Morgunblaðið - 28.02.1940, Blaðsíða 5

Morgunblaðið - 28.02.1940, Blaðsíða 5
jffiðvíkudagur 28. febr. 1940. 5 ' f Út»ef.: H.f. AprakHr, Rerkjavlk. Kltatjðrar: Jðn K'jartanaaon, Valtýr ateftnaaon (ábyr*0nrm.). Anglýslngar: Árnl 6la. Kltatjörn, auglýalngar ok afgrelOala: Austuratraetl 8. — Blml 1800. Aakrlftargjald: kr. 1,00 & mAnuOl. ( lausasölu: 15 aura elntaklO, 25 aura muB Lssbök. dr. phil. Ejnar Munksgaard, Fjárlagaumræðurnar Fjárlagaumræðurnar á Al- þingi í gær voru mjög þinglegar og prúðmannlegar, þegar undan er skilin ræða kom múnistans, sem enginn tekur mark á. Ræða fjármálaráðherra var drengileg og ádeilulaus. Það, sem sjerstaka athygli vakti við hans ræðu var, að hann leitaðist ekki á neinn hátt við að fegra hinn erfiða fjárhag ríkisins. Hann tiet yfirleitt hinar köldu stað- reyndir — tölurnar tala. Sjálfsagt geta allir tekið und- ir þau ummæli fjármálaráðherr-' ans að nú þegar óhjákvæmilegt er að lækka stórlega útgjöld f jár- laganna, væri skemtilegt að geta ráðist á þá gjaldaliðina, er snúa að sjálfri ríkisstarfrækslunni. En, eins og ráðherrann sagði, verður þetta ekki gert, svo að neinu nemi, með þeirri einföldu aðferð, að breyta tölunum á fjár lögunum. Til þess þarf að breyta sjálfu skipulaginu, kerfinu, gera það einfaldara og ódýrara. En til þess þarf aðgerða Alþingis. Þetta er hverju orði sannara hjá ráðherranum. En hitt er jafnvíst, að ef ekki sjálf ríkis- stjórnin beitir sjer fyrir þess- um umbótum — og þar verður stjórnin öll að vinna að ►— þá verður aldrei úr framkvæmd- um. Og þar sem nú situr stjórn, sem hefir stuðning nál. alls þings ins og meginþorra allrar þjóðar innar að baki, er einmitt til- valið að fara að vinna að þessum umbótum; vinna að því, að gera allan ríkisreksturinn einfaldari og kostnaðarminni en hann nú er. Vonandi á þjóðstjórnin eftir að vinna þetta nauðsynjastarf. Enda þótt ágreiningur sje um ýmsar þær lækkunartillögur, sem f jármálaráðher-cann hefir bent á í fjárlagafrumvarpinu, var auð heyrt á þeim, er þarna töluðu, að ekki bæri að víkja frá þeirri stefnu, sem fjármálaráðherrann hefir markað í frumvarpinu, að fullur greiðslujöfnuður náist. — Viðskiftamálaráðherrann talaði f. h. Framsóknarflokksins. Hann talaði af skilningi á erfiðleikun- um og með samvinnuhug. Hann benti á þá leið, sem reyndar var farin við afgreiðslu síðustu fjár laga og einnig í fjárlagafrum- varpinu nú, að veita stjórninni allsherjarheimild til að lækka öll útgjöld, sem ekki eru lögbundin. 1 gildandi fjárlögum og fjárlaga frumvarpinu, er stjórninni veitt heimild til að lækka ólögbundin útgjöld um 20%. Það mætti hafa þessa heimild víðtækari. Sá kostur fylgir þess- ari aðferð að þá gengur lækkun- In jafnt yfir og enginn hefir upp á annan að klaga. Ekki er ó- sennilegt að báðar leiðirnar verði famar. T) að ber sjaldan við, að við íslendingar finnum á- stæðu til þess að minnast af- mælis erlends manns eins og; hann væri „einn af oss“. En það gerum við í dag. Enda má draga í efa, að nokkur útlend- ur maður nú á dögum eigi slík- um vinsældum að fagna á íslandi sem Ejnar Munksgaard. Hann á hjer marga og nána einkavini. Það má heita að hverju mannsharni hjer á landi sje eitthvað kunnugt um starfsemi hans. Og jeg hefi oft orðið sjónarvottur að því, hvernig augun í greindum alþýðumönnum, sem sjeð hafa Corpus hjá mjer, hafa glampað, er þeir skoðuðu þessar veglegu útgáfur hinna dýr- mætu handrita, og heyrt hlýjuna í ummælum þeirra um starfsemi mannsins, sem komið hefir slíku fyrirtæki í framkvæmd. ★ Ejnar Munksgaard er fæddur í Vjebjörgum á Jótlandi 28. febriiar 1890. Hann er jóskur í húð og hár. Og þótt hann hafi á sjer alt yfirbragð hins umsýslu- mikla og glæsilega heimsmanns, er undirstaðan eðli Jótans, seigla, markvissa, gætni og hyggindi. Hann byrjaði bóksalanám beima í Vjebjörgum á unga aldri, en fór um tvítugt suður í lönd og vann í bókaverslunum í Þýska- ;landi, Svisslandi og Frakklandi í ;sjö ár. Þá hvarf hann til Kaup- mannahafnar, með ljetta pyngjn, en mikla þekkingu, og stofnaði þar með öðrum manni litla bóka- verslun, Levin & Munksgaard. Versluðu þeir upphaflega einkum með gamlar bækur. En Ejnar Munksgaard var stórbuga og freysti á sjálfan sig. Hann fór til yfirbókavarða hinna stóru bóka- safna í Höfn og bað þá um að nefna einhverjar bækur, sem þeir hefðu aldrei getað náð í. Þeir gerðu þetta — til reynslu, og það skeikaði ekki, að bækurnar komu á leitirnar. Á árunum eftir styrj- öldina miklu losnaði um margt í ófriðarlöndunum, mikið af fásjeð- um bókum kom á markaðinn, og gengi peninga var á hverfanda hveli. Munksgaard var sífelt á varðbergi, reyndist furðulega fundvís á dýrmætar bækur og handrit (m. a. fann hann og keypti mikið af eiginhandarritum danskra stórskálda, t. d. H. C. Andersens, sem voru á dreif er- lendis) og gat sjer fljótt mikinn orðstír. Levin & Munksgaard varð fyrirtæki, sem færði ört út kví- arnar og skiftist í ýmsar deildir. Levin tók að sjer pappírsdeildina, en kom lítið við sögu, og þegar hann dó 1933, keypti Munksgaard hans hlut í versluninni, og ber hún síðustu árin nafn Ejnars Munksgaards eins. Fyrir utan forn bókasöluna, sem hann sjálfur hefir })ví miður lítið getað sint á seinni árum, og mikla verslun með papp-1 ír og nýjar bækur, danskar og er- lendar ,bættist smám saman við útgáfustarfsemi og umboðssala fyrir ýmsar stofnanir og vísinda- fjelög. Á þessu sviði fekk Munks-) fimtugur Ejnar Munksgaard. gaard tækifæri til þess að neyta allrar þekkingar sinnar, hug- kvæmni, djörfungar og hagsýni. Og árangurinn er líkastur æfin- týri. Nýgræðingurinn, sem byrj- aði fyrir 23 árum með tvær hend- ur tómar í búðarholu úti á Aaboulevarden, hefir lagt nndir sig hverja bókaverslunina eftir aðra. Bókhlaða hans, sem nú er við Nörregade, rjett lijá Frúar- lirkju og Háskólanum, er orðin miðstöð stærsta' vísindaforlags Norðurlanda og vel kunn vísinda- mönnum um allan hinn siðaða þeim. Tímarit þau, sem þar eru gefin út um margvíslegar fræði- greinir, hafa áskrifendur í meira en 500 bæjum víðs vegar um lönd. Hvert -stórvirkið hefir rekið ann- að, þar á meðal glæsilegar ljós- prentanir fornra handrita frá Miklagarði og ýmsum Asíu-lönd- um, sem vakið hafa mikla athygli. Og nú er svo komið, að Ejnar Munksgaard þarf ekki að seilast eftir verkefnum. Úr ýmsum átt- um, jafnvel öðrum heimsálfum, leita vísindastofnanir samvinnu vi'ð hann. Það er orðið víðkunn- ugt, að hann kann að framkvæma verk, sem öðrum reynast torveld. En samt er hann altaf að brjóta heilann um ný fyrirtæki, altaf að detta eitthvað í liug, sem ógert sje eða betur mætti gera. ★ TTver er skýringin á uppgangi og athöfnum Munksgaards ? Hann er sístarfandi og sívakandi, aðlaðandi í viðmóti og samt ein- beittur og fastur fyrir, varkár og áræðinn, fjesýslumaður mikill og þó laus við alla smámunasemi. En alt þetta til samans væri ekki nóg. Vegleikur og vandi þess að versla með hluti eins og bækur og' listaverk er meiri en í annari kaupsýslu. Hann er fólginn í því að kunna að kaupa og selja heilag- an anda án þess að svndga á móti honum og sæta sama ámæli og Símon af postulunum. Einhliða og sknmmsýnn gróðahugur verður bóksölum fremur að falli en öðrum kaupmönnum. Mikil fyrirtæki á sviði bókagerðar og bókasölu eru venjulega stofnuð og efld af hug- sjónamönnum, en þeim fer að hnigna, ef fjárhyggjan ein sest í öndvegi. Þótt enginn frýi Ejnar Munksgaard fjármálavits, hefir hann aldrei mist sjónar á því tak- marki að vera þjónn andans og menningarinnar. Hann er sjálfur bókelskur maður og fjölfróður, rithöfundur að eðlisfari, þótt hann hafi ekki getað gefið sjer mikinn tíma til slíks. En alt, sem hann hefir ritað urn, bókasöfnun og bókfræði ( og hjer er ekki rúm að telja það), er fróðlegt og skemtilegt. Og þótt einkabókasafn hans sje ekki mikið að vöxtum, ber það vott um kostvandan smekk, og í því er margt dýrmætra bóka og handrita. Það er yndi hans af bókunum, sem framar öllu er leyndardómur afreka hans. Ejnar Munksgaard veitti því snemma athygli, meðan hann einkum gaf sig að fornbókasölu, að íslenskar bækur voru bæði tor- fengnar og útgengilegar. En hann nam ekki staðar við kaup þeirra og sölu. Og þegar hann. fór að kynna sjer bókmentaheim þessar- ar merkilegu smáþjóðar, vöktu hin miklu söfn fornra íslenskra skinnbóka, sem lent höfðu í Kaup- mannahöfn, undrun hans og áhuga í senn. Kynning hans við íslenska fræðimenn, ekki síst prófessor Halldór Hermannsson, glæddu þann áhuga. Hann rjeðst í að efna til stórfelds safns af Ijós- prentuðum íslenskum handritum, Corpus Codicum Islanicorum medii ævi. Fyrsta bindið, Flat,- eyjarbók, kom út. 1930. Til þess fekk hann dálítinn styrk með þeim hætti, að ríkisstjórn Dana keypti 50 eintök af bókinni og gaf hingað til lands. Nú eru kom- in 12 bindi af þessu safni, hvert öðru prýðilegra, og er það al- kunnugt, hverja aðdáun þau hafa vakið, hvar sem þau hafa verið sýnd, nú síðast á heimssýningunni í New York, þar sem þau voru ,einn þáttur íslensku deildarinnar. Það má telja þrekvirki, að einka- fyrirtæki skuli hafa komið slíkri útgáfu í framkvæmd án annars opinbers styrks en þegar er get- ið. Af öðrum vérkum, er snerta ísland og íslensk fræði og komið hafa út á vegum Munksgaards, er hjer ekki rúm til þess að geta nema fárra einna. í samráði við okkur dr. Benedikt S. Þórarins- son tók hann að sjer að láta gera eftirmyndir af nokkrum elstu og fágætustu bókum, er prentaðar voru á íslensku, í Monumenta 'typographica Islandica. Af því safni eru nú komin 5 bincli, þar 4 meðal Nýja testamenti Odds Gottskálkssonar, Lögbókin frá 1578 og Vísnabókin frá 1612. Því mun enn verða haldið áfram ,og má þó óhætt segja, að kaupend- urnir hafa grætt meira á því en kostnaðarmaðurinn. Og sumar hnossgætis-útgáfur, sem Munks- gaard hefir látið gera að gamni sínu, eins og Jóhannes von Hák- sen (1934) og ljósprentanirnar af nokkrum kvæðum, Bjarna og Jón- asar eftir eiginhandarritum skáld- anna. (1938), hefir hann yfirleitt varla selt, heldur gefið mestalt upplagið. ★ Afskifti Munksgaards af fslandi og fslendingum hafa altaf farið vaxandi. Hann hefir tekið meiri og meiri trygð við þjóðina. Það er alkunnugt, að hann hefir lengi sent, hingað bókagjafir í stór- urn stíl, til Landsbókasafnsins, ýmissa annara safna og skóla og til einstakra manna. Það mundn t. d. ekki hafa komið hingað mörg eintök af Corpus, ef hefði átt að. horga þau öll með skærum skild- ingum. Árið 1938 gaf hann Há- skóla íslands 10.000 krónur, og ber sá sjóður nafnið „Dr. phil. Ejnar Munksgaards stiftelse til fordel for det filosofiske fakultet ved Islands Universitet". Muni hann hafa í hyggju að auka þá gjöf síðar, ef ástæður leyfa. Og það hefir hánn sagt mjer, að hann mundi ánafna háskólanum eftir sinn dag hinar dýrmætari bækur í einkabókasafni sínu. Það er til marks um hugulsemi hans, að auk bðka þeirra, sem hann hefir gefið Framfarastiftuninni í Flatey á. Breiðafirði, sendir hann þangað á hverjum jólum peningagjöf til glaðningar fátæku fólki í eynni. Og gestrisni hans og greiðasemi við Islendinga í Kaupmannahöfn. munu allir við bregða, sem til þekkja. Þá er það og vitað, að sumar stórgjafir annara manna, er ís- landi hafa borist, eru gefnar fyrir áhrif og tilstilli Ejnars Munks- gaards. Svo var bæði um hina miklu bókagjöf, er Jorck aðalræð- ismaður sendi Landsbókasafninu % fyrir tveimur árum, og gjafir Kirks forstjóra í Árósum, sem nú er nýlátinn. Ejnar Munksgaard er altaf á verði, þar sem hann getur gert íslandi eitthvað til hags eða sóma. Það var t. d. fyrir árvekni hans, að ísland var sett á bekk með hinum Norðurlöndunum í hinu alþjóðlega tímariti Le Nord, þó að tillag okkar sje þar hlut- fallslega stórum minna en hinna landanna. ★ Otarfsemi Munksgaards verður ^ enn aðdáanlegri, þegar þess er gætt, að liann er mjög heilsu- tæpur maður, svo að vinir hans bera sífeldan kvíðboga fyrir því, að áhuginn beri kraftana ofurliði. En hann hefir átt því láni að fagna að eiga ágætt heimili, og má þakka þeim bakhjalli það mjög, hversu heilsa hans hefir enst og hverju hann hefir getað á- orkað. Fni Yelva Munksgaard, f. Christensen, er hin mesta merkis- kona. Hún er listmálari, en hefir nú að mestu lagt list sína á hill- una og helgað sig heimili sínu. Þau hjón eiga tvær efnilegar dæt- ur, og er hin eldri nú stúdent og PRAMH. Á SJÖTTU SÍÐTJ.

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.