Morgunblaðið - 24.02.1933, Blaðsíða 3
MORGUNBl AÐ.‘B
Kreppan og krónnfallið
i Danmörkn*
3HorgunWaí>i$
Úts’ef.: H.f. Árvakur, Raykjavfk.
Rltatjðrar: Jön Kjartanaaon.
Valtýr Stefánaaon.
Sítatjörn og afgrelQala:
Auaturatrætl 8. — Slaal 1800.
AuKlýalnffaatjörl: B. Hafber*.
Aurl^alngaakrlfatofa:
Auaturstrætl 3 7. — Slaal <700
Helaaaalanar:
Jön Kjartansson nr. <742.
Valtýr Stefánsson nr. 4220.
B. Hafberg nr. 8770.
Áakrlftaslald'
InnanJanda kr. 2.00 á mánuBt.
Utanlanda kr. 2.50 á atánuBl,
í lauaasölu 10 aura elntakiS.
20 aura meö Lesbök.
Ferðasýningin.
* Ferðafjelag íslands er fjelags
-skapur, sem á, sjer mikið og þarft
verkefni fyrir höndum.
Að opna augu landsmanna fjn’ir
fegurð landsins, hóllustu áhrifum
•og mentun sem ferðalögum fylgir,
og kenna mönnum að útbúa sig
i ferðalög. hvort heldur er á sumri
eða vetri.
Orðtak formanns Ferðaf jelágs'
Islands, að alt veður sje gott, að
eins mismunandi gott, ætti að
vera öllum í minni, sem um land-
ið ferðast, en einkum þó þeim.
sem leggja í skemtiferðalög sjer
til hressingar og uppbyggingar.
Ef menn ætla að láta veðráttuna
bafa fullkomin áhrif á ferðalagið
•og vera henni háður, þá er hætt
við, að lítið verði úr ánægjunni
•oft og tíðum.
En þá er að læra að iitbúa sig
.almennilega. Á það jafnt við um
alla sem um laridið ferðast. Það
*er t. d. hastarlegt, eins og nú er,
að sveitamenn skuli senda verð-
litla eða því nær verðlausa skinna
vöru út iir landinu, en vera svo
illa fataðir iieima fyrir, að menn
eiga það á, hættu að krókna úr
kulda við nauðsynlega útivist og
ferðalög.
Á sýningu Ferðafjelags fslands
sem nú er í Sundhöllinni ófull-
gerðu, sjá menn ýmislegt gott og
gagnlegt, er að .ferðaútbúnaði
lýtur — og jafnframt er þar
fjölbreýtt safn Ijóstnyrida er gef-
ur sýningargestum hugmynd um
inargvíslegar endurminningar
ferðamarina og jafnframt lýsa
fjölda fagurra og merkilegra.
■staða í bygðum og óbvgðum lands
ins.
Landfrægilegan fróðleik sækja
menn á sýningu þessa með því
að virða fyrír sjer hina miklu
og nákvæmu uppdrætti herfor-
ingjaráðsins, sem settir eru þar
■samstæðir á vegg.
Bæjarbúar gera sjer gagn og
únægju með því að skoða sýningu
þessa.
Af vopnun ar ráðstef n an
London 23. febrúar. FÚ
1 Genf hefir lilaupið snurða á
'bandið á afvopnunarráðstefnunni
-út af tillögu frá Bretum um það,
að þjóðum þeim, sem í Þjóða-
’bandalaginu eru skyldi óheimilt
að grípa fil vopna til þess að
jafna deilur sínar. — Þjóðverjar
lýstu því yfir að þeir vildu í
þessum máitim ekki fara út fyrir
"Kellogg sáttmálann eða Locarno
•samningana. Ekki hefir enn tekist
að koma á samkomulagi.
,,Danska þjóðin er stödd í hin-
um alvarlegasta vanda, sem nokk-
urn tíma liefir borið að höndum í
Danmörku“, sagði Stauning, þeg-
ar iiann lagði fvrir þingið iaga-
frumvarp um að banna verkföll og
vörkbönn. Srimir líta svo á, að
Stauning hafi gert of mikið úr
vandræðunum. En enginn getur þó
neitað, að kreppan hefir skapað
mikil og alvarleg vandræði í Dan-
mörku. Hírrðast hefir hún bitnað
á landbúnaðinum, aðalatvinnuvegi
Dana. Riimlega 80% af útflutn-
ingsvörum Dana eru landbúnað*
arafurðir. Yelmegun þjóðarinnar
er því að miklu leyti undir af-
komu landbúnaðarins komin. En
innflutningshöft óg vöruverðfall
hefir gert það að verkum. að land-
búnaður Dana er nú rekinn með
tapi. Aðgangurinn að enska mark-
aðinum, aðalmarkaðinum fvrir
danskar landbúnaðarafurðir, verð
nr stöðugt erfiðari, vegna vaxandi
viðskiftahafta í Englandi. Þar við
bætast síhækkandi tollar í Þýska-
landi, þar sem Danir liafa næst-
stærsta markaðinn fyrir vörur sín-
ar. Vöruútflutningur Dana til
Þýskalands hefir minkað stórkost-
loga að undanförnu og minkar
ennþá meira eftir að tollahækkun-
in á lifandi nautgripum, nauta-
kjöti og feiti gekk í gildi h. 15. þ.
ra. Innflutningur þessara vara til
Þýskalands stöðvast svo að segja
með öllu. Engar líkur eru til, að
solumöguleikarnir muni batna í
náinni framtíð. Döjmm er því Ijóst
að landbúnaðurinn verður að færa
saman kvíarnar. Danskir bændur
hafa því nýlega ákveðið að tak-
marka svfnakjötsframleiðsluna,
fvrst um sinn um 20%.
Jafnhliða vaxandi viðskifta-
höftum hefir verðið á landbúnað-
arafurðum Dana fallið stórkost-
lega. Skrásett smjöi’verð í Höfn
fjell úr 2.96 kr. kg. í des. 1929
niður í 1.82 í des. 1932, verð á
fleski fjell samtímis úr 1.52 niður
í 0,84 kg. og verð á eggjum lír
2,30 niður í 1.50 kg. Á rekstrar-
árinu 1931—32 var nettóarður
landbúnaðarins 600 milj. kr. minni
en. á árinu 1928—29. Landbúnað-
urinn sem heild er rekinn með
tapi. Á rekstrarárinu 1931—32
var tapið 1,2% af stofnfje land-
búnaðarins. Nettótekjurnar þurfa
að aukast um 300 milj. kr. á ári,
til þess að landbúnaðurinn gefi
arð, sem nemur 3% af stofnfjenu.
Iðnaðurinn á lika við mikla erf-
iðleika að stríða. Gjaldeyrisstofn-
anir Dana veita að vísu iðnaðinum
vernd gegn erlendri samkepni. En
minkandi kaupgeta innanlands og
viðskiftahöft erlendis hafa neytt
iðnrekendur til þess að minka.
framleiðsluna.
Verslunin á ekki síður við erfið
kjör að biia. Á fyrstu fjórum
mánuðum þessa árs má. vöruinn-
flutningur Dana ekki fara fram
iir 340 milj. kr. Það er 140 milj.
kr. minna en á sama tíma í fyrra.
Hið mikía atvinnuleysi i Dan-
mörku er ljósasti votturinn um
erfiðleikana í atvinnulífinu. 45%
af öllum verliamönnum í Dan-
mörku eru atvinnulausir. Talá
atvinnuleysingjá var h.u.b. 187.000
í byr.jun febr.
Eins og kunnugt er kröfðust
atvinnurekendur fvrir skömmu, að
kaupgjald verkamanna yrði lækk-
að um 20%. Atvinnurekendur rök-
studdu kröfu sína með því að
atvinnurekstur geti ekki borið sig
ef kaupgjaldið; verði ekki lækk-
að. — Margir atvinnurekendur
mundu þá neyðast til að færa
saman kvjarnar og hið mikla at-
vinnuleysi mundi þá aukast, enn
þá meira. Verkamenn neituðu að
semja um launalækkun, og fje-
lag atvinnurekenda boðaði þAn
verkbann frá 1. febrúar að telja.
Verkamenn svöruðu með því, að
boða verkfall við ýms fvrirtæki,
sem verkbannið náði ekki til.
Framleiðslan í Danmörku hefði
lamast og 100.000' verkamenn
bættst Auð í hóp hinna mörgu
atvinnuleysingja, ef ekki hefði
tekist að afstýra verkbanninu og
verkföllunum. Engum gat dulist,
hve alvarlegar afleiðingar það
hefði haft fyrir þjóðfjeiagið sem
heild, ef þessi vandræði hefðu
bættst við öll hin kreppuvand-
ræðin. Þar að auki hefði svo
stórfeld vinnustöðvun getað haft
alvarlegar afleiðingar fyrir Staun
ing. Búast mátti við að atvinnu-
stöðvunin og þar af leiðandi vand
ræði mundi gefa kommúnistum
nýjan byr í segl og auka sund-
rungina meðal verkamanna. Þar
við bættist, að stjórnmálaflokk-
arnir voru að sem.ja um ráðstaf-
anir til þess að ráða að einhverju
leyti bætur á mestu kreppuvand-
ræðunum. Og allar framkomnar
tillögur í kreppumálnnum miðuðu
að því að minka kaupmátt krón-
unnar.
Af þessum ástæðum lagði Staun
ing fyrir þingið frumvarp þess
efnis, að öll verkbönn og vei’k-
föll í Danmörku yrðu bönnuð um
eins árs _bil, ' og að núgildandi
kaupgjaldssamningar verði fram-
lengdir um sama tíma.
Það hefir vakið mikla eftirtekt
að einmitt sósíalistastjórnin
danska bar fram ' svona lagað
frumvarp, því sósíalistar liafa
annars altaf haldið því fram, að
verkfallsrjetturinn sje „helgur
rjettur verkamannastjettarinnar' ‘,
og að þennan rjett megi ekki
skerða.
Eins og kunnugt er hefir Staun-
ing ekki meiri lduta í landsþing-
inu. Hann þurfti því að fá stuðn-
ing annað hvort vnistriflokksins
eða hægri manna, til þess að koma
fram banninu gegn verkföllum og
verkbönnum.
Það kom brátt í ljós. að vinstri
vorn reiðubúnir til þess að styðja
frv. um verkbannið ef um leið
næðist samkomulag um ráðstafan-
ir gegn kreppunni. Eftir 15 klukkn
stunda samningsumleitanir gekk
saman með stjórnarflokkunum og
vinstri. Samkomulag náðist um
bannið gegn yerkbönnum og verk-
föllum. H. 31. jan. var frv. sam-
þvkt í báðum þingdeildum.
Vinstri menn fengu í staðinn
framgengt kröfum sínum um
krónulækkun. Gengi sterlings í
Danmörku hefir verið hækkað upp
í 22.50 d. kr. Bændur fá nú fleiri
krónur h'eim fyrir landbúnaðar-
vörur sínar. Og verðið á landbún-
aðarvörum í Danmörku hefir hækk
að að sama skapi og gengi ster-
lingspundsins í samanburði við
krónuna. Mönnum telst svo til, að
krónulækkunin muni auka tekjur
danskra bænda um 170 milj. kr.
á ári, ef verðið á dönskum land-
búnaðarafurðum erlendis og hið
selda vörumagn helst óbreytt eins
og í fyrra. Krónulækkunin er
a.ðalvinnirigur vinstri manna. En
þar að auki hafa þeir fengið því
framgengt, að eignaslcattar bænda
verða lækkaðir um 20 milj. kr.
Ennfremur hefir stjórnin fallist
á liröfur vinstri manna um vaxta-
lækkun. Stjórnin og vinstri hafa
komið sjer saman um að vextir
af innlánum verjði lækkaðir niður
í 3—3%%. Gert er ráð fyrir, að
lækkun innlánsvaxtanna muni
leiða til þess að útlánsvextir lækki,
og að þannig verði skapaðir mögu-
leikar til að breyta lánum bænda í
ódýrari lán.Ákveðið hefir verið að
stofna 200 milj. kr. sjóð. þar sem
peningastofnanir geti fengið lán,
ef þær lenda í greiðsluvandræð-
um. Ennfremur er ætlast til að
s.jóðurinn veiti lán til húsabygg-
inga. —Samkomulagið við vinstri
felur ennfremur í sjer ákvæði um
það, að rílrið kaupi 1500 pautgripi
á viku. Kjötinu verður úthlutað
til atvinnuleysingja. Ennfremur á
að verja 75 milj. kr. til opiriberra
fyrirtækja, til þess að draga úr
atvinnuleysinu. —
Þetta eru í stórum dráttum að-
alatriði samkomulagsins milli
stjórnarinnar og vinstri manna.
Það er alment talinn hinn merk-
asti efnahagslegi og stjórnmála-
legi viðburður í Danmörku á síð-
ustu árum. — Framskvæmd fram-
anefndra ráðstafana kostar ríkið
stórfje. Er ætlast, til að það afli
sjer fjársins sumpart með skatta-
hækkunum, sumpart með sparnaði
og' með því að taka stórt innlent
lán. —
Eitt aðalatiðið á stefnuskrá
Staunings fyrir þingkosningarnar
var það, að koma í veg fyrir að
gengi krónunnar í samanburði við
sterling lækkaði. En nú hefir
Stauning fallist á krónulækkun.
Kaup verkamanna verður óbreytt
að krónutölu, en kaupmáttur laun
anna minltar. Vöruverðið í Dan-
mörku, bæði verð á erlendum vör-
um og dönskum landbúnaðarafurð
um, hefir þegar hœkkað vegna
krónufallsins.
Óvíst er hvernig Englendingar
taka krónulækkuninni. „Financial
Ne\v“ skrifar að Danir hafi nú
sagt sig úr „Sterling-klúbbnum“.
Samkv. skeytum til danskra blaða
má búast við að enska stjórnin
líti svo á, að krónufallið liafi rask-
að grundvelli samningaumleitan-
anna milli Dana og Englendinga.
Kliöfn í febrúar 1933.
P.
—-— >-
Ölkær hestur. Einn af frægustu
veðhiaupahestum Frakklands þarf
altaf að fá slatta af öli í fötu
á dag, til þess að halda fullu
fjöri.
______________________ 8 1
Fisktollurinn nýi
í Pýskalanði.
Hann gengur í gildi 5. mars.
Oslo 23. febr. FÚ
Samkvæmt tilkynningu frá
norsku sendisveitinni í Berlín, ætla
Þjóðverjar nú að leggja innflutn-
ingstoll á ísfisk og nýjan fisk og
gengur sá tollur í gildi 5. mars
nk. Tollurinn verður 15 mörk á
hverjum 100 kg. af ísfiski og 10
möi’k á 100 kg. af nýjum fiski.
Á smásíld eða brisling verður
tollurinn 5 mörk pr. 100 kg. —
Fiskimjöb og ný síld verða toll-
frjáls eins og verið hefir.
V opnaverksmiðjurnar
vilja ófrið.
Berlín 23. febr. FÚ
Breska stjórnin hefir undanfarið
vérið að ráðgast um það, hvort
og hvernig mætti koma á alþjóða
vopnasölubanni, og er Austur-Asíu
ófriðurinn tilefnið til þess. Sjer-
staklega er henni mjög umhugað
um það, að Bandaríkin í Norður
Ame'ríku fá.ist til þess að setja
slíkt bann. Tvö bresk íhaldsblöð
Daily Telegraph og Daily Express
staðhæfa, að nú sje verið að flytja
xit vopn úr ýmsum breskum höfn-
um, og Daily Herald, blað alþýðu
flokksins telur að víða á Englandi
sjeu nú flutt út vopn og skotfæri.
----'— i
IJppreisnarstarf kommúnista
Berlín 23. febr. FÚ
Lögreglan í Duisburg-Hamborn,
borg í Rinarh jeruðum, fann í gær
leyniprentsmiðju, er koínmúnist-
ar áttu þar í borginni, og lokaði
henni. Er lögreglan kom í prent-
smiðjuna var einmitt verið í óða
önn að prenta uppreisnar- og æs-
ingárit, og staðið við setningu á
slikum skrifum.
Frá Gunnólfsvík.
Gunnólfsmk 23. febr. Ffi
lltlit er fyrir, að enski botn-
vöypungurinn Sicyion náist út
með góðum tækjum. Björgunar-
skip er á leiðinni hingað frá Eng-
landi. Fór frá Færeyjum fyrir
viku, að því er frjest hefir hing-
að, en er ákomið á strandstaðinn.
Inðídnar
kyrsetja flugmann.
Fyrir fimm árum ætlaði ame-
rískur flugmaður. Pául Redford
að fljúga frá Bandaríkjunum til
Rio de Janeiro. Hann kom aldrei
fram og ekkert spurðist til hans
og hugðu allir hann dauðan og
að hann mundi hafa farist í
hafinu milli Kúba og Brasilíu.
Nýlega va<r amariískur verk-
fræðingur og landkönnuður, Char-
les Hasler á ferðalagi hjá Ama-
son fljótinu. Þar frjetti hann
það, að flokkur viltra Indíána
dýrkaði hvítan guð, sem komið
hefði fljúgandi til þeirra á væng-
breiðum urrandi fugli. Þykjást
menn vita, að þarna muni Red-
ford vera. Hefir nú verið gerður
lit leiðangur til þess að reyna
að ná í hann.
«