Morgunblaðið - 12.07.1944, Blaðsíða 5

pUiðvikudagur 12. júlí 1944
MORGUNBLAÐIÐ
EMÍL
EMIL THORODDSEN verður
jarðsunginn í dag. Með söknuði
fylgja Reykvíkingar honum til
grafar. Hjer ól hann mestan
aldur sinn. Hjer vann hann æfi-
starf sitt. Hjer átti hann heima.
Þó allir vissu, að hann væri
ekki heilsuhraustur, kom mönn
um fráfall hans á óvart.
Hæfileikar hans voru svo
miklir. Þeir höfðu aldrei notast
honum nje þjóð hans til fulls.
Hann lifði ekki nema vorgró-
andann. Menn töldu víst að
hann ætti sumarið eftir.
★
Hann var fæddur í Keflavík
16. júní 1898. Faðir hans, Þórð-
ur Thoroddsén, var þar hjeraðs*
læknir. Foreldrar hans fluttust
til Reykjavíkur er hann var 6
ára að aldri. Faðir hans gerðist
þá starfsmaður hins nýstofnaða
íslandsbanka.
Snemma bar á frábærum gáf
um hans, einkum á sviði tón-
listar. Sagði moðir hans, frú
Anna Thoroddsen, dóttir Pjet-
urs organista Guðjohnsen, svo
frá, er Emil var orðinn full-
tíða maður, að hún hefði frá
því hann var barn. borið í
brjósti sjer kvíða fyrir því, að
á þessum syni sínum sannaðist
hið fornkveðna, að þeir, sem
guðirnir elska, deyja ungir. —
Löngu innan við 10 ára aldur
var slagharpan orðin honum
kært og viðráðanlegt hljóðfæri.
Hann gekk í Mentaskólann,
er hann hafði aldur til, og út-
skrifaðist þaðan 19 ára að aldri.
Skólabræður hans dáðu hann.
Það, sem aðrir þurftu að eyða
í tíma og fyrirhöfn, lá fyrir
honum sem opin bók. Haft er
eftir íslensku kennara hans,
Sigurði Guðmundssyni skóla-
meistara, að hann hefði aldrei
fyrirhitt lærisvein með ríkari
stílgáfu en Emil. Skólanámið
fullnægði ekki fróðleiksþörf
hans. Hugur hans hneigðist að
myndlist. Hann las listasögu og
iðkaði píanóleik. Samdi hann
nokkur lög á þeim árum. Hann
teiknaði og málaði í frístundum
sínum. Myndir hans voru aldrei
innantómar eftirlíkingar. Hann
fór strax þar, sem í öðru, sínar
eigin leiðir. Að afloknu stú-
dentsprófi sigldi hann til Hafn-
ar. Stundaði hann listasögu við
Hafnarháskóla og fjekst nokk-
uð við að mála. Mun þó aldrei
hafa lagt mikið kapp á þá grein,
eftir að hann kom til útlanda.
Nú snjeri hann sjer með
meiri alvöru að tónlistinni.
Hann var í Höfn til ársins 1920,
en síðan í Þýskalandi, Leipzig
og Dresden í 4 ár. Kom hingað
heim 1924 og stundaði nám hjá
ýmsum afbragðskennurum.
★
Þau 20 ár, sem liðin eru síð-
an, hefir aðalstarf hans verið á
sviði tónlistarinnar. Þeir Páll
Isólfsson og hann voru aldavin-
ir og samstarfsmenn. Þekti Páll
hann og verk hans manna best.
Páll segir um þenna látna vin
sinn:
— Emil Thoroddsen var f jöl-
gáfaðasti maour, sem jeg hefi
fyrir hitt á lífsleiðinni. Það hefi
jeg lengi vitað. Og þeir, sem
þektu hann best, hafa sömu
sögu að segja.
jW^T"’ ■
IMINNINGARORÐ UM
THORODDSEIM TÓiMSKÁLD
Hann var ekki fyrr sestur að
píanóinu en maður sá það,
heyrði og fann, að hann var
skáld. Hinn skáldlegi andi
hans, hugarflug hans. næmi
hans á svipbrigði hljómanna,
kom fram í hverjum tón. Þetta
varð öllum ljóst, á opinberum
tónleikuni hans, er hann hjelt
hjer í bæ, og eins er hann ljet
til sín heyra í útvarpi. Þegar
hann annaðist undirspil með
söng, var hann manna lægn-
astur að fylgja söngmönnun-
um, í öllum þeirra útúrdúrum.
Því honum voru allir vegir fær
ir, þegar hann beitti fyrir sig
hljóðfærinu. Átti hann vart
sinn líka í að .,transponera“
lögum frá blaði, þegar því var
að skifta.
Oft hafði jeg orð á því við
hann, segir Páll, að hann van-
rækíi snilligáfu sína. Því ert
þú ekki altaf að semja tónverk,
sagði jeg við hann. En hann
sinti því lítt, kærði sig ekki
um það. Kanske vegna þess að
öll metorðagirni var honum
fjarlæg. Hann samdi helst ekki
tónverk, nema einhver tilefni
væri til þess.
Sem belur fer komu stöku
sinnum þau tilefni. Eins og t. d.
þegar hann setti Pilt og stúlku
á leiksvið. Þá orkti hann lögin
fyrir kvæði afa síns, lög, sem
standast samjöfnuð við það sem
mælt er á alþjóða mælikvarða.
Og þegar hann tók sig til og
tók þátt í samkepni, þá hlaut
hann verðlaunin, og það jafn-
vel þó tónverk hans væru að
hei£a mátti augnabliks verk.
Méðal tónverka Emils eru
heitir handbók í tveim bind-
um, sem nýlega er komin út,
og Brynleifur Tobíasson menta
skólakenari hefir samið. Út-
gefandi er bókaforlagið Fag-
urskinna, en upphafsmaður að
útgáfu þessari er Guðmundur
Oamalíelsson.
Yar upprunalega áformað
að bók þessi kæmist lit fyrir
3—4 ár.um. En verkið reyndist
meira og torsóttara, en hægt
var að gera sjer grein fyrir
að óreyndu.
I bók þessari eru helstu æfi-
atriði 3755 Islendinga, þeirra,
sem uppi voru 1. febrúar 1904,
er Islendingar fengu heima-
stjórn, og fram á þenna dag.
Er bókin alls um 800 blaðsíð-
ur, svo 4—5 manna er getið
á hverri síðu. Bóþin er letur-
drjúg, og því mjög mikill fróð
leikur þarna saman komin um
æfi einstakra manna.
Svo segir í formála bókar-
innar, um reglur þær, sem
farið hefir verið eftir um upp-
töku manna í bók þessa:
lljer eiga að vera allir al-
þingismenn og embættismenn
á íslandi frá 1. febrúar 1904
| til þessa dags, þar með taldir
ráðherrar og helstu sýslumenn.
I Ilreppstjórar eru hjer taldir
I á umræddu tímabili, en því
þessi helst: Alþingiskantatan
1930, er hann hlaut verðlaun
fyrir, háskólakanfata, er hann
var beðinn að semja í sambandi
við vígslu hinnar nýju háskóla-
byggingar, þá má einnig nefna
sönglög og píanólög og strok-
kvartett. Fyrstu verðlaun fjekk
hann fyrir sjómannasöng fyrir
nokkrum árum og nú fyrir lag
sitt „Hver á sjer fegra föður-
land“, og var það „svanasöng-
ur“ hans.
Yfir öllu því sem hann samdi,
«
var óvenjulegur menningar- og
snildarbragur heimsborgarans.
En þegar farið var að hæla
honum fyrir eitt og annað, sem
hann hafði gert, þá fór hann hjá
sjer og vildi ekkert gott um sig
heyra. Því þó aðrir væru ánægð
ir með verk hans, varð aldrei
fundið, að hann væri það sjálf-
ur. Þvert á móti.
Fyrir mörgum árum hafði
miður mun hreppstjói’atalið
ekki vara tæmandi. Enn eru
nefndir allir þeir bændur, sem
hlotið hafa heiðurslaun úr
styrktarsjóði Chr. konungs
IX., þ. e. þeir, sem eru á lífi
1. febr. 1904, og aðrir miklir
framkvæmdamenn um búnað
og fjelagsmálafrumuðir í
bændastjett og þeir, sem á ein-
hverju öðru syjði hafa skarað
fram úr eða bfíið lengi við
góðan orðstír.
Sjáva^rútferðarmenn, skip-
stjórar, stýrimenn, vjelstjórar,
hafnsögumenn og ýmsir dug-
andi bátaformenn og sjónienp
eru hjer taldir eftir þeim heim-
ildum, sem fyrir hendi hafa
verið, en mjög toi’velt hefir
verið að afla þeirra. og harma
jeg það. en við- því verðuo
ekki gert.
anir og verslunarumboðsmenn
éru teknir upp, einknm að
því er kemnr til Reykjavíkur,
'eftir bendingu frá skrifstofu
Yerslunarráðsins og Samb. Isl.
samvinnuf jelaga.
Iðnaðarmenn og iðjurekend
ur eru taldir, einkum í Reykja-
vík, eftir bendingu frá Land-
sambandi iðnaðarmanna.
Bæjarstjórar og margir
hann t. d. samið Iag, sem nú
er orðið víðkunnugt. Kunningi
hans hafði óskað eftir því, að
fá frumritið til varðveislu. Höf-
undurinn Ijet sjer fátt um finn
ast, tók nótnablöðin og stakk
þeim í ofninn. Það var daufur
eldiir í ofninum þá stund, svo
hinn tilvonandi eigandi nótna-
blaðanna gat bjargað þeim úr
eldinum. Þannig varðveittist
það tónverk.
En enginn veit hve mikið fór
í eldinn.
★
Fyrstu ár úlva’.’psins var
hann starfsmaður þess. Þau ár
vann hann ómetanlegt verk fyr
ir þá stofnun. Auk þess sem
hann var hinn ágætasti píanó-
leikari, tók hann saman fjölda
af tónlagasyrpum íslenskra
þjóðlaga og laga íslenskra höf-
unda. Er það slórkosllegur
fengur fyrir útvarpið að eiga
þessi lagasöfn. Hann var með
afbrigðum afkaslamikill mað-
ur, er því var að skifta, og hann
fjekk viðfangsefni sem voru
honum hugleikin. Ljek þá verk
ið í höndum hans. Hann flutti
líka mjög góð erindi um tón-
list í útvarpið, fræðsluerindi og
önnur. Erindi þessi báru af
flestu því, sem útvarpið hefir
haft ao bjóða á þessu sviði, því
hjá honum fór saman djúptæk
þekking á efninu. og mikil stíl-
gáfa í allri framsetningu.
★
Árið 1935 ferðaðist hann með
Karlakór Reykjavíkur, sem
píanóleikari, um Norðurlönd.
Ljek hann þá í útvarp m. a. í
Höfn. En þar hafði hann áður
starfsmenn bæjarfjelaga eru
hjer taldír.
Þá eru hjer taldir helstu
rithöfundar og fræðimenn,
skáld í bundnu niáii og ó-
bundnu, listmálarar, rnynd-
höggvarar, myndskerar, hljóm
listarmenn allskonar, helstu
veitingamenn, verkfræðingar,
arkitektar, rafmagnsfræðingar
póstar, hæstarjettarlögmenn,
lyfsalar, helstu lögreglumenn,
praktiserandi sjerfræðingar í
læknastjett, helstu hjúkrunar-
konur og fáeinar ljósmæður,
leikarar ráðunautar, ýmsir
verkstjórar, fiskimatsmen,
bankamenn og blaðamenn.
Þegar bókín kom iit. voru
2355 manns. á líi'i af þeim,
‘sem þar er getið.
verður vinsæl bók,
ha A bæði gagn
af. þyí tslendingar
verið mikið fvrir
að hafa sem
vitneskju um , sam-
■landa sína.
Kauphöllin
er miðstöð verðbrjefa-
viðskiftaima. Sími 1710.
haldið sjálfstæða píanótónleika.
Skömmu síðar veiktist hann
af berklum. Átti hann lengi í
þeim sjúkdómi. Var um tíma
á heilsuhæli í Danmörku. Kom
þaðan eftir mikla læknisaðgerð,
með annað lungað óstarfhæft,
en hitt mikið skemt. Næstu ár
var hann heilsutæpur Enn var'3
hann að leita til sjúkrahælis-
vistar, hjer á Vífilsstöðum. Þa'ð
an kom hann fyrir 4 árum.
Þessi síðustu ár hans uröu
á margan hátt þau ríkustu í æíi
hans. Á Vífilsstöðum kyntist
hann eftirlifandi konu sinni,
Áslaugu Bjarnadóttur. Hún
skapaði honum fallegt og hlý-
legt heimili. Hann vann þessi
ár meira en nokkurn gat grun-
að, að heilsa hans leyfði. Áður
hafði hann fengist við að stað-
setja og lagfæra leikrit, fyrir
leiksýningar hjer. Og skopleiki
samdi hann, hvern af öðrum.
Þeir báru annan blæ en menn
eiga hjer að venjast. Þar voru
skoplegar hliðar manna og þjóS
lífs leiddar í Ijós, án smásmugu
legrar meinfýsni. Yfir öllu sem
hann Ijet frá sjer fara, hvort
heldur var í bundnu máli eða
óbundnu. var hin sama hatt-
vísi, sem yfir allri framkornu
mannsins. Hann leit á mannlíf-
ið og samferðafólkið af sjór.ar-
hól hins víðsýna gáfumanns.
En honum var áberandi í nöp
við þá ménn, sem reyndu að
sýnast meira en þeir voru,
reyndu að tildra sjer hærra en
hæfileikarnir ley/ðu þeim, á
kostnað annara. Þetta var hon-
um andstygð, enda var það á-
báflega fjarri allri skapgfrð
hans.
Yrði hann ekki var við neinn
uppskafningshátt, var hann
mildur og sanngjarn í dómum
sínum. Velvildin skein út Úr
hverri línu hans, þegar hann
fann, að menn lögðu sig fram
af einlægni og áhuga og ætl-
uðu sig ekki meiri menn en
þeir voru.
★
Síðasta daginn, sem hann
lifði, kom vinur hans í heim-
sókn til hans. Gesturinn hafði
ekkert hugboð um að skilnað-
arstundin væri í nánd. Sjúkling
urinn spyr:
,.Hvað er að frjetta úr líf-
inu?“
Komumaður skildi ekki fyrri
en er hann heyrði andlátsfregn
ina daginn eftir, hvað vinur
hans átti við með spurningunni.
Hann var að kveðja lífið, og
hann vissi það. Þetta var síÁ-
asta spurning hans um það,
sem geroist á þeim slóðum.
En spurningin vakir í huga
jmanns: ..Hvað er að frjetta úr
lífinu?”
Það eru menn eins og Emil
Thoroddsen, sem gera lif þjóð-
arinnar ríkara, menn, sem lifa
ulan og oían við alla meðal-
mensku, hreppapólitík og dæg-
urþras, menn, sem lifa í list
sinni, ekki sist þegar list þeirra
og hæfileikar endurspegla lífs-
þrótt og frjómagn íslenskrar
menningar. Þegar þeir falla frá,
dregur ský fyrir sól. Þeit
þyrftu, þjóðarinnar vegna, að
fá að lifa alt æfi sinnar sumar,
V. St.
Islendingaættir: Cagnleg handbók
IIVER ER MAÐURINN
Kanpm enn, kaupf j elagsst jór
ar, ýmsir starfsmenn við versl-
Þetta
sem margir
og gaman
hafa áltaf
það- gefnii',
elegsta