Morgunblaðið - 24.02.1944, Blaðsíða 7

Fimtudagur 24. íebrúar 1944
IfOBGUNBLAÐlÐ
7
ÞAÐ SYRTIR YFIR TYRKLANDI
DAUÐAÞÖGN ríkti í
hinni þjóðkjörnu deild tyrk
neska þingsins. Lágvaxinn
maður, dökkur yfirlitum,
reis á fætur og steig í ræðu-
stólinn. Svipbrigðalaust
andlit hans, svört stingandi
augu og djúpar hrukkur um
munninn gáfu honum mjög
þreytulegt útíit. Ismet In-
onu, forseti Tyrklands, tók
svo til orða:
,,Jeg veit, að jeg ítreka
ósk þjóðar minnar, er jeg
tek það fram, að Tyrkland
verður að varðveita hlut-
leysi sitt svo lengi sem mann
legu valdi er það auðið. Á
komandi ári munum vjer
halda áfram að viðhalda
samningstengslum vorum
við aðrar þjóðir, og fram-
fylgja þeim samningum,
sem innsigli Tyrklands er
undir. Vjer mumim áfram
halda i heiðri bandalag
\’oru við Stóra-Bretland, á
sama hátt og vináttusamn-
ing vorn við Þýskaland.
Vjer munum vandlega forð-
ast allar tilraunir til þess að
flækja oss í styrjöldina eða
ógna öryggi þjóðar vorrar,
hvaða ríki sem þar á hlut að
máli.
Jeg er þeirrar skoðunar,
að enginn efi sje á því, að af
þeim fjörutíu þjóðum, sem
nú eru hluttakendur í þess-
um hildarleik, hafi þrjátíu
og fimm flækst þar inn í
gegn eigin vilja. Þær vildu
ekki leggja út í stvrjöld,
heldur var þeim þvingað út
í hana gegn ósk sinni.
Vjer verðum að vera við
því búin, að árás kunni að
vera gerð á land vort ein-
hvern góðan veðurdag. Alt
til þessa hefir ríkisstjórnin
átt við mikla erfiðleika að
stríða í þeirri viðleitni sinni
að varðveita hlutleysi lands
ins. Til þessa dags hefir við-
leitni vor borið árangur. Á
komandi ári munum vjer
leggja oss alla fram til þess
að svo geti einnig orðið í
framtíðinni“.
Þetta gerðist fyrir um það
bil ári síðan — í febrúar-
mánuði 1943. í þann mund
var hlutleysið tvímælalaust
skynsamlegasta stefnan, er
Tyrkland gat valið. En nú
eru aðstæðurnar breyttar.
Nú er það hagur Tyrkja að
gerast stríðsaðili, og líkurn-
ar eru hundrað gegn einni,
að svo muni verða.
Tyrkir munu fara
í stríðið.
INONU PORSETI bíður
eftir hapstæðu tækifæri, og
þegar Tyrkland leggur út í
styrjöldina, verður það ekki
af því, að á það verði ráðist,
heldur vegna þess, að Tyrk-
ir munu nú telja vera kom-
inn rjetta tímann til þess
að hefja virkar hernaðarað-
gerðir gegn möndulveldun-
um. Hvað græða Tyrkir á
því að leggja út í styrjöld?
Yfirráðin yfir Dardanella-
sundi eru freistandi herfang
fyrir hvaða þjóð sem er.
Tyrkland hefir nú þessi yf-
irráð í sínum höndum og
vill halda þeim i .framtíð-
Eftir Juliet Bridgman og Allen Roberts
(Fyrri grein)
Bæði bandamcnn og mönduiveldin hafa í þessari styrj-
öld lagt mikið kapp á að halda vinfengi Tyrkja. Hern-
aðarleg iega landsins er mjög mikilvæg, auk þess sem
þeir hafa vel búinn her. í grein þessari er rætt um stjórn-
málastefnu Tyrkja og líkurnar til þess, að þeir gerist
hluttakendur í styrjöldinni.
sem var andstæðingunum
kænni.
Ismet Inonu er eftirmað-
ur Mustafa Kemal Pasha,
sem einnig er kunnur undir
nafninu „Ataturk“. Ismet
Inonu er mildur, kænn og
óaðfinnanlega klæddur og
orustu við Grikki og króaði
þá af í þorpinu Inonu á
Anatoliusljettunni. Viður-
eignin var mannskæð, enda
hefir hún síðan verið nefnd
„orustan mikla við Inonu“.
Hinum tvreim herjum lenti
þarna saman og með fífl-
djarfri og snildarlega fram-
kvæmdri hernaðaraðferð
gersigraði Ismet, hershöfð-
ingi, grísku hersveitirnar og
inni. í umróti friðarráðstefn
anna vill oft svo fara, að
landssvæði glatist og komist
í „rangar“ hendur. Þetta
vilja Tyrkir forðast. Þess
vegna vilja þeir fá sæti við
friðarborðið. En þetta er þó
ekki eina ástæðan fyrir
stríðsþátttöku þeirra.
Ismet Inonu, faðir Balk-
anbandalags-hugmyndarinn
ar, ber enn í brjósti þá löng-
un, að Tvrkland verði kjarni
sameinaðra Balkanríkja í
eftirstríðsheiminum. En ef
herir Bússa verða fyrstir til
Balkanlanda, eru allar for-
ystuvonir Tyrkja að engu
orðnar. Ef á hinn bóginn her
ir Tyrkja leggja fram ríku-
legan skerf við frelsun Balk
anríkjanna undan hernámi
nasista, þá verður aðstaða
Tyrkja við friðarborðið og
áhrif þeirra meðal Balkan-
þjóðanna mun sterkari.
Þegar Inonu komst svo að
orði í ávarpi sínu til þings-
ins, að viðleitnin í þá átt að
halda Tyrkjum utan styrj-
aldarinnar hefði verið „erf-
itt“ verk, þá var það mjög
vægt orðað. Tyrkir hafa oft,
síðan styrjöldin braust út,
átt á hættu að verða íyrir
árás, en í hvert sinn hefir
þeim tekist að víkja til hlið-
ar á síðustu stundu vegna
kænsku og stjórnmálalegra
sjónhverfinga leiðtoga
þeirra, Ismet Inonu. Revnd-
ir stjórnmálamenn viður-
kenna, að Inonu forseti sje í
hópi snjöllustu stjórnmála-
manna á alþjóðlegum vett-
vangi. Tyrkland er ekki stór
veldi, Með sínum 18.000.000
íbúum og ófrjóávjarðvegi
hefði það auðveldlega getað
orðið hjálparvana leiksopp-
ur á hinu alþjóðlega skák-
borði. Samt hepnaðist Ismet
Inonu að skapa því sess með-
'"II
tengir ágætlega saman hið krakd , sundraðar leifar
austræna og vestræna. —1 þeirra í hafið.
Hann er gagnkunnugur | 1 þakklætisskyni sæmdi
menningu Vesturlanda og Ataturk þenna eítirlætis-
skilur tónlist þeirra, listir og hershöfðingja sinn, Ismet,
Kemal Ataturk.
al áhrifaþjóða heimsins. í
einu orði sagt: Þegar að
heilastarfseminni kemur,
þá er Ismet Inonu enginn
skussi.
Forsetinn er snjall
stjórnmálamaður.
ÞEGAR ÞESSI kæni
stjórnmálamaður varð for-
seti Tyrklands árið 1938,
kom hann að landi sínu í
svipuðu ástandi og dynamit-
sprengju í brennandi húsi.
Auk þess að eiga við að
stríða margvísleg innan-
landsvandamál, þá voru
Tyrkir svo óhepnir að búa
við landfræðilega legu, sem
var svo hernaðarlega mikil-
væg, að voldugri nábúar öf-
unduðu þá. Tyrkland er
tengiliðurinn milli austurs
og vesturs, lykillinn að Balk
anlöndum og stökkbretti að
bakdyrurn Þýskalands. Við
þessar aðstæður voru Tyrk-
ir heppnir að eiga leiðtoga,
heiðursnafninu Inonu. „Þar
til vjer getum reist minn-
ismerki“, sagði Atatuík,
„mun jeg meta þetta sem
lifandi minnismerki um
hinn mikla sigur yðar“.
Ataturk neitaði af veg-
lvndi sínu að ákveða Grikkj
um nokkrar skaðabætur,
samkvæmt þeirri fornu
reglu, að sá sigraði skuli
gjalda tjónið, og sannaði
með því heiminum það, að
Tvrkland hefði tekið mikl-
um stakkaskiftum eftir bylt
inguna. Lagði hann þannig
grundvöllinn að vináttu
þessara tveggja þjóða í
fvrsta sinn í
Breytingarnar hafa
verið síórkosílegar.
ÞANNIG KOMST góður
skriður á hið nýja tyrkneska
lýðveldi og það hjelt áfram
beina stefnu með Ataturk
sem forseta og Inonu sem
forsætisráðherra, annan eirð
arlausan, taugaóstyrkan og
ákafan, en hinn mildan,
staðfastan og einbeittan.
| Sameiginlega fylgdust þeir
i með öllum mikilvægum
breytingum.
Almenn skoðun útlend-
inga á Tyrklandi. siðum þess
og venjum, er bygð á mvnd
um, frásögnum úr Þúsund
og einni nptt og ævintýrum
Abdul Hamid, sem átti þús-
und konur og ljet geldinga
sína varpa þeim fram af
kletti í Sæviðarsund, þegar
hann var orðinn leiður á
þeirrar, sem hann sá hið þeim. Fyrir fjörutíu árum
rotna, forna stjórnarfar hafa síðan var Tyrkland land
í för með sjer. Allir fram- : kvennabúra, blæjubúinna
faragjarnir Tyrkir gerðu kvenna, almáttugra vald-
sjer ljóst, að við svo búið hafa, sem gengu í skraut-
mátti ekki lengur standa.1 klæðum og báru óhemju
Óánægjan varð að báli. og dýrmæta gimsteina, og á
tísku. Þó rennur i æðum
hans blóð hins forna kyn-
þáttar. Þúsund ára styrjald-
ir og sex hundruð ára heims
veldi, hafa sett merki á ætt-
areðli hans.
Ismet Inonu er lágvaxinn
en sterkbygður og er kall-
aður „Anatoliu-dvergurinn“
af óvinum sínum. Hin svip-
brigðalausa’ gríma, er hann
setur á sig, leynir innri
ákefð, og þessi svipur hans,
sem hann hefir svo gott vald
á, hefir oft komið andstæð-
ingum hans á stjórnmála-
sviðinu úr jafnvægi.
Hann naut bæði álits og
valda í Tyrklandi á dögura
soldánsveldisins og hafði
því öllu að tapa en ekkert
að vinna við hina þjóðfje-
lagslegu og stjórnmálalegu
byltingu í landinu. Alt fyr-
ir það fórnaði hann bæði
stöðu og örvggi fyrir hug-
sjón. Hugsjón hans var eu,
að Tvrkland varpaði af sjer
hlekkjum dauðrar fortíðar
og tæki tveim höndum fram
förum lifandi framtíðar.
Ataturk og Ismeí voru
I samherjar.
| ÞEGAR ATATURK hóf
uppreisn gegn soldáninum
árið 1923, fann hann þegar
öruggan og hæfan vopna-
bróður, þar sem Ismet Pas-
ha var, en hann var þá hers-
höfðingi í her soldáns. Ismet
Pasha hafði lengi verið gram
ur í hug vegna hrörnunar
Ishmet Inenu (í miðju).
tyrkneska þjóðin hóf bvlt-
ingu, undir forustu Ata-
turks og Ismets.
Andstaðan innanlands,
sem eingöngu stafaði frá
hinni reikandi embættis-
mannastjett og fylgifiskum
hinn bóginn land fátæktar
og eymdar. Meiri hluti þjóð
arinnar var nákunnugur
hungursneyð, sjúkdómum
og óhreinindum. Tyrkir
verðskulduðu þá rækilega
þann ægilega orðróm, sem
hennar, hjaðnaði með öliu §ekk um grimd Þeirra við
strax við fyrstu erfiðleika.! þjóðaminnihluta. Þegar
En hin nýja stjórn undir
forsæti Ataturks var varla
sest í valdastól, þegar nýir
erfiðleikar mynduðust,
framförunum til hindrunar.
Grikkir rjeðust inn í Tyrk-
land með þá ætlun í
að hrifsa Dardanellasund í
sínar hendur, meðan Tyrk-
land væri of máttvana til
þess að geta borið hönd fyr-
ir höfuð sjer.
Með ósamstæðum her
Tyrkir frömdu múgmorð
Armeníumanna, vakti það
skelfingu hins siðmentaða
heims.
IJppíýsing-astöð Þingstúkunnar
hupa 'um bindindismál verðui' opin í
° G. T.-húsinu klukkan 6—7
e. h. Þeir, sem óska aðstoðar eða
ráðleggingar vegna drykkju-
skapar sín eða sinna, geta kom-
ið þangað og verður þeim liðsint
eftir föngum. — Með þessi mál
verður farið sem trúnaðar- og
lagði Ismet, hershöfðingi, til einkamák