Morgunblaðið - 06.06.1939, Blaðsíða 5

Jniðjudagnr 6. júní 1939.
SftorgtwWaSið
Útgef.: H.f. Árvakur, Reykjavlk.
Ritstjórar: Jón KJartansson og ValtÝr Stefánsson (4byrg»arma0up).
Auglýsingar: Árn) Óla.
Ritstjórn, auglýslngar og afgrelBsla: Austurstrætl 8. — Slml 1600.
Áskriftargjald: kr. 3,00 á mánutil.
í lausasölu: 15 aura etntakiB — 25 aura met! Lesbók.
FAXAFLOI
ALLAR líkur benda til þess, |
að úr því fáist skorið áð-
ur en mjög langt líður, hvort
Faxaflói verði friðaður botn-
vörpuveiðum í framtíðinni. Mái-
ið stendur þannig nú, að við
igetum gert okkar góðar vonir
«m, að friðunin fáist.
Það er langt síðan farið var
að hreyfa því á Alþingi, að fá
Faxaflóa friðaðan. Beittu sjer
aðallega fyrir friðuninni þeir
P. Ottesen og Ól. Thors. Var
fyrst, lengi vel, sú leiðin farin,
að Alþingi samþykti áskorun
til ríkisstjórnarinnar, að beita
sjer fyrir friðuninni. Ríkis-
stjórnin hreyfði svo málinu við
stjórn Breta, því að ísland er
bundið samningum við Bret-
land um fiskveiðar hjer við
strendur landsins, og sá samn-
ángur nær einnig til annara
líkja, sem njóta hjer bestukjara
xjettinda.
F ullveldisviðurkenn-
ingin 1918 var
engin gjöf
T^rá því fyrst að íslend-
ingar hófu sjálfstæðis-
baráttu sína hafa forvígis-
menn beirra í beirri baráttu
haldið fram landsrjettindum
íslands sem höfuðröksemd
... . . . fyrir því, að landsmenn ættu
ustu utanfor sinm, þar sem A
“ 4 , . , „ „ jað hafa stiorn mala sinna a
hann m. a. sat íunct 1 Faxa-
flóanefndinni. Hann kemur með en 1 S^a 11'
Það er J on
þær góðu fregnir, að friðunar-
málinu hafi verið vel tekið
meðal vísindamanna Evrópu.
Sterkar líkur sjeu til þess, að
Alþjóðahafrannsóknaráðið muni
mæla með friðuninni.
I sumar eru væntanlegir
hingað formaður Faxaflóanefnd
arinnar dr. Táning, ásamt 3—4
öðrum erlendum vísindamönn-
um, sem sæti eiga í nefndinni.
Ætla þessir menn að kynnast
Faxaflóa nánar, áður en nefnd-
in setur síðasta smiðshöggið á
sitt álit.
★
Að vísu er friðunin ekki kom-
án á, þótt Alþjóðahafrannsókna
Sigurðsson, sem
fyrstur setur þessa röksemd
fram. Ritaði hann m. a. langa grein
uin þessi landsrjettindi í Ný fje-
lagsrit 1856.
Var hún svar til dansks manns,
J. E. Larsens. sem ritað hafði
„iun stöðu Islands í ríkinu, eins
og hún hefir verið liingað til“.
í ríkinu hafi og verið viðurkend
um þetta bil, einkum í lögum,
rjettartilhögun, máli o. f 1., og
það sem frá því hefir verið vik-
ið, einkuin í samningum við er-
lendar þjóðir, og í stjórnarat-
1 öfninni, verður ekki kallað ann-
i ð en óreglur, sem ekkert verður
á bygt landsrjettindum Islands
til hnekkis. Þó að íslendingar
Hj elt Larsen því fram, að Island
væri þá fyrir löngu orðið innlima'ekki bæri siS UPP- sem Þeil' ann-'hefir
í Danmörku.
Jeg leyfi mjer að tilfæra hjer
örstutta kafla úr grein Jóns Sig-
urðssonar.
Fyrst það, er hann segir rim
samhand Noregs og íslands; „Nú
með því það nú virðist laust við
vík og Holsetalandi er bæði á lög-
um bygt, og er enn við lýði, og
liggja fullgild rök til þessa sjálf-
ræðis í fjai-lægð landsins og ein-
staklegu þjóðerni landsmanna. Því
er ekki tiftökumál að innlima
landið í Danmörku, fyr en breyt-
ing er gjör á löglegan liátt á Is-
lands núveranda landsrjetti, en
þar sem nú Danmörk síns vegar
fulltrúastjórn, þá getur
íimimumiuiiiinuiiiiiiiuifiuiiiiiiiiiiiimHiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiJiiuiiinniiiiiiiiiin
Eftir Axel Tuliníus stud, jur.
lummimuiiiMiimmiimimiiiiiimuumumimmiitmiiiiiiiiiimiiiiiiiiiiiiiiiiummiij
eftir er þá að fá samþykki 1
þeirra þjóða, sem hjer hafa sambandsland
hagsmuna að gæta og ísland
Bresk stjórnarvöld tóku því er bundið samningi við. En
fálega, að Faxaflói yrði frið-
^aður, og munu þau þá fyrst og
-fremst hafa litið á stundarhags-
snuni sinna þegna.
"k
Svo var það fyrir fáum árum
-a.ð mönnum hjer hugkvæmdist
að fara aðra leið í málinu, þá
3eið, að freysta þess að fá vís-
indin til þess að beita sjer fyrir
friðuninni. Síðan hefir veruleg-
ur skriður komist á málið og
'eru sterkar líkur til þess, að
'vísindamennirnir verði því
fyigjandi, að Faxaflói verði frið
aður.
Við Jslendingar vorum svo
hepnir, að þegar friðunarmál-
inu var beint inn á þenna vís-
indalega vettvang, höfðum við
hjer starfandi ungan og ötulan
^vísindamann á sviði fiskifræð-
innár, Árna Friðriksson fiski-
fræðing. Hann hefir síSan starf-
að að þessu máli af miklum
<iugnaði og vakið áhuga hjá
vísindamönnum annara þjóða
fyrir málinu. ,
★
Friðun Faxaflóa er nú í
Hiöndum sjerstakrar nefndar,
sem starfár undir Alþjóðahaf-
rannsóknaráðinu, en í því eru
alls 15 ríki í Evrópu, sem
stunda fiskveiðar. Árni Frið-
riksson á sæti í þessari nefnd.
Faxaflóanefndin hefir síðustu
árin gert margar og víðtækar
rannsóknir í sambandi við frið-
anarmálið, safnað margvísleg-
um skýrslum og gögnum, gert
út að staðaldri rannsóknaleið-
;angra út í flóann. Nú síðast
,er nefndrn að láta gera saman-
iburð á veiðum í Faxaflóa og
Breiðáfirði. Er ætlan nefndar-
innar að gefa út bók, þar sem
birtar verða niðurstöður rann-
sóknanna og tillögur. Bókin er
væntarileg næsta vor. Verður
jþetta stórt rit.
Árni Friðriksson er fyrir
:skömmu kominn heim úr síð-
ráðið mæli með henni, því að,aiian efa, að ísland hefir gengið
samband við Noreg sem frjálst
samtengt Noregi
emungis að því leyti, sem einn
var konungur yfir báðum, en
hinsvegar með löggjafarvaldi fyr-
ir sig, dómsvaldi fyrir sig, og
landsstjórn allri fyrir sig, án þess
á nokkurn liátt að mega heita
partur úr Noregi, landsliluti liáð-
ur Noregi eða nýlenda:
„Þá viljuni vjer skoða hvað síð-
an hefir gerst, einkuni hvað lög-
gjafarvaldið snertir“. Sýnir hann
Síðan frarn á, að á öllu tímabil-
inu frá 1262 til 1380 að Norcgur
kemst undir Danmörku, er ís-
lenskt löggjafarvald hjá alþingi
og konungi saman, en hvorki hafi
Norðmenn nje aðrir átt íhlutun-
arrjett um Islandsmál, nje íslend-
ingar krafist íhlutunar um mál
þeirra. Um tímabilið frá 1380 til
1662 að einveldi komst á á íslandi
yið erfðahyllingareiðinn í Kópa-
vogi 28. júlí það ár, farast Jóni
svo orð: „Öll landsstjórn var enn
sem áður með öllu sjálfrar sinn
ar eður út af fyrir sig. Hirðstjór-
inn, er síðar var kallaður höfuðs-
þar er um að' ræða Bretland,
eins og fyr segir, og njóta aðr-
ar þjóðir góðs af þeim samn-
ingi.
En ef Ámi Friðriksson skyldi
reynast sannspár og Alþjóða-
hafrannsóknaráðið mælir með
friðuninni, verður mjög erfitt
fyrir hinar stóru fiskiveiðaþjóð-
ir að rísa gegn henni, jafnvel
þótt friðunin snerti þeirra hags-
muni.
Það, sem riðið hefir bagga-
muninn hjá vísindamönnunum
er, að allar þær víðtæku rann-
■sóknir, sem fram hafa farið,
benda ótvírætt í þá átt, að Faxa
flói sje eitthvert allra besta
i.ppeldissvæði nytjafiska (t. d
lúðu), sem til er í allri álf-
unni. Friðun Faxaflóa er því
ekki sjermál okkar íslendinga
heldur alþjóðamál og það hefir
riðið baggamuninn.
■¥■
Vitanlega kemur friðun Faxa
flóa niður á okkur Islendingum,
eins’ og öðrum þjóðum. Togarar
og dragnótabátar okkar hafa
veitt mikinn fisk í flóanum og
myndi þeir finna til þess, af
þær veiðar yrðu bannaðar.
En þegar við Islendingar er-
ium að berjast fyrir því, að fá
Faxaflóa friðaðan, gerum við
það með þeirri öruggu vissu, að
fiskveiðarnar í heild muni njóta
góðs af framtíðinni. Við treyst-
um því, að þegar kemur að
lokaþætti þessa máls, muni aðr-
ar þjóðir líta eins á málið. En
lokaþáttur málsins verður senni-
lega sá, að það v.erði tekið fyrir
p fiskifriðunarráðstefnu, sem
haldin verður í London ein-
hvern tíma á næsta ári.
ars einatt gerðu út af verslun-. þetta eigi gerst án þess að ís-
inni, þá var þeim það full vor- lenskur þjóðfundur gefi þar til
kunn, þar sem þá bæði vantaði ^ sitt samþykki, og getur því þetta
fulltrúa hjá konungi, og vissu því’mál fyrst um sinn ekki komið til
ekki og gátu ekki vitað, hvaðlgreina að lögum“.
fram fór í fjarska og sem lengi j Vjer höfum þá sjeð hversu á
var dulið, en kröm sú og vesöld, jþetta hafa litið tveir vísindamenn
er þeir áttu í, dró iir þeim allan í sögu og lögfræði, og þar af ann-
kjark og von um, að geta nokkuð ar frægasti forvígismaður í sjálf-
við ráðið, hvað sem yfir dundi.
Friðarsamningurinn 14. jan. 1814
fór alveg framhjá þeim, enda áttu
þeir þá og engan kost á að láta
tii sín heyra, þó þá hefði langað
til. En þáð virðist og auðsætt, að
þessi samningur gat ekki miðað
til að breyta neinu í sambandi ís-
lands við Danmerkur-konung, eða
millum landsins og Danmerkur,
heldur varð það að standa óhagg-
að sem verið hafði“.
Er konungur afsalaði sjer ein-
veldinu álitu Danir, að vald hans
yfir Islandi gengi yfir á hendur
þeirra. Þessa skoðun samþyktu
íslendingar aldrei! Heldur hjeldu
fast fram rökstuddum kröfum sín-
um, um að kommgur hlyti þá að
afsala sjer nokkurs hluta valds
síns í hendur Jslendinga sjálfra.
og, að Landsrjettindi Islands væri
maður, hafði konung einan yfir enn við lýði.
Helgi Sigurðsson verkfræðing-
ur fór í gærkvöldi með Gullfossi
áleiðis til Hafnar. Hann verður
þar næstu mánuði og vinnur þar
ásamt með verkfræðingum Höj-
gaard og Schuliz að vinnuteikn-
I ingum fyrir Hitaveituna.
sjer, en engan annan, og liafði að
engu að skifta við landstjórann
í Noregi, síðan aðsetur konungs
varð í Danmörku. Þetta er enn-
»fremur því til sönnunar, að ís-
land var álitið land út af fyrir
sig, en hvorki sem partur úr Nor-
egi nje iir Danmörku, heldur sem
einn hluti af ríki konungs, það
er: fsland var eitt af löndum
þeim, er lutu undir Danakonung.
Nú erum vjer komnir að nýju
tímabili í sögunui; vjer sjáum,
að ísland hefir ennþá í sínum
málum lög fjuir sig, dóma, lands-
stjórn, stofnanir, tungu og lands-
hætti, og enn þótt það vantaði
afl til að gæta rjettar síns og
geyma, var það þá í sjálfu sjer
og að lögmáli rjettu jafnsnjalt
Danmörku og Noregi þegar ofur-
veldi konungs ekki kom í bága
Um einveldistímabilið fram til
1830, að fulltrúaþingin voru stofn-
sett, segir Jón Sigurðsson;
„Mjer virðist því liggja í aug
um uppi, að Íslauds sjerlega staða
1857 ritar Dr. Konrad Manrer
um landsrjettindi fslands. Um
liann og þessa ritgerð hans segir
formála að þýðingu á henni í
Nýjum fjelagsritum sama ár: ..og
af því þetta er vitnisburður frá
lögvitrum manni, sem mjög hefir
stundað þjóðrjett, og sem þar að
auki muii eiga fáa sína líka í
þekkingu á íslenskri sagnafræði,
þá fáum vjer ekki bundist að
leggja út þessa ritgerð haus i
þeirri von, að íslendingum muni
þvkja fróðlegt og gaman að sjá,
hvernig þessi maður lítur á þetta
vort mál“.
Svo fer ritgjörðin á eftir. Aðal
niðurstöðu hennar orðar Maurer
svo (bls. 77):
„Það mun varla erfitt að leiða
iit af því, sem hjer að framan er
sýnt, hver íslands núverandi
landsrjettindi sje. Það má kallast
óefað, að stjórnarsjálfræði lands-
ins samhliða Danmörku og Lauen-
borg, sem kominn er í stað Nor-
egs og vjer bætum enn við; Sljes-
stæðisbaráttu íslendinga, Jón
Sigurðsson, en hinn þýskur mað-
ur, sem óhætt ej- að fullyrga að
litið hefir óhlutdrægt á þessi mál
og’ viðurkendur er einn fróðasti
maður um sögu íslands.
Jeg ætla ekki að fara nánar út
í sögu þess, hvernig íslendingar
fengu að lokum þá fullveldisviður-
kenningu, sem felst í 1. gr. sam-
bandslaganna. Hún er kunnari en
svo, að þess gerist þörf.
Jeg vil aðeins minna á þá stað-
reynd, að íslendingar viðurkendu
aldrei, að land þeirra væri hluti
af Danmörku og ljetu heldur
kröfur sínar stranda hjá Dönum,
en að þeir kvikuðu frá þeirri skoð-
un sinni. Nægir að minna á þá út-
reið, er „uppkastið“ svo nefnda
frá 1908 fjekk lijá þjóðinni.
Jeg vil loks, áður en jeg skil
við þetta atriði, leyfa mjer að
tilfæra nokkrar setningar úr er-
indi, er prófessor Ólafur I/árus-
son flutti 1. des. síðastliðinn:
„Mennirnir eru stundum undar-
lega fljótir að gleyma, og það er
helst að sjá, að nú eftir ein 20 ár
sje það gleymt, að íslendingar
hjeldu því ávalt. fram í allri bar-
áttu sinni fyriv sjálfstæði þjóð-
arinnar, að landic væri sjálistætt
og fullvalda víki, og hofði ávalt
verið það, að þuð hefði aldrei að
lögum lotið erlendu ríkísvaldi síð-
an fyrsti maðurinn stje þar fæti
á land“. — Og skömmu síðar segir
svo:
„Sú skoðun íslendinga, að land-
ið liefði verið sjálfstætt ríki alla
tíð, var reist á traustum fræði-
•legum rökum. Þeim rökum hefir
ekki verið hnekt enn. Þau eru jafn
góð og gild nú og þau voru, er
Jón Sigurðsson fyrst bar bau
fram, og þau hafa ekki haggast
neitt við það, að sambandslögin
FRAMH. Á SJÖTTU SlÐU.