Morgunblaðið - 16.06.1946, Blaðsíða 6
6
MORGUNBLAöIÐ
Sunnudagur 16. júní 1946
Útg.: H.f. Árvakur, Reykjavík.
Framkv.stj.: Sigfús Jónsson.
Ritstjórar: Jón Kjartansson,
Valtýr Stefánsson (ábyrgðama.).
Frjettaritstjóri: ívar Guðmundsson.
Auglýsingar: Árni Garðar Kristinsson.
Ritstjórn, auglýsingar og afgreiðsla,
Austurstræti 8. — Sími 1600.
Askriftargjald: kr. 8.00 á mánuði innanlands,
kr. 12.00 utanlands.
í lausasölu 50 aura eintakið, 60 aura með Lesbók.
Tvö fyrstu árin
ÞJÓÐHÁTÍÐARDAGUR íslendinga er á morgun. —
Tveggja ára afmæli lýðveldisins.
Enda þótt segja megi að lýðveldið sje enn í reifunum,
er ástæða til að staldra við á þessum tímamótum og líta
yfir farinn veg.
Þegar vjer lítum til baka yfir tvö fyrstu ár lýðveldis-
ins, getum vjer með góðri samvisku sagt að vjer höfum
staðið oss vel. Þetta er ekki sagt út í bláinn. Vjer höfum
vissulega farið myndarlega af stað. Ýmsir erfiðleikar
hafa að sjálfsögðu verið á vegi vorum, en oss hefir tekist
iurðanlega að sigrast á þeim,
★
Sjálfstæðisbarátta íslendinga var löng og sigrarnir
unnir í áföngum. Þetta var lærdómsríkur skóli. Hverj-
um áfanga, hverjum sigri í sjálfstæðisbaráttunni fvlgdi
nýtt athafnalíf í landinu. Og því stærri sem sigrarnir
voru, því stórstígari urðu framfarirnar. Nýr lífs- og starfs-
þróttur var vakinn hjá þjóðinni með hverjum nýjum
sigri í sjálfstæðisbaráttunni. Sýnir þetta einkar vel hvers
virði frelsið er þjóðunum.
Engan þarf því að undra, að þegar hinu langþráða
marki var náð og lýðveldið stofnað, yrði það upphaf nýs
tímabils í atvinnu- og menningarsögu þjóðarinnar. — Sú
varð og raunin. Aldrei í sögu lands vors hafa framfar-
irnar verið svipað því eins stórstígar og þessi tvö fyrstu
ár lýðveldisins. Aldrei hefir þjóðin sett merkið eins hátt
í atvinnu- og menningarmálum. Svo risavaxnar eru fram-
kvæmdirnar á sviði atvinnumálanna, að það líkist bylt-
ingu. Fiskiskipaflotinn tvöfaldast á þessu og næsta ári.
Kaupskipaflotinn nálega fjórfaldast. Nýjar verksmiðjur
rísa upp og hinar eldri eru stækkaðar og fullkomnaðar.
Þúsundir landbúnaðarvjela og allskonar búvjela eru
keyptar. Hvarvetna er starfandi hönd að verki.
*
Einkennileg er sú tilviljun, að á fyrstu göngu lýðveldis-
ins skyldi vera lögð fyrir þjóðina prófraun, sem minti
hana átakanlega á atburðina fyrir nál. 700 öldum, þegar
þjóðin glataði sjálfstæði sínu.
Voldug vinaþjóð fór fram á, að fá leigðar herstöðvar
í landinu.
Var forsjónin hjer að verki, til þess að minna þjóðina
á skylduna við ættlandið? Minna hana á, að standa vörð
um sjálfstæðið og láta ekki sama henda hana og 1262?
Oll þjóðin veit hvernig ríkisstjórnin og Alþingi svar-
aði málaleitan stjórnar Bandaríkjanna. Svarið var af-
dráttarlaust neitandi.
Þjóðin hafði staðist prófraunina. Og það er ástæða til
c.ð hafa í heiðri og varðveita fyrir eftirkomendurna hin
drengilegu orð forsætis- og utanríkisráðherra ís-
lands í þessu máli. Forsætisráðherrann minti á, að ís-
lendingar ættu Bandaríkjunum margt gott upp að unna,
og þeir myndu aldrei gleyma því, að Bandaríkin urðu
fyrst allra þjóða til að viðurkenna lýðveldið. Bandaríkin
\æru því alls góðs makleg, sagði forsætisráðherrann, en
bætti síðan við: „En þegar þau beiddust þess, sem ís-
lendingar engum vilja í tje láta, var ekki hægt að segja
já. I slíku máli verða íslenskir hagsmunir einir að ráða“.
Forsætisráðherrann hefir hjer sagt alt og hið eina,
sem þjóðinni ber að segja í slíkum málum, sem þessu.
Þjóðin má aldrei og mun aldrei Ijá máls á, að leigja nokk-
urri þjóð herstöðvar í landinu á friðaríímum.
♦
íslenska þjóðin getur borið höfuð hátt á þessum af-
mælisdegi lýðveldisins. Henni hefir vel í'arnast. Hún hef-
ir gert risaátak til þess að búa í haginn fyrir framtíðina.
Hún hefir stigið stærra spor en flestar aðrar þjóðir í þá
átt, að tryggja öryggi allra þjóðfjelagsþegna. Hún hefir
kappkostað vinsamlega sambúð við allar þjóðir.
Haldi þjóðin áfram á þessari braut og gæti þess, að láta
ekki innanlandssundrung granda góðum málum, mun
lænni vel farnast.
'UíbverfL ókri^ar:
ÚR DAGLEGA LÍFINU
Þjóðhátíð.
Á MORGUN höldum við ís-
lendingar hátíð í tilefni af
tveggja ára afmæli lýðveld-
isins. Hjer í Reykjavík hefir
verið efnt til veglegra hátíða-
halda og er þess vænst að allir
bj?jarbúar taki þátt í þeim há-
tíðahöldum, sem efnt verður til.
Ætti ekki að þurfa að hvetja
menn sjerstaklega til þess svo
ríkt, sem það hlýtur að vera í
huga hvers einasta íslendings
að minnast lýðveldisstofnunar
innar á veglegan og virðuleg-
an hátt.
íslenska þjóðin stóð að lýð-
veldisstofnuninni sem einn mað
ur, að kalla. Um lýðveldið gátu
allir verið sammála, hvar í
flokki sem þeir annars stóðu
og hvaðá skoðanir, sem hver
og einn annars hafði á dæg-
urmálunum. Þannig á það og
að vera í framtíðinni. Einka-
hagsmunir og ólíkar skoðan-
ir á dægurmálunum eiga að
víkja þegar um það er að ræða
að standa saman um lýðveld-
ið unga. Á þjóðhátíðardegi sín-
um standa íslendingar saman
sem einhuga þjóð.
Svo allir geti tek-
ið þátt.
NEFND SÚ, sem bæjarstjórn
skipaði til að annast undir-
búning hátíðahaldanna virðist
hafa unnið verk sitt vel. Rjett
stefna er það, sem nefndin hef-
ir tekið, að reyna að gera skemt
anir allar sem ódýrastar til
þess að allir, ríkir sem fátæk-
ir, geti tekið þátt í gleðskapn-
um.
Nefndin hefir til dærpis
gengist fyrir því, að lítil ís-
lensk flögg eru seld við vægu
verði. Kosta flögg þessi nú 2
krónur, en lik flögg voru seld
á 10 og upp í 18 krónur stykk-
ið. Allir ættu að hafa ráð á að
veita bömum sínum þessi litlu
flögg og flöggin munu setja
sinn svip á bæinn.
Þá hefir nefndin gefið út
bók með dagskrá hátíðahald-
anna, 16 blaðsíður, sem seld
verður á 1 krónu eintakið.
m
Fánaborg.
ÞESS ER VÆNST að sem
flestir taki þátt í hópgöngunni
frá Háskólanum. Fyrir þeirri
skrúðfylkingu verður fánaborg
þar sem bornir verða fánar
sjerfjelaga. Fánaborgin verður
tákn þeirrar einingar, sem ríkja
á um lýðveldið. Þar otar engin
sínum tota, allir verða jafnir,
hvort sem fjelögin eru fámenn
eða fjölmenn-
Þetta er góð hugmynd.
Að sjálfsögðu verða svo ein-
göngu íslenskir fánar í skrúð-
göngunni og væri vel við eig-
andi að þar bært mikið á börn-
um, — hinu unga íslandi —
með fána sína.
Verði veður gott þann 17.
júní, má búast við mikilli þátt-
töku 1 hátíðahöldunum.
•
Virðuleg hátíðahöld.
ÞJÓÐHÁTÍÐIN er ekki rall,
heldur gleðihátíð, þar sem
allt verður að fara virðulega
fram. Það ætti að vera óþarfi
að gera því skóna, að menn
kunni ekki að haga sjer á slík-
um degi. — En allur er varinn
góður. Þjóðhátíðin verður að
vera höfuðstaðarbúum til sóma.
Aðalhátíðahöldin fara fram
í Hljómskálagarðinum við
Tjörnina. — Einum fegursta
skrúðgarði bæjarins. Það væri
sorglegt ef sá garður yrði eins
og flag eftir hátíðahöldin. —
Vonandi að það komi ekki fyr-
ir.
Þjóðhátíðardagur Islendinga-
er og á að vera mesti hátið-
isdagur landsmanna. Svo furðu
lega klaufalega hefir tekist til,
að ekki er búið að lögfesta
þenna dag sem helgidag, en
gera má ráð fyrir að menn
verði við . þeirri áskorun rík-
isstjórnarinnar að gefa fólki
frí frá störfum og halda dag-
inn helgan.
Stúdentahátið.
ÖNNUR HÁTÍÐ stendur yf-
ir núna um helgina. Það er
stúdentahátíðin í tilefni af 100
ára afmæli Mentaskólans. Sú
hátíð nær vitanlega ekki til
bæjarbúa í heild, heldur aðeins
til ákveðins hóps manna.
Sú hátíð verður vafalaust
með nokkuð öðrum blæ en
þjóðhátíðin sem og eðlilegt er.
Stúdentar hafa orð fyrir að
vera glaðlyndir og ljettir í lund
þegar þeir gera sjer dagamun.
Svo mun og verða nú. Víða
munu ljettir stúdentasöngvar
hljóma hjer í bænum um þessa
helgi og glaðir og reifir stú-
dentar fara um götur borgar-
innar.
Mentaskólinn er merkileg
mentastofnun og sú elsta af
æðri mentastofnunum lands-
manna.
Hennar gengi er hagur allrar
þjóðarinnar og þess vegna
munu menn alment samgleðj-
ast stúdentum með aldarafmæli
Mentaskólans.
................
MEÐAL ANNARA ORÐA
Hundrað ára hátíð MentaskóSans í dag
I DAG VERÐA Reykvíking-
ur sjónarvottor að sjerkenni-
legri skrúðgöngu, er stúdentar
frá Reykjavíkur lærða skóla
og Menntaskóla ganga í fylk-
ing frá skólanum suður að
kirkjugarði til þess að lagðir
verði blómsveígar á leiði
hinna sjö rektora, sem þar
hvíla. Alls hafa rektorar verið
8 þá öld sem skólinn hefir hjer
staðið, Sveinbjörn Egilsson,
Bjarni Jónsson, Jens Sigurðs-
son, Jón Þorkelsson, Björn
Ólsen, Steingrímur Thorsteins-
son, Geir T. Zoega, og Þorleif-
ur Bjarnason, auk núverandi
rektors Pálma Hannessonar.
En annar í röðinni Bjarni Jóns
son andaðist erlendis og var þar
grafinn.
I fyrrakvöld var stofnað
hemendasamband Mentaskól-
ans og samþykt lög þess, um
samheldni og ræktarsemi við
stofnunina. Var forseti þess
kosinn dr. Björn Þórðarson en
í stjórn Helgi Guðmundsson
bankastjóri formaður, Tómas
Jónsson borgarritari, frú Geir-
þrúður Bernhöft, Gísli Guð-
mundsson tollvörður og Gunn-
laugur Snædal stud. med.
Ætlast er til þess að allir
stúdentar, sem vetlingi geta
valdið og staddir eru í Reykja-
vík í dag taki þátt í skrúð-
göngunni, og hver „árgangur"
fyrir sig. En hún hefst að
skólauppsögn lokinni. Þeirri at-
höfn verður útvarpað. Og sjeð
um að áheyrendur geti hlust-
að í húsakynnum skólans, þótt
þeir komist ekki inn í hátíða-
salinn.
í kirkjugarðinum flytur Sig-
urður prófessor Nordal ræðu
við leiði Sveinbjarnar Egils-
sonar. En að skrúðgöngunni
lokinni talar Tómas Guð-
mundsson fyrir framan Menta-
skólann. Og þar syngur stú-
dentakórinn um kl. 10 í kvöld.
Kvöldveislu hátíðarinnar verð
ur skift í þrjá samkomustaði
bæjarins, Borg, Sjálfstæðis-
húsið og Tjarnarcafé. Pálmi
Hannesson rektor verður
veislustjóri á Borg. Guðmund-
ur Thoroddsen í Sjálfstæðis-
húsinu og dr. Björn Þórðar-
son í Tjarnarcafé. Borðhald
verður stutt og dans á eftir.
Stúdentar frá skólanum,
með þeim 80 sem útskrifast nú,
eru hátt á 16. hundrað. En ekki
er vitað hve margir þeirra
verða viðstaddir hátíðahöldin.
Flestir, ef ekki allir, þessara
stúdenta, eldri sem yngri, bera
hlýjan hug til skólans, þar sem
þeir lifðu glaða æskudaga við
nám og í góðum f jelagsskap.
Endurminningar frá skólan-
um verða mörgum hugljúfast-
ar af öllu því er þeir minnast.
m
þegar árin færast yfir.
Kjósið D-listann
Hvers á símafólk-
ið að gjalcla?
RÍKISSTJÓRNIN hefir beint
þeirri áskorun til vinnuveit-
enda að þeir gefi frí frá störf-
um þjóðhátíðardaginn. Munu
flestir verða við þeirri áskor-
un. Búast hefði mátt við að
ríkisstofnanir hefðu gengið á
undan með góðu fordæmi. En
þegar blaðið er að fara í prent
un á laugardag kemur fregn
um, að stúlkurnar á landssím-
anum eigi að vinna lengur en
virka daga. Höfðu þær sem
von var vænst til að 17. júní
yrði eins og stórhátíðardagur,
Asbjörnsens ævintýrin. —
Sígildar bókmentaperlur.
Ógleymanlegar eögur
barnanna.
iiMiifiiMnOiiiiiiiiuiímliiiiiiiiiiimiiiMHiitiimHHiiniiimniiiiiniiiiiuiiimiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiii