Morgunblaðið - 09.05.1931, Blaðsíða 5
Laugardaginn 9. inaí 1931.
3¥lorðmtM;it>i&
Alfons 13.,
siðasti konungur
Spánverja.
Konungurinn sem braut stjórnar-
skrána.
Asquith f. .yrverandi st.jórnar-
forseti Englendinga heimsótti Al-
fons 13. Spánarkonung skömmu
eftir heimsstyrjöldina. Konungur-
inn trúði Asquith fyrir áhyggjum
sínum og sagði m. a. „35 konungar
hafa verið reknir frá völdum. —
Hver verður hinn 36?“ Síst er að
undra þótt Alfons óraði lengi fyrir
því, að hann myndi vera síðasti
konungur Spánverja, Hann sá að
konungsvaldinu hnignaði svo að
um og lýðveldi var sett á stofn
(árið 1873). Árið eftir tóku Spán-
verjar son ísabellu, Alfons 12.
til konungs. Hann sat við völd
þangað til hann dó (árið 1885).
Hálfu ári seinna fæddist sonur
hans, Alfons 13. Hann var því
konungur frá fæðingunni, en móð-
ir hans stjórnaði þangað til hann
varð myndugur.
Á bernskuárum Alfons, laust
fyrir aldamótin, töpuðu Spánverj-
ar Kúba, Portorico og Pilipps-
eyjunum. Þessi viðburður táknar
þýðingarmikil tímamót í sögu
Spánverja. Nýlendur þessar voru
síðustu leifarnar af spánska lieims-
veldinu, sem einu sinni var svo
víðáttumikið, að sólin settist aldrei
Konungshjónin útlægu. Þegar |>au spænsku konungshjónin komu
til Parísar, var þeim tekið þar ineð kostum og kynjum. Hjer sjást
þau á svölum Meurisses-hótels í París, þar sem manngrúi hefir safn-
ast saman til að hylla þau.
segja alls staðar í Evrópu. Og þar
að auki liafa konungarnir á Spáni
lengi verið valtir í setti.
1 marga mannsaldra hefir bar-
átta staðið milli konungs og þjóð-
ar á Spáni. Á dögum Napoleons
mikla fengu Spánverjar stjórnar-
frelsi. Napoleon rak Ferdinand 7.
frá völdum og gerði Josef Bona-
parte að konungi á Spáni. En eftir
fali Napoleons komst Ferdinand
7. aftur til valda á Spáni. Hann
lofaði að halda stjórnarskrána, en
braut bana strax, tróð rjettindi
þjóðarinnar undir fótum sjer og
stjórnaði með harðri hendi. Dóttir
hans, Isabella 2., amma Alfons 13.,
hjelt áfram baráttunni á móti
þjóðinni. Þar að auki var hún ill-
ræmd um heim allan fyrir ástar-
æfintýri og ósiðsamt lífemi. Að
iokum var hún rekin frá völdum
og flæmd úr landi.
Eftinnaður hennar, Amadeo af
Savoyen, var fáum árum seinna
neyddur til þess að fara frá völd-
í ríki Spánarkonungs. Missir ný-.
lendanna sveið Spánverjum sárt,
en varð þó til þess, að ki’aftar
þeirra sanieinuðust um verklegar
framfarir heima á Spáni. Efna-
hagslegar og andlegar framfarir
á Spáni á síðastliðnum áratugum
hajfa haft pólitíska þróun í för með
sjer. Spánverjar eru að vakna úr
löngum miðaldadvala. En Alfons
13. skildi aldrei samtíð sína.
Þó er hann mörgum góðum
hæfileikum gæddur. Hann er vel
gáfaður, viðfeldinn í umgengni og
frægur fyrir hugrekki. Oft voru
honum sýnd banatilræði, en hann
/Ijet sjer livergi bregða. Á sjálfan
brúðkaupsdaginn var sprengikúlu
kastað eftir vagni hans og drotn-
ingarinnar. í París var honum
seinna sýnt banatilræði, þegar
hann og forseti Fraltka óku til
forsetabústaðarins. Alfons stóð þá
upp í vagninum og hrópaði: „Vive
la France!“ í annað sinn reið
hann tilræðismanninn niður, þegar
spænskur stjórnleysingi reyndi að
myrða hann við hersýningu á
Spáni.
En þrátt fyrir marga góða hæfi-
leika var Alfons þó að lokum
steypt af stóli. Hann var fæddur
nokkurum öldum of seint, segir
próf. Madariaga.
Alfons 13. átti kyn sitt að rekja
til frönsku einvaldskonunganna af
Bourbon-ættinni. Örlög Lúðvígs
ÍG., aftaka hans eftir byltinguna
miklu, skelfdu ekki Alfons 13, —
Hann var skilgetinn afkomandi
,,sólkonungsins“ Lúðvígs 14. Ein-
kunnarorð Lúðvígs 14: „L’état
c’est moi“, hljómaði betur í eyrum
Alfons en lýðveldiskenningar
seinni tíma. Hann var ekki látinn
ferðast til annara landa á upp-
eldisárunum. Hann kyntist ekki
af eigin reynslu stjómarháttum
annara þjóða, Jesúítaprestur og
hershöfðingi ólu hann upp við frá-
sagnir um einveldiskonunga lið-
inna tíma.
Enemma kom það í ljós að Al-
fons 13. var ráðríkur og vildi
stjórna sjálfur. Romanones greifi,
ráðherra í fyrstu og síðustu stjóm
Alfons 13., segir m. a. frá eftir-
tektarverðum viðburði á fyrsta
ríkisráðsfundi konungsins. Alfons
var þá 16 ára. Án nokkurs tilefnis
las konungurinn upp stjórnar-
skrárgrein, þar sem sagt var, að
konungurinn skipi embættismenn
og sæmi menn heiðursmerkjum.
Konungurinn kvaðst vilja benda
ráðherrunum á, að hann ætlaði
að halda öllum rjettindum sínum
óskertum og nota sjer þau. Einn
ráðherranna leyfði sjer þá að
benda konungi á aðra grein í
stjórnarskránni, er segir. að und-
irskrift ráðherra þurfi með kon-
ungi til þess að ráðstáfanir hans
öðlist gildi.
Lengi framan af hafði Alfons
13. þing við hlið sjer. En þing-
ræðið á Spáni var nafnið eitt. —-
Hægrimenn og frjálslyndir sátu
til skiftis við völd, og rjeði kon-
ungurinn oftast mestu um stjórn-
arskiftin.
Smátt og smátt kom einræðis-
hugur konungsins greinilegar í
Ijós. „Jeg er fæddur til þess að
vera konungur, þess vegna vil jeg
stjórna“, sagði hann, þegar hann
rauf þingið og kom á einræði
haustið 1923. Mönnum er enn í
fersku minni, hvað síðan hefir
gerst á Spáni, og skal það ekki
rifjað upp hjer.
Með þingrofinu og einræðinu
braut Alfons 13. stjórnarskrána.
Hann rauf eiðinn, er hann hafði
unnið að stjórnarskránni. Meðal
þjóðarinnar fekk hann auknefnið
Alt'ons „hinn svikuli.“
Stjórnarskrárbrotið og einræðið
varð konungsvaldinu á Spáni að
falli. „Þú hefir brotið stjórnar-
skrána, þjer getum vjer ekki
treyst“, sögðu stöðugt fleiri Spán-
verjar, einnig margir, er áður
voru eindregnir fylgismenn kon
ungsvaldsins. Ár frá ári jókst lýð
veldishreyfingin. Eftir fall Rivera
reyndi fyrst Berenguer svo Aznar
árangursíaust að bjarga konungs-
valdinu. Án blóðsúthellinga, án
minstu óeirða losuðu Spánverjar
sig við konungsvaldið og settu
lýðveldi á stefn.
Fall konungsvaldsins á Spáni
er enn einn vottur þess, að nú á
tímum helst engum konungi það
uppi, að stjórna á móti vilja þjóð
arinnar og virða rjettindi henna *
vettugi.
Khöfn í apríl 1931.
P.
Heimboð
að Korpúlfsstöðnii.
n.
Þar er þá til máls að taka, em
fyr var frá horfið, er lækna nir
voru staddir í nýja fjósinu á 1 orp
úlfsstöðum, ef það þykir þá >kki
of lítilfjörlegt að kalla slíkan kúa-
sal „fjós“. Það var engum bl iðum
um það að fletta, að hjeða gat
mjólkin komið óvenju hre' í, ef
vel var á öllu haldið.
Ósjálfrátt dettur manni í hug
hvort berklaveiká verði ek! i vart
í luinum. Erlendis gerir erkla-
veikin stórtjón á gripun m og
sumstaðar er um þri? jungur
kúnna smitaðnr af berh aveiki.
Það er nú hvort t.veggja að berkla-
veiki er sjaldgæf í kúm hjer á
landi, enda hefir hennar el ú orðið
vsrt á Korpúlfsstöðum. Vj r erum
betur settir að þessu leyti n flest-
ir aðrir.
Þá er annað atriði, se .i blasiir
beint við augum: Hjer er áreiðan-
lcga sjaldgæft tækifæri til þess að
irækta kúakynið íslenska og bæta
það. Iljer er fjöldi kúa sa ían kom
inn og því veitt nákvæn athygli
hversu hver þeirra mjólk: r, hvern
ig mjólkin er o. s. frv. * 1 >g alt er
þfctta undir stjórn áh gamanns
sem hugsar sjer hátt. Je geng að
því vísu. að Korpúlfsst ðir verði
smám saman mesta ky bótabú á
landinu fyrir nautgripi Þesslega
leitst mjer líka á stær: ta bolann,
sem jeg sá þar, 7 í a gamlan
dreka.
Jeg kem þá að öð u meginat-
riði: Meðferð mjólkur nnar, þegar
hún kemur úr fjósin i. Að mestu
leyti fer liún fram : sjerstökum
mjólkurvinslusal, fu lum af alls-
konar fagurgljáandi vjelum, og
hefir allur útbúr iður kostað
geysímikið fje, hjei er ekki um
neitt smáræði að r iða. enda má
taka á móti 1000 lít um mjólkur á
1 ldukkustund.
F'rá því að mjólk n kemur inn í
salinn og er helt ■ sjerstök ker,
má lieita að hún s reymi í lokuð-
um pípum, vjelum eða ílátum, til
þess að henni er f\ 't í dauðhreins-
aðar flöskur eða önnur mjólkur-
ílát. Það, sem ekki er Pastörshitað,
gengur í gegn ui einskonar skil-
vindu, sem fjar'.egir óhreinindi,
sem kynnu að hal i komist í mjólk-
ina. Pastörshituni fer fram í stór-
eflis málmkeri og er mjólkin hituð
þar með gufu un 63° i hálftíma.
Þykir þessi aðfer? betri, og minni
hætta á að hún pilli mjólkinni
heldur en Pastöri útun við hærr.i
hitastig og skemri tíma.
Nýmóðins áhald er mjólkurkæl-
rinn, sem tekur ,dð heitu mjólk-
nni, eftir Pastön litunina og kæl-
ir hana. Mjólkin .treymir gegnum
hann án þess ; 5 loftið komist.
laokkurs staðar at henni, og' kemur
isköld út, en áð r var hún kæld
á opnum kæli o gat tekið i sig
ýms óhreinindi í • loft.inu.
• Nví er mikið a 1' mjólkinni selt á
Áteiknaðar hannyrðir
fyrir hálfvirði.
Til þess að anglýsa verslnn vora og goAi
áteiknaðar vörnr vorar knnnar um alt Is-
land. á sem skjótastan hátt, bjúðum vje'
ölln íslensku kvenfólki eftirtaldar vörur:
áteikn kaffidák . . . 130X130 cm.
1 — Ijósadúk . . . 65X Cð —
1 — „löber“. . . . 35X100 -
1 — pyntehandkl., . 65X100 —
1 — „toiletgamitnre“ (4 stk.)
fyrir danskar kr. 6,85 auk burðar-
gjalds.
Við áhyrgjumst, að haunyrðirnar sjeu nr
1. fl. ljerefti og með fegurstu nýtisku
munstrum. Aðeins vegna mikillar fram-
leiðslu getum við gett þetta tilhoð, sem
•r bafið yfir alla samkepni.
Sjerstök trygging vor: Ef þjer eruð óá-
nægð, sendum við peuingana til baka.
Pöntunarseðill. Morgunbl. ’/s—’31
Nafn.................................
Heimili .............................
Póststöð.............................
Undirrituð pantar hjermeft gegn eftir-
kröfa og hm'ðargjaldi............«ett
hannyrðaefni á dan«kar kr. 6,85 settið, 3
■•tt «end burðargjaldsfrítt.
Skandinavisk Broderifabrik,
Nörrevoldgade 54.
(tidl. Herluf Trollesgade 6,)
Köhenhavu K.
1 Telpn- og nnglinga
Sumarkápur
mjög fallegar • og ódýrar.
llfl ruhúsið.
HoEasilan si
Sírni 1514.
Bjóma-is.
Okkar rjómaís er sá besti og lang-
ódýrasti sem fáanlegur er hjer á
landi. Hann er búinn til af sjer-
fræðingi í mjólkurvinslustöð okk-
ar, en hún er búin öllum nýjustu
vjelum og áhöldum til ísgerðar.
Þar sem góðir gestir koma — þarf
góðan ís.
Pantið hann í síma 930.
MjólKurfjelag Reykjaviknr.
— Mjólkurvinslustöðin. —
Hressmp/arskálinn,
Pósthússtræti 7.
ís, margar tegundir. Einnig
í krúsum sem taka má með
sjer heim.