staðfesting á
því, að breytt hafi verið framsals-
kröfunni vegna þess, að ræðis-
mannasveit Breta í Berlín gekk ríkt
eftir því við Lloyd George að það
væri gert.
Kastast í kekki.
Wilson liefir sent bandamanna-
þjóðunum tilkynningu um það, að
liann vilji ekki framar koma, nærri
friðarráðstefnunni, ef Frakkar og
Bretar haldi fast við ákvörðun
Lloyd George um Adriahafsmálið.
Millerand hefir þegar sent Banda
ríkjunum barðort isvar, þar sem
liann mótmælir þessari íhlutun.
Minnist hann meðal annars á það,
að Wilson muni ekki vera með öll-
um mjalla, en hælir Lansing.
Þingkosningin.
Sú hefir raunin á orðið, að Jakob
Möller ritstjóri er nú sjálfkjörinn
til þingmensku fyrir Reykjavík. Að
vísu bauð Sveinbjörn Egilson rit-
stjóri sig fram fyrir nokkrum dög-
um en hann tók framboð sitt aftur
í gærmorgun, en aðrir höfðu ekki
gefið kost á sér.
Kosning fer því eigi fram hér
að þessu sinni, enda hefir yfirkjör-
s.jórnin þegar gefið Möller kjör-
bréf og þykir líklegt að hann muni
iaka sæti í þinginu í dag.
Inflúenzan.
Enn hefir ekki sannast að nokk-
ur hér í bæ sé haldinn af inflúenzu.
Þykir læknum líklegast að sóttin
sé ekki komin hingað, '„n sjálfsagt
«ð gæta allrar varúðar og. þjss
vegna hafa nokkur hús verið ein-
angruð. Höfum vrr b:*ð fyrir satt
að komi í ljós eftir nokkra daga
að enginn sé veikur af inflúenzu,
þá verði samkomur aftur leyfðar.
ísland, sem hingað kom í gær frá
Leith, verður sóttkvíað til laugar-
dags og að sjálfsögðu gætt. þess að
sóttvarnarreglum sé fylgt í öllu.'
Ur Vestmannaeyjum var oss sagt
í gærmorgun að veikin væri þar
væg, en allmargir hefðu nú tekið
hana. M. a. var sagt að margir vél-
bátar hefðu orðið að vera heima
vegna manneklu. En veður er nú
hið bezta og afli ágætur.
Síðan eg tók við fjármálastjórn-
inni, hefi eg jafnan í þingbyrjun
skýrt frá öllum fjárhag landsins,
svo hið háa alþingi gæti sem fyrst
myndað sér skoðun um hann, og
gætt þess, hvort meginstoðirnar
undir fjárhagslegu ^jálfstæði voru
væri að veikjast eða styrkjast.
Þingið kemur svo snemma saman
í ár, að skýrsla þessi getur ekki
verði eins nákvæm og skyldi. Yms
gjöld, sem enn er ekkivitað um, geta
enn fallið á árið 1919. Eg verð því
að slá enn fastari varnagla en áður
um breytingar, sem geta orðið á
bráðabirgðayfiriitinu yfir áriðl919,
sem stjórnarráðið hefir samið og
eg legg hér fram.
Bráðabirgðayfirlitið er á þessa
leið:
Tekjur: kr.
Abúðar- og lausafjár-
skattur .............. 158,690
Húsaskattur............... 27,165
Tekjuskattur ............ 691,014
Aukatekjur .............. 120,700
Erfðafjárskattur ......... 71,974
Vitagjald ................ 61,256
Leyfisbréfagjöld....... 12,589
G jöld af Kína-lífs-elixír 21,166
Útflúíningsgjöld....... 423,605
Aðflutningsgjöld....... 1,894,845
Vörutollur ............ 1,934,635
Pósttekjur .............. 182,784
Símatekjur............... 805,000
Tekjur af Islandsbanka 140,200
Tekjur af Landsbank-
anum ................. 100,000
Ovissar tekjur............ 17,673
Stimpilgjald........... 1,108,532
Tekjur af fasteignum
landssjóðs............. 32,503
Viðlagasjóðstekjur .... 163,778
Vmislegar greiðslur og
endurgjöld ............. 7,725
\ extir og gengisávinn-
ingur á £ ............ 156,581
\'extir hjáLandsverzlun
og eimskípum ......... 737,000
Greitt af skuld Lands-
verzlunarinnar ..... 3,000,000
11.869,415
Ú t g j Ö 1 d: kr.
Greiðslur af lánum ríkis-
sjóðs ............... 6,175,246
Til æðstu stjórnar ríkis-
ins ................... 159,266
Alþingiskostnaður .... 235,527
Dómgæzla og lögreglu-
stjórn................. 292,174
Útgjöld við læknaskip-
unina ................. 482,981
Samgöngumál ............ 1,393,383
Kirkju- og kenslumál.. 399,536
Til vísinda, bókmenta
og Hsta ............... 175,358
Til verklegra fyrirtækja 276,327
Til skyndilána og , lög-
boðinna fyrirframgr.. 12,056
Eftirlaun og styrktarfé 102,409
Óviss útgjöld ............ 357,338
F j árgreiðslur samkv.lög-
um, f járaukalögum og
þingsályktunum .... 1,392,175
Endurborgað fé ...... 16,532
Tekjuafgangur ....... 399,107
11,869,415
Tekjurnar á árinu 1919 nema
samkv. bráðabirgðayfir-
litinu .............. kr. 11,869,415
En í þeirri upphæð felst
endurgreiðsla á skuld
Landsverzlunar.. kr. 3,000,000
Hinar eiginlegu tekjur
ársins verða því . .kr 8,869,415
Gjöldin nema.........kr. 11,470,308
En í þeirri upphæð fel-
ast ýmsir liðir, sem
rangt væri að telja til
venjulegra útgjalda,
eins o-g: a) greiddar
eftirstöðvar af 6. milj.
láninu hjá dönskum
bönkum kr. 1.500,000
b) Greitt af skuld úr
ríkissjóði Danmerkur
kr. 1,330,000, c) víxill
í íslandsbanka kr.
500,000, d) Greitt af
lánum hjá botnvörp-
ungaeigendum krónur
1,170,000, samtals kr. 4,500,000
Mismunur ...........kr. 6,970,308
en það eru hin eiginlegu iitgjold
ársins, en framangreindar þrjár
greiðslur, sem minka skuldir 'land-
sjóðs um 4% million krónur, geta,
eins og áður hefir verið tekið fram,
engan vegin talist undir venjuleg
útgjöld. í raun og veru er enn einn
liður í útgjöldunum, sem tæplega
getur talist undir venjuleg árleg
útgjöld, en það eru afföllin af 4%
million láninu, sem stjórnin tók síð-
asta sumar og námu 405þús.kr.,sem
eiginlega átti að dreifa á fleiri ár,
en sú greiðsla gerir lánið framvegis
að hreinu 5% láni, en greiðsla þess
er þó talin hér í hinum eiginlegu
útgjöldum.
Tekjurnar 1919 voru áætlaðar á
fjárlögunum kr. 2,422,325 og hafa
því farið fram úr áætlun um kr.
6447,090, eða eru allmiklu meira
en þrefaldaðar.
Einstakir tekjuliðir liafa farið
fram úr áætlun eins og hér segir:
Ábúðar og lausafj.sk. kr. 83,690
Iíúsaskattur.........— 12,665
Tekjuskattur ........ — 641,014
Aukatekjur...........— 50,700
Erfðafjárskattur .... — 63,974
Vitagjald............— 11,257
Leyfisbréfagjald ... . — 5,589
Gjald af Kínálífselixír — 1,116
Útflutningsgjald .... — 273,605
AðflutningS'gjald .... — 1,019,845
Arörutollur.............. 700,000
Pósttekjur............... 2,784
Símatekjur..........._ 470,000
íslandsbanki.........— 129,200
Landsbankinn.........— 70,500
Nýir tekjuliðir sem ekki voru á-
ætlaðir:
a. Stiinpilgjald........ 1,108,532
b. Tunnutollur.......... 1,000,000
Ennfremur gengismunur af fé,
sem stjórnin á í bönkum kr. 158,581
Útgjöldin voru áætluð á fjárlög-
unum á árinu kr. 2,681,776,24, en
hin eiginlegu útgjöld námu kr.
6,970,308. Útgjöld hafa því farið
fram úr áætlun um kr. 4,289,531,76.
Yfir áætlun hafa aðallega þessir
útgjaldaliðir verið:
Afborganir og vextir kr. 1,134,258
Ti’l æðstu stjórnar .. — 66,366
Alþingiskostnaður .. — 109,527
Dómgæzla.............— 200,179
Læknaskipun..........— 181,665
Samgöngumál..........— 493,783
Óviss iltgjöld.......— 317,338
Útgjöld samkv. fjár-
aukal., þingsál. o.fl. — 1,392,175
Tekjurnar eru því þannig: kr.
8,869,415 íitgjöldum kr. 6,970,308
Tekjuafgangur kr. 1,899,107.
Árið 1919 hefir verið óvenju-
lega gott. Þess ber þó að gæta, sem
eg tók fram í byrjun, að ennþá geta
komið útgjöld sem falla á þetta ár,
en þó þau væru áæiluð um 400,000
kr. þá yrði þó tekjuafgangur af ár-
inu um 1,400,000. Eg gerði ráð fyr-
ir því á síðasta þingi að á árinu
mundi verða ha'lli, og réði þáð af
því að eg vissi að útgjöldin mundi
verða meiri en á árinu 1918, en þá
voru þau fram yfir áætlun um 3V2
million. Þetta hefir og reynst svo,
en tekjurnar, sem eg bjóst við að
mundu verða drjúgar, sbr. ræðu
mína er eg lagði fyrir fjárlaga-
frumvarpið 1918, hafa farið langt
fram yfir það, sem eg bjóst við.
Vér erum því enn á 'þeirri réttu
braut, ársbúskapurinn hefir borgað
sig vel. En þá búskaparaðferð verð-
um vér að innleiða að fullu og
hvergi víkja frá henni.
Skuldir vorar fyrir stríðið voru
hér um bi'l 2,100,000 kr. Skuldir
vorar 31. desember síðastl. voru
eins og hér segir:
Lán úr ríkissjóðiDan- krómir
merkur 1908 .... 166,666.64
Lán h j á dönskum b önk-
um, samkv. lögum
nr. 14, 9. júlí 1909 975,000,00
Lán lijá lífsáb. stofn-
uninni í Khöfn 1912 195,833,30
Lánhjádönskumbönk-
um 1912 ............ 266,666.67
Lán til ritsíma 1913 . 444,622.77
Lán til ritsíma hjá
Landsbanka 1916 og
1918 ............... 166,200.00
Lán til ritsíma 1917 . 480,674.52
Lán til skipakaupahjá
Handelsb. 1917 .. 1,600,000.00
Lán h jádönskum bönk-
um 1919 .......... 4,500,000.00
Lán lijá Landsb. 1918 500,000.00
Lán hjá íslandsb.1918 1,000,000.00
I án hjá íslandsb. 1918 900,000.00
Lán hjá ísl.botnvörpu-
eigendum.......... 1,319,333,35
Lán hjá Háskólasjóði
íslands........... 1,000,000.00
liánhjáríkissjóðiDan-
merkur............ 1,165,956,91
Kr.
14,680,954.16
Mismunur kr. 12,580,954.16
Af þessum mikla mun hafa verið
dregnar ýmsar mjög einkennilega
ákveðnar álvktanir á þá leið að vér
værum að sökkva niður í skulda fen,
en því hefir verið gleymt að þessi
lán standa að mestu í ýmsum lands-
Florylin þurgerið fræga, er vænt-
anlegt aftur með næstu skipum.
Gjörið svo vel að senda pantanir
yðar nú þegar.
G. EIRÍKSS, Reykjavík
Einkasali á íslandi.
fvrirtækjum, sem komið hefir verið
á stað vegna stríðsins og óðfluga
verða dregin aftur inn í landssjóð.
Má þar nefna inneignir
landssjóðs í Landsverzl. 6,000,000
Dýrtíðarlán............ 170,038
Skipin að ákvæðisverði 3,083,000
Sjóðir við áramót um .. 1,800,000
Samtals 11,053,038
Sjóðurinn er stærri, en bráða-
byrgðalán, sem tekið var hjá inn-
ílutningsnefnd 1,300,000 hefir ekki
verið talið í lánunum, en hins vegar
dregið frá sjóðseigninni.
Mismunurinn erþáuml,527,916.16.
Upp í þá upphæð koma tekjur af
síld og fleiri, væntanlega um500,000
Eftir stæði þá um 1,000,000 en illa
fer ef Landsverzlunin gefur ekki
þann ágóða að lokum — og yrðu þá
skuldirnar eftir stríðið raunveru-
lega ekki meiri en fyrir stríðið. Auð-
vitað má geta þess að 1914 áttum
við um 900 þús. krónur í sjóði, en
hinsvegar er að líta á það að vér
höfum bæði lagt fé í Landsbankann
og aukið eignir vorar á annan hátt.
Rétt er og að geta þess að kola og
saltskuld Landsverzlunarinnar er
hér ekki tekin til greina, en sam-
kvæmt ráðstöfunum síðasta þings
þá hafa verið gerðar sérstakan ráð-
stafanir til þess að vinna hana upp.
— Þetta, sem hér er sagt ætti að vera
fullnægjandi til að gjörhrekja þær
staðhæfingar, sem komið hafa fram
þó ótrúlegt megi þykja, um það að
landið væri á leiðinni til að verða
gjaldþrota. Af því að eg lít svo á
að það sé skylda mín að vernda lán-
rásum, þá vil eg, þó mér sé það ekki
rásum, þá vil eg, þó mér sé það ekki
ljúft, víkja fáeinum orðum að síð-
ustu fjármálagrein herra candídats
Böga Melsted, í „Lögréttu“, af því
að sú grein er þó undirbygð með töl-
um. En þau ummæli munu alls ekki
a neinn hátt snerta þær hnútur, sem
mér eru sendar handan um hafið;
eg mun skoða þær, sem einka eign
rnína og á engann hátt blanda þeim
inn í stærstu viðfangsefni hverrar
þjóðar ekki síst á þessum tímum
— f járhaginn. Hr. B. M. gagnrýnir
fjárhagsyfirlit það, er stjórnarráð-
ið hefir samið fyrir 1917. og segir
að í því séu taldar eignir, sem ekki
séu arðberandi, eins og geðveikra-
hælið Kleppur, holdsveikraspítalinn
o. s. frv. Þó eignir þessar séu ekki
arðberandi í eiginlegum skilningi
þá væri hrein fjarstæða að undan-
skilja þær frá eignayfirliti ríkisins.
í eigna- og skuldayfirliti því er
fylgir t. d. ríkisreikningi Dana, þá
eru taldar samskonar eignir og
þarf ekki annað en líta á það yfir-
lit. Þar eru talin t. d. geðveikra-
hæli, hegningarhús, tollbyggingar,
innanstokksmunir sjúkrahúsa, hall-
ir, skemtigarðar, landbúnaðarsafn-
ið, embættisbústaði púðnrgerðar-
húsið o. s. frv., og sama mun eiga
sér stað í eignayfirlitum annara
ríkja. Sérstaklega minnist B. M. á
að Hvanneyri og Hólar í Hjaltadal
og prestsetrin sju talin með í yfir-