Morgunblaðið - 30.03.1944, Blaðsíða 7

Fimtudagur 30. mars 1944.
MORGUNBLAÐIÐ
T
EFTIRLÆTISKONA SOLDANSINS
ÞAÐ TÓK næstum þrjár
aldir fyrir hinn kristna
heim að komast á jafn hátt
menningarstig og hið forna
Rómaveldi stóð á, áður en
rómverska heimsveldið lið-
aðist sundur.
Samskonar þjóðfjelags-
legt fyrirbrigði gerðist í
Austurlöndum við komu
Múhameðs og hinnar and-
legu byltingar, sem kenn-
ingar hans ollu. Engu að
síður varð þó hægfara þró-
un mannkærleikakenninga
þeirra, sem kóraninn og bibl
ían fluttu, einkum að því er
varðaði lög og venjur, bæði
í Asíu og Evrópu.
Ef litið er á hina almennu
skipan málanna á sextándu
öld, þá sjáum vjer, að enda
þótt Evrópa stæði þá á
barmi Renaissance (endur-
fæðingar) tímabilsins, þá
ljek ólifnaður og grimd enn
lausum hala í flestum lönd-
um.
Ljensherrarnir í Þýska-
landi, sem um þessar mund-
ir höfðu ekki tækifæri til
þess að fara ránshendi um
annara lönd, þjökuðu á all-
ar lundir fátækan bænda-
iýðinn í sínum eigin lönd-
um. Þeir myrtu og drekktu
í Dóná einni þúsundum
manna, sem voru að fram
komnir af hungri. í Frakk-
landi fyrirskipaði Katrín
af Medici hin hryllilegu
múgmorð á Bartholomeus-
nóttina, og var enginn hörg-
ull á trúverðugum Frökk-i
um, sem fúsir voru til þess
að drepa samlanda sína. —
í Rómaborg hafði Borgia
páfi skapað slíkt ástand í
Vatikanborginni, að það
minti einna helst á Sódóma
og Gómorra. Á Spáni setti
rannsóknarrjetturinn stóra
svarta bletti á blöð sögunn-
ar með tryllingslegri grimd
sinni.Um sama leyti var svo
almenningi í Englandi tíð-
um sýndar brennur galdra-
manna og töfrakvenna, og
Hinrik, konungur, hafði
ekkert samviskubit út af
því, að losa sig við konur
sínar eða vini með morðað-
ferðum Nerós.
Allt þetta báru hlutaðeig-
andi þióðir með þögn og þol
inmæði. Það er því ekki að
undra, þótt auðið væri að
fylgja í Tyrklandi vilii-
mannlegum venjum hinna
frumstæðu Austurlanda,
þar sem þjóðfjelagsleg og
trúarleg þróun hafði ekki
hafist þar fyr en fimm öld-
um síðar en í Evrópu. Allt
frá því er Múhamed II. her-
tók Konstantinópel árið
1453, hafði hirð soldánsins
verið gróðrarstía ósiðsemi,
öfundsýki, glæpa, hindur-
vitna og ofstækis, og allt
gerðist þetta á sjónarsviði,
sem var víðfrægt fyrir feg-
urð og óhóf.
Kvennabúrið var ekkert
hrevsi.
KVENNABÚRIÐ, er reist
var skammt frá höll
soldáns,.var umlukt af há-
ura múr, og stóð það rjett
við Bosporussund.
Eftir F. Matania
yik/
Margar einkennilegar sagnir hafa gengið nieðal vestrænna þjóða af
lífinu í Austurlöndum. Eftir hrun austrómverska ríkisins kom Tyrkjaveldi til
sögunnar, og var Tyrkjasoldán um skeið mjög voldugur þjóðhöfðingi. Eft-
irfarandi frásögn er um eina konu Tyrkjasoldáns, sem strauk úr soldáns-
garði til þess að bjarga lífi sonar síns, en líkur eru til, að hann hefði orðið
soldán, ef hún hefði verið kyr.
í stórfenglegum görðum
hallarinnar voru fögur lysti
hús af allskonar gerðiím og
mjög skrautleg. Þá voru þar
einnig tjarnir og sundlaug-
ar, sumar með dýrðlegum
útbúnaði, þar sem eftirlæt-
iskonur soldánsins gátu bað
að sig. Sumar voru laugar
þessar yfirbygðar, en aðrar
undir berum himni, og voru
þá ilmandi laufkrónur til
verndar gegn geislum sól-
arinnar. Gangstígir lágu
milli hinna ýmsu lystihúsa,
sem notuð voru í margskon • hvern góðan veðurdag frá
ar tilgangi, ýmist til ásta-1 þeim hrifnir og teknir af
funda, sem dvalarstaðir fyr j hfi. Oft varð hin hamingju-
ir hina hamingjusnauðu sama móðir nýja soldánsins
dán andaðist,. hafði hinn nýi
soldán rjett til þess að láta
taka af lífi alla bræður sína,
á hvaða aldri sem þeir voru.
Ef nokkrar af konum hins
látna soldáns gengu með
barn, þá var þeim drekkt.
Svstrum og stjúpsystrum
einum var þyrmt.
Þessi grimmilegu lög ollu
þeim konum í kvennabúr-
inu, sem börn eignuðust,
miklum harmi, því að það
var næstum útilokað annað
synir þeirra yrðu
en
em-
ungu prmsa, er voru útilok-
aðir frá öllum opinberum
störfum, eða til búsetu fyr-
ir ekkjur látinna soldána.
í risabyggingunni sjálfri
voru bókasöfn, myndasöfn
og skrautlegir salir, lagðir
marmara, þar sem veislur
og hirðsamkomur voru
haldnar.
Á svo fögrum stað hefði
fólk átt að geta verið ham-
ingjusamt, en það var langt
frá því, eins og við síðar
munum sjá.
Aðsetursstaður Tyrkjasol-
dáns var algerlega lokaður
fyrir öllum framandi mönn
um. Jafnvel sendiherrar er-
lendra ríkja fengu aldrei að
gang að innsta hring hirð-
arinnar. Innan hallarmúr-
anna dvöldust um 5,000
manns, sem bjuggu við járn
aga. Gegndi fólk þetta marg
víslegum embættum.
Meðal reglna þeirra, sem hún sje sögð.
Suleiman soldán innleiddi,
var ein, sem hafði í för með
sjer mikið blóðbað í hvert
sinn, sem nýr þjóðhöfðingi
tók við völdum.
í kvennabúri soldáns var
fjöldi ungra kvenna frá
mörgum þjóðum, sem vegna
fegurðar sinnar höfðu verið
valdar úr farmi þrælakaup-
manna og sjóræningja. —
í hópnum var ætíð einhver
eftirlætiskona, en aldrei
mun hún lengi hafa notið
ein allrar blíðu soldánsins.
Fyrsta sveinbarnið, sem
soldáninum faMdist, varð
erfingi ríkisins. Önnur börn,
hvort sem þau voru fædd af
sömu móður eða ekki,
höfðu að sjálfsögðu engan
rjett tiLríkiserfða, nema rík
iserfinginn andaðist.
að horfa á hina syni sína af-
henta böðlinum.En það varð
þó til þess að vega upp á
móti þessum raunum, að
hún varð „Valideh“ eða móð
urdrottningin, og fjekk ótak
markað vald yfir öðrum
konum í kvennabúrinu.
Þær tvær eftirlætiskon-
ur, sem á sinum tíma höfðu
mest áhrif á eiginmenn sína,
voru Rosella hin fagra, ást-
mær Suleimans mikla, og
Baffa, aðalsmærin frá Veni
ziu, sem skipaði virðingar-
sessinn í hjarta Murad, sol-
dáns. — Hvorug þessara
kvenna megnaði þó að fá
breytt hinum grimdarlegu
ákvæðum ríkiserfðalag-
anna.
Sumum mæðrum hepn-
aðist þó að bjarga börnum
sinum undan þeim örlögum,
sem biðu þeirra. Sagan af
Elenku er vel þess virði, að
Elenka nær ástum soldáns.
MEÐAL hinna mörgu
þræla, sem Kislaragasi kom
með til Baffa, voru fjórar
framúrskarandi fagrar stúlk
ur. Stúlkur þessar ljet hún
vandlega rannsaka til þess'
að sannfæra sig um það, að
engir gallar væru á sköpu-
lagi þeirra.
Þegar þeim hafði verið
skýrt frá þeim glæsilegu ör
lögum, sem biðu þeirra, las
Baffa þeim rækilega fyrir
um skyldu þeirra til undir-
gefni og hlýðni. Síðan skip-
aði hún hirðmeyjum að
færa þær í viðeigandi
skrúða, áður en þær væru
leiddar fyrir herra sinn.
Múhamed tók á móti þeim
umkvartanalaust og virtist
fyllilega gera sig ánægðan
með þær, þótt ekki væru
þær fleiri en fjórar.
Stúlka af Kirgisaættum
var sú fyrsta, sem varð van
fær. Ef afkvæmi hennar
yrði drengur, myndi hún
hljóta tignarheitið Hassaki,
sem þýðir móðir ríkiserf-
ingjans og tilvonandi Vali-
deh. Litlu síðar kom í ljós,
að önnur stúlka var í sama
ástandi. Var hún grísk, og
hjet Elenka.
Fagurt og virðulegt and-
lit hennar hafði þegar haft
djúp áhrif á Muhamed, og
það fór heldur ekki framhjá
hinni athugulu Valideh,
hversu hann tók þessa
stúlku fram yfir aðrar. En
hún var nógu hvggin til þess
að láta ekki á neinu bera að
laus við alla metorðagirnd,
og hefðí íúslega gegnt hinni
auðvirðilegustu stöðu, ef
hún aðeins með því hefði
getað trygt öryggi sonar
síns. Barnið varð mjög bráð
þroska. Drengurinn var fal-
legur og greindur, og oft
sást Elenka kjökra, er hún
1 jek við hann. Hún tr-úði
aldrei neinum fyrir orsök
harma sinna, en þegar tím-
ar liðu, tóku sálarkvalir
hennar að hafa áhrif á
heilsu: hennar, og hún varð
föl og mögur.
Að siðustu fór soldárúnn
sjálfur að verða k-víðafullur
um heilsu hennar. — Baffa
lagði sig alla fram til þess
að draga athygli hans frá
Elerrku, og bætti í því skyni
sífelt fleiri fegurðardísum
í kvennabúr hans, en henni
til mikilla vonbrigða, hafði
þetta þveröfug . áhrif. •—
Fölvi Elenku hafði einhver
töfraahrif á soldáninn, og
hann Iaðaðist nú enn meir
að henni en áður.
smm.
Þegar Murad soldán, and- i í fyllingu timans ól Kir*
aðist, kom sonur hans Mu-
hamed III. til ríkis. Hann
var þá mjög ungur og son-
ur eftirlætiskonunnar Baffa
sem var svo hamingjusöm,
að eiga engin önnur börn.
Daginn eftir valdatöku hans
var dauðadómur kveðinn
upp yfir öllum öðrum svein
börnum Murads, soldáns. —
Aðeins þrjátíu stúlkum var
hlíft.
Baffa varð Valideh, og
hún hagnýtti sjer vald sitt
út i ystu æsar, einkum yfir
svni sinum. Henni varð það
ljóst, að ef hún gæti haft
vald yfir Muhamed, myndi
hún um leið verða drottnari
Flcst barnanna urðu að
deyja ung.
TALA barnanna var mjög
breytileg. Selim, soldán,
Ijet eftir sig 102 börn, og var
þó aðeins f jörutíu og sex ára
gísastúlkan sveinbarn. —
Leynd skelfing greip Elen-
ku heljartökum. Hún hafði
vonað og beðið að keppi-
nautur hennar eignaðist
mevbarn, og þegar nú hið
gagnstæða hafði orðið, gat
hún aðeins vonað, að af-
kvæmi hennar yrði stúlka,
til þess að það fengi að lifa.
Elenka fíýr.
ÞESSI óvænta dýrkun sol
dánsins hvatti Elenku til
þess að biðja hann óvenju-
legrar bænar. A hjartnæmri
stundu skýrði hún honum
frá því, að loftslagið í Kon-
stantinopel væri ekki holt
fyrir sig, og hún myndi því
verða honum mjög þakklát,
ef hann gæfi henni tæki-
færi til þess að dvelja i
nokkrar vikur suður í Kaira
sjer til heilsubótar. Múham
ed vildi ekki gefa henni
neitt svar,. án þess að ráð-
færa sig fyrst við Baffa, og
var því málið látið niður
falla í bili. En þegar Baffa
spurði þessi tíðindi gat hún
vart trúað sinum eigin aug-
um. Það, sem hún hafði
ekki þorað að vona, hafði
nú gerst. Hún hvatti því El-
enku með öllu móti til þess
að yfirgefa höllina, og hjálp
aði henni sjálf til að afla
nauðsynlegs útbúnaðar til
ferðarinnar.
Múhamed þótti sárt að
verða að skilja við eftirlæt-
iskonu sína, en hafði gefið
loforð sitt, og kvaddi hana
með miklum innileik
í fylgd fjölda þjóna og
geldinga hjelt hin unga
móðir með son sinn í áttina
til Egyptalands. Á leiðinnr
skipaði Elenka skipstjóran-
um að halda til Saloniki, þvi
En örlögin höfðu ákveðið að litli prinsinn virtist veik
á annan veg, og eftir að, ui’ Nokkrum dögum síðar
hafa beðið með mikilli eft- andaðist drengurinn.
irvæntingu mánuðum sam-
an, ól hún sveinbarn.
Um þetta leyti sýndi
þriðja konan merki þess,
að enn myndi fjölskylda sol
dánsins vaxa. Hún var dökk
alls Tyrkjaveldis. — Hún eygð Kýpurstúlka og nógu
ákvað að tryggja það, að son kæn til þess að sýna Baffa
ur hennar yrði aldrei um of
ástfanginn af einni ákveð-
inni stúlku. Kislaragasi, er
hafði með höndum kvenna-
veiðar fyrir soldáninn, fekk
skipun um að láta drottn-
inguna fyrst athuga stúlk-
urnar, áður en þær væru
þegar hann ljest. Þegar sol- teknar í kvennabúrið.
hina mestu undirgefni og
herra sínum mikla lotningu.
Fjórða stúlkan var ekk-
ert mikilvægt hlutverk í
harmleik þessum, og sagn-
irnar gefa heldur engar upp
lýsingar um hana.
Móðurástin var ríkasta
tilfinning Elenku. Hún var
Á ströndinni fór fram
stórkostleg jarðarfararat-
höfn, og var likami drengs-
ins lagður i gröf skamt frá
.,moskunni“ miklu.
Elenka sendi síðan einn
geldinganna til Konstanti-
nopel til þess að flytja þessi
sorgartíðindi.
En sama dag hvarf El-
enka. Einn af hinum svörtu
geldingum hennar var einn
ig horfinn og benti það til
þess, að hann hefði verið
hjálparmaður . hennar við
vandlega undirbúinn flótta.
Framhald á 8. síðu