Morgunblaðið - 28.11.1940, Blaðsíða 5

Fimtiidagur 28. nóv. 1940.
JHor<gptfts!>!a&td
Xltget.: H.f. Árvakur, Reykjavlk.
Rltetjðrar:
J6n KJartaneion,
Valtýr Stefánaeon (ábyrsCarm.).
Aug4ýsingar: Árni Óla.
Rltatjðrn, auglýsiugrar o( afgreiðaia:
Austurstræti 8. — Slmi 1800.
Áakriftargjald: kr. 3,50 á mánubl
innanlands, kr. 4,00 utanlands.
1 lansasölu: 20 aura elntaklti,
25 aura meO Lesbðk.
PJETUR HALLDÓRSSON
BORGARSTJÓRI
Meira Ijós
'C1 rindi Dungals prófessors,
.er hann hjelt á sunnu-
•=daginn var, í hátíðasal Háskól-
..ans, hefir vakið mikla eftirtekt.
Pað var hvatning til þjóðarinn-
■arfum að gefa heilsuverndinni
meiri gaum en gert hefir verið.
Það hefir vakið hollar umræð-
ur um málið.
Gft hefir verið á það bent,
-að læknarnir láti of sjaldan til
sín heyra um heilsufar og heilsu
vernd. Þeir hliðruðu sjer hjá að
koraa til skjalanna fyrri en fólkj
er orðið veikt. Það kann að
þykja of djúpt tekið í árinni að
komast svo að orði. En hitt er
óvjefengjanlegt, að almenn-
ingur vill heyra meira um ráð-
leggingar læknanna, viðvíkj-
andi hollustu og heilsuvernd.
Einn þáttur í erindi Dungals
var um ljóslækningarnar. Að
sólarleysið sje einkum ung-
börnum hættulegt. Þau fá bein-1
kröm. Og því er ekki sint. Hjer,
sem víðar, þarf að grafa fyrir
rætur meinsemdanna.
Vísindin hafa leyst þá þraut.
Börnin geta fengið ígildi sólar-
Ijóss með lækningalömpum.
Hefir Ungbarnavernd Líknar
haft lækningar með höndum.
En Líkn vill að öll ungbörn
bæjarins njóti hins heilsubæt-
andi lampaljóss. Með því móti
á öll beinkröm að vera útilok-
uð. Með því móti er fengin
stórfeld heilsubót eða heilsu-
vernd fyrir öll þau börn sem
hjer fæðast og hjer eru fyrstu
missiri æfi sinnar.
Eftir þvi sem læknir og for-
maður Líknar hefir sagt blað-
ínu, kosta þau tæki, sem hjer
er þörf fyrir ekki nema örfáar
þúsundir króna. Sú upphæð er
svo lág, að engin ástæða er til
að Játa hana vanta. Það hefir
komið fyrir, að safnast hafa í
samskotum er blaðið hefir
gengist fyrir, eins há upphæð
til einstakra heimila. Hjer er
verið að vernda heilsu hinnar
uppvaxandi kynslóðar í bænum.
Hvers virði er það? Hver get-
ur metið það til peninga? Hve-
nær kemur röðin að mjer, get-
ur hver einasti bæjarbúi sagt,
að einhver minna ættingja þurfi
á þessu að halda.
Reykvíkingar. Leggið fram
þessar kfónur, sem þurfa í
lampana handa Líkn. Bæjarbú-
ar mega ékki vera án þess
lengur, að fá full not af þeim
vísindum og þeirri tækni, sem
kennir okkur hvernig við eig-
um að bæta upp skammdegis-
myrkrið.
Meira ljós ' handa ungbörn-
um, svo þau verði hraust og
heilbrigð.
Og méíra i 1 jós’ ffá læknum
• nkkra qg. vísindamönnum!
Lengst af frá því Pjetur
Halldórsson varð borg-
arstjóri — síðari hluta árs
1935 — átti hann við van-
heilsu að búa. Framan af
var þetta á fárra vitorði.
Síðar sögðu hinar löngu
rúmlegur hans frá því, sem
hann sjálfur aldrei mintist
á og altaf reyndi að leyna.
Og loks í' mars í vetur var
sóknin hert.
Meðan á þingi stóð lagðist hann
í lungnabólgu. Hann hafði setið
á bæjarstjórnarfundi og ljet að
venju á engu bera. Er hann koin
heim að loknum fundi hafði hann
mikinn sótthita og ákafa^ lungna-
bólgu. Tíu dögum síðar kom hann
til þings að nýju, og tók til
venjulegra starfa þar, og við borg-
arstjórn. í þetta skifti hafði
þessi einstaka karlmannslund teflt
á of tæpt vað. Hann veiktist
skömmu síðar og upp frá því
steig hann ekki í fæturna.
Og nú er liann dáinn, þessi
elskulegi maður, á besta skeiði
ævinnar.
Síðustu vikurnar var Pjetur
Halldórsson þungt haldinn — hon-
um leið víst ekki altaf vel þann
tímann. Og sjálfsagt vissi hann
þá eins og ýmsir aðrir hvert
stefndi. Það er sárt að vita vinum
sínum líða illa, og enn sárara að
bíða máttvana skilnaðarins, vit-
andi að engu verður um þokað.
Nú, eftir á, verður nianni á að
liugsa um, hvernig vinum hans og
ástvinum liefði orðið við, ef þessi
ln-austlegi maður liefði verið burtu
kvaddm* skyndilega og fyrirvara-
laust. Hefði það högg ekki orðið
mörgum of þungt? Sjálfur myndi
Pjetur Halldórsson áreiðanlega
feginn hafa viljað miklar þján-
ingar á sig leggja, ef ham) með
því hefði getað ljett annara harm.
★
-Teg man eftir Pjetri Halldórs-
svni nokkurnveginn jafn lengi og
sjálfum mjer. Á milli okkar voru
nokkur ár, nægjanlega mörg til
Jiess að við urðum ekki vinir fyr
en á fullorðinsárunum. En þótt
hann veitti mjer eltki áthygli, varð
mjer oft starsýnt á hann. ITann
var stærstur, fallegastur og ltarl
niannlegastur af öllum unglinga
hópnum, og b.jartast yfir brosinu
hans. .Jeg man þegar jeg fyrst
lieyrði hann syngja. Enn í dag
hefir mjer engin söngrödd heyrst
jafn fögur og hans mjúka, þrótt
mikla, dinnna og hljómfagra karl-
mannsrödd.
Síðari löng viðkynning hefir í
engu breytt myndinni af Pjetri
Halldórssyni. Hann var altaf
stærstur og fallegastiu* — og líka
karlmannlegastur. Jeg hefi engum
‘göfugri manni kynst nje vamm-
lausari og elskulegri, og heldur
engum, sem jafn djarflega gerði
það sem honum sýndist rjettast
og sagði það sem hann meinti,
alveg jafnt þótt öll venjuleg
stjórnmálahyggindi heimtuðu að
seglum væri öðru vísi og betur
hagað eftir viudi.
Þessa mynd mun jeg* altaf
geyma af Pjetri Halldórssyni. Hún
er fögur, og skortir mig þó bæði
þekkingu og hæfileika til þess að
„Jeg hefi engum göi'-f
ugri manni kymsl
fnieiri áhrif innan þingveggjanna
en sjeð verður af því er skráð
éé^efir verið.
• •
fylgja honum þangað sem honum
leið best og hann var sjálfur
stærstur, í hljómlistina, en þar
átti Pjetur Halldórsson alveg ein-
staka hæfileika og óvenju mik-
inn unað.
★
Alt frá því jeg fyrst tók virk-
an þátt í stjórnmálum var mjer
kunnugt um, að fast var leitað á
Pjetur Halldórsson um að taka
að sjer trúnaðar- og virðingar-
stöður fyrir flokk sinn. Man jeg
engar kosningar, að eigi væri
hann beðinn að gefa kost á sjer
til framboðs, en hann færðist alt-
af undan svo fortakslaust, að eigi
varð um þokað. Loks tókst þó að
buga hann til bæjarstjórnarsetu, flokkarígur og úlfúð lengst af í
og átti hann þar sæti til dauða- algleymingi. Reykjavík átti þá
vandfylta sess. Flokkurinn valdi
þá Pjetur Halldórsson í þessa
mestu virðingarstöðu er hann
hafði upp á að bjóða. Þá sem fyr
ljeði Pjetur Halldórsson ekki máls
á að taka við mannvirðingum, fyr
en honum var orðið ljóst, að sú
fórn var flokksleg nauðsyn.
★
Annar maður, er í mörg ár hef-
ir verið í nánu samstarfi við Pjet-
ur Halldórsson um bæjarmálin,
mun lýsa starfsemi hans í þeim
efnum. Jeg hygg að auðsannan-
legt muni reynast, að ef tekið er
tillit til þeirrar aðstöðu er Pjetur
átti við að búa, muni orðstír hans
mikill. Á hans stjórnarárum var
dags. Var nú enn fastar á leitað
um framboð til Alþingis, en Pjet-
ur Halldórsson sat við sinn keip.
Man jeg það síðast af þeim við-
skiftum, að er ákveða átti fram-
boð hjer í Reykjavík 1931, bað
Jón Þorláksson mig að ná Pjetri
á sinn fund. Skyldum við nú báð-
ir leggja að honum og höfðum
við ákveðið að nú skyldi honum
ekki undankomu auðið. Jeg* minn-
ist þess aldrei að hafa verið þar
viðstaddur er jafn fast var að
manni lagt og Jón Þorláksson þá
lagði að Pjetri Halldórssyni. Vissi
Jón vel um vináttu Pjeturs og
virðingu í sinn garð og sparaði
hvorugt eftir því sem við átti, og
var heldur eigi rökvana í það
skiftið fremur en ella. En Pjetur
færðist undan. og bar við önnum
og ýmsu öðru. Að síðustu fór Jón
í vasa sinn, dró upp pappírsörk,
rjetti Pjetri og sagði með festu,
ekki upp á pallborðið hjá þeim
er rjeðu í landsmálunum, og hörð
stjórnarandstaðá Sjálfstæðisflokks
ins á þingi bitnaði í ríkum mæli
á meirihlutavaldi Sjálfstæðis-
manna í bæjarstjórn höfuðstaðar-
ins. Pjetur Halldórsson gegndi þá
vandamesta starfi í opinberu lífi
þjóðarinnar, og gerði það eins og
sá einn getur, sem bæði er góðum
gáfum gæddur, festu, stillingu og
myndugleik — og átti sjer svo
enn það til ágætis, að vera svo
elskulegur maður, að sjerhver and-
stæðingur hlaut að taka nærri sjer
að beita hann taumlausri rang-
sleitni.
Til viðbótar þessu er svo hitt,
að þrátt fyrir illa aðstöðu, myndi
sfi hugsjónin, sem hjartfólgnust
var borgarstjóranum Pjetri Hall-
dórssyni, hitaveitan, hafa fengið
að rætast nú á þessu hausti, ef
heimsstyrjöldin hefði ekki riðið
Við íslendingar stöndum um
þessar mundir á vegamótum í
stjórnmálalífi þjóðarinnar. Brá5-
lega líður að því, og kannske fyr
en varir, að við tökum að fullu
og öllu yfirráð allra okkar mála.
Er oft á það minst, að þá verði
æðsta stjórnin flutt inn í landið,
lýðveldi stofnað og forseti kos-
inn. Þykir flestum sú hugsun góð,
en sumum þó sá hængur á, að
mikill vandi sje á höndum um
val manns í þann virðingarsess.
Jeg segi álit flestra Sjálfstæð-
ismanna, og þar á meðal okkar
allra þingbræðra Pjeturs Halldórs-
sonar á honum, mannkostum hans,
gervileik og góðvilja, er jeg stað-
hæfi, að meðal þeirra sárafáu er
þann sess myndi prýða, var hann,
enda átti hann þá konu er þar
hefði eigi síður sómt sjer.
Hann var göfngmenni og höfð-
ingi í sjón og reynd. Þess vegna
var hann ástsælastur maður í
þessu bæjarfjelagi.
Ólafur Thors.
Skilyrði
laxveí ða
á íslandi
Þakklátur
fctðamaður
um leið og hann leit á hann: „Þíi yfir.
liefir kannske mætari forföll en j Margan myndi hafa langað til
jeg“. Var þetta umsögn þekts er- j þess að hann hefði mátt lifa að
lends sjerfræðings um heilsu Jóns. sjá það stórvirki fullkomnað.
í því stóð að honum bæri tafar- ★
laust að láta af öllum stjórnmála- Sá, er kynnast vill störfum Pjet-
störfum, ella væri hann í yfir-' urs Halldórssonar á Alþingi og á-
vofandi lífshættu. „En jeg hefi hrifum hans á gang málanna þar,
barasta ákveðið að taka ekkert má ekki láta sjer nægja rann-
tillit til þess“, bætti Jón Þorláks- sókn Alþingistíðindanna. Að sönnu
son við. jinunu þau bera honum vitni sem
Pjetur Halldórsson varð mjög góðum ræðumanni, víðlesnum, fjöl-
vandræðalegur. Hann vildi ekki i mentuðum, raunhæfum, vel viti-
gefa kost á sjer, en eftir þetta
fanst honum víst að hann gæti
ekki neitað Jóni Þorlákssyni. Jeg
rek þá sögu ekki lengra, nema að
segja frá því, að mjer rann svo
til rifja að jeg gugnaði og gekk
í lið með Pjetri Halldórssyni. Við
skildum síðan allir eftir hálfa
stundu, svo að við höfðum aldrei
verið betri vinir.
Rúmu ári síðar vann Jón Þor-
láksson sigur á mótstöðu Pjeturs
Halldórssonar, og var liann kos-
inu á þing haustið 1932 og sat
þar til dauðadags.
Eftir andlát Jóns Þorlákssonar,
í marsmánuði 1S)35, þurfti Sjálf-
stæðisflokkurinn að skipa í hans
bornum og alvörugefnum manni.
En þó mun sú mynd sýna of ein-
hliða Reykvíkinginn, manninn,
sem altaf stóð á verði fyrir mál-
efnum fæðingarbæjar síns, höfuð-
borgarinnar, sem síðari þingsetu-
ár hans, hafði skipað honum sinn
æðsta sess. En Pjetur Halldórs-
son var meira en þetta. Hann
var alla sína þingmensku einn
aðal-áhrifamaður þess flokks, sem
er flokkur allra stjetta og lætur
sig sjerhvert þjóðmál skifta. A
flokksfundum, þar sem ráðum er
yáðið, lagði Pjetur Halldórsson
mikið til flestra meiriháttar mála,
og jafnan til góðs. Þess vegna
hafði hann alt önnur og miklu
Einu „túristarnir‘% sem komn
hingað síðastliðið sumar, .
voru amerísk hjón, Thomas 6.
Clarke og frú, og ferðuðust þau
um landið til að kynna sjer lax-
veiðiskilyrði hjer. Þau hafa nú
skýrt amerísku blaði frá því, að
ferðin hingað „hafi verið ein-
hver besta veiðiför, að því er stað-
hætti snertir, sem hægt sje að
ímjmda sjer“.
Hjónin fóru frá Neiv York 12.
júlí, segir blaðið, í einu af hinum
ágætu skipum íslenska skipafje-
lagsins og komu til Reykjavikur
eftir 10 daga viðburðaríka för.
Þarna, í hinum straumþungu ám
á þessum útverði í Norðurhöfum,
reyndust ágæt skilyrði til lax-
veiða.
Það sem vekur sjerstaka at-
hygli er að veiðimaður, sem kem-
ur í heimsókn, verður þess strax
var, að veiðin er vel skipulögð
undir góðri stjórn. Flestar best''
árnar eru leigðar, og við b *st’>
veiðistaðina eru góð veiðima -’ia
hús, þar sem völ er á ága ‘um
túlkum og matreiðslumönnum —
Tíu dollarar á dag eru gre* ' 1 ? *
fyrir veiðileyfi (tvær stengur o-
leiguna á veiðimannahúsum.
Dr. Clarke skýrir frá gest :sn>
íslendinga, sem hann segir a*
skilji eftir góðar endurminninrr®-
Um veiðina segir hann að -••**•
hafi fundist mest, til um Þvei >