ÍK MORGUNBLAÐIÐ Þriðjudagur 24. ágúst 1948 HUGLEIÐIN BOIC NIELSA GAL, eLEKKING OG ÞEIÍKING i. EINHVER meistari íslenskrar tungu og íslensks málfars hefur eitt sinn mælt sem nánast á þessa lund: Af bálför enska stór / skáldsins og mannvinarins Shell eys er sögð sú saga, að hjartað hafi ekki brunnið, og það hafi veriö tekið óskemt úr bálinu. Er sögn þessi merkileg. Hún snert- ir oss sem opinberun æðri sann- inda. Hlutskipti mikils þorra manna er það, að hinn síbrenn- Eftir dr. theoi Eirík Albertsson ii. Norski sagnfræðingurinn J. E. Sars hefur sagt í hinu ágæta ritverki sínu: Udsigt over den norske Historie (II, 176): „Frá- leitt væri það nú á tímum að gera ráð fyrir kirkjuvaldi á forna v'ísu í almennum þjóð- f jelagsmálum. En þegar kirkju- andi Surtarlogi eyðir þeim og valdið hofst j Norðurálfunni verkum þeirra óðara og þau eru af hendi leyst og þeir eru horfn- ir af vettvangi jarðlífsins. Þeir eru ekki margir, sem þeir eyð- andi eldar vinna ekki á, og fátt í fari hinna ágætustu manna, sem úr þeim logum kemur ó- voru kringumstæðurnar aðrar. Katólska kirkjan hafði þá öld- um saman verið skjöldur og skjól meginþjóða Norðurálfunn- ar.. Hún hafði lagt nokkrar hömlur á siðleysi höfðingjanna. Hún hafði verið athvarf og hæli skaddað. Eitt þeirra hluta er hinum kúguðu og í skjóli henn- hjarta hinna bestu manna mann ar var helst frið að fá j glund- kynsins, þ. e.: mannúð þeirra og roða þjóðfylkinganna miklu, og kærleikur; annað er hin írjóa^j agaieysi og stjórnleysi, sem andans hyggja og gáfur, ninir J a eftir for lengi Það var kirkj- æðri andlegu vitsmunir sjáenda unnar verk víð£l; að hin eydáu og spámanna, er greina þær (hjerög Urðu aftur bygð. Það var vitranir og boða á snillilegan hun sem varðveitti allt hið æðra hátt, er forða þjóðunum frá því menningarlíf. Það var katólska að komast á glapstigu. I kirkjan, sem veitti miklum Undanfarna daga hef jeg ver- þorra manna hina einu huggun ið að lesa bók Nielsar Dungals: og von, sem hægt var að fá, er Blekking og þekking. Er hún lífskjör flestra voru óþolandi. talsverð nýjung í íslenskum Launin, sem hún bar úr býtum, bókmentum, vel og skörulega auður og völd, voru þá og í rituo. Og ekki skortir á hispurs- leysi og grafgötur eftir ávirð- ingum þeirrar stofnunar, er tók sjer fyrir hendur að halda á sama mæli mæld og afrek henn- ar. (Sbr. Skírnir 1923, bls. 61). Þessi er dómur hins gagnmerka sagnfræðings um hina almennu lofti hinum heilaga kyndli meist kirkju. Og þeirri staðreynd get- arans frá Nazaret. Tel jeg það; ur ritverk prófessors Dungals aðalkost bókarinnar, og hefur sá ekki rutt úr kviðnum, þótt allir löngum verið talinn vinur, semjlæknaar á íslandi gerðust sam- til vamms segir. Jeg mun ekki' herjar hans. Svo er nú það. gera neina tilraun þess að rita Það er kunnara en frá þurfi dóm ura bókina, áf,ellast hana ag segja hvaða forsendur voru nje afsaka. Biskup landsins og'að verki þegara reformationin, hirð hans, þeim klerkum, sem' siðabótin, eða rjettara, siðaskift- sitja vio arinelda embætta sinna in komust á í Þjóðverjalandi að og hylli biskupsdómsins, er trú- tilstuðlan Lúthers á 16. öld. Og andi til þess. Jeg mun því ekki væri einhver fávís um það bram- vega í þann knjerum um smn. 'bolt, þarf hann ekki annað en Þeir kaflar bókar prófessors fá sjer einhverja mannkynssögu Dungals, sem mjer þykir mest' eða þá alfræðiorðabók til þess um vert, er f ormálinn, sem er' að ganga úr skugga um hið sanngjarn og laukrjettur, að allra nauðsynlegasta. Og marg- minum dómi og 16. kafli bók- ir myndu verða talsmenn þeirr- arinnar: Samanburður á tveim ar skoðunar, að siðskiptakirkj- postulum. Fel jeg svo athugulum an hafi fært mörgum þjóðum og og hleypidómalausum mönnum þjóðarbrotum margvísleg and- nánari athugun og íhugun á þess leg verðmæti og sigurvonir. Þar um köflum, sem alveg vafalaust. fyrir skal ekki gert lítið úr gildi eru glæsilegast ritaðir kafiar í hinnar katólsku kirkju. Fer best bók Dungals, og auk þess kom- á því með hverri þjóð, að þessar ast þeir næst því að vera hár- rjettir, án þess jeg vilji á nokk- urn hátt gera lítið úr fræðigildi þessa mikla rits prófessorsins. Og um rit hans má yfirleitt segja, að tilgangurinn helgi með ulin. En fyndu nú prestar og prelátar þessa lands upp á þeim skratta, með biskup landsins í fararbroddi að stofna til mik- illar bálfarar og varpa bók Dungals á það bál, myndi þó formálinn og 16. kaflinn koma óskaddaðir úr eldinum. „Vor Guð er alt, og hans tvær kirkjudeildir hafi sem jöfn ust völd. Fyrir því væri ekki ó- fyrirsynju, að vald hinnar kat- ólsku kirkju ykist stórmikið á íslandi. Og renni jeg augum yf- ir biskuparaðir þjóðar vorrar verða mjer ekki aðrir biskupar hugþekkari en Guðmundur Ara- son, hinn góði, og Jón Arason, sá er höggvinn var í Skálholti 1550 og bað fyrir þessi skila- boð í Norðlendingafjórðung skömmu fyrir aftöku sína og sona sinna tveggja: Jeg bið að heisla Þórunni syni mínum og Sigurði dóttur minni. — Og eitt- Kristur kær hvað svipað þessu hygg jeg að er kjarninn í vorum anda, með honum hefjumst vjer handa. Og eilífa lífið, það lifir og nær til ljósanna Furðustranda. Svo leysist úr lífsins vanda." prófessor Dungal mundi vilja mæla, þegar maðurinn með sigð- ina, eða öxina berja að dyrum hjá honum. — Og þrátt fyrir þessi ummæli mun enginn væna Jón Arason um skort á karl- mennsku. Hann átti vaska sonu og vaskar dætur. En hann hefur verið ekki minni lífeðlisfræðing- ur og líffræðingur en margir læknar nútímans, sem oft eru skjótráðir um að taka í sínar jarðnesku hendur bíld eða busa og nota þetta á meðbræður sina. Og skulu íslenskir læknar ekki vera undanskildir þessum dómi. —: Einn vísifingur hreyfist skrif ar hægt.:— Komi jeg svo aftur að hinu gullna nafni, bók Dungals, hygg jeg, að á henni sjeu tveir meg- ingallar. Annar er sá, að fyrst hann á annað borð tók sjer fyr- ir hendur að rita mikið og vand- að fræði- og vísindarit um af- stöðu kirkju og guðfræði til al- mennari visinda og menningar- mála, þá hefði farið betur á því, að hann hefði í „Viðbæti" bókar sinnar rætt um sína leikmanns- skoðun á framtíðarkirkjunni, ekki síst framtíðarkirkju ís- lensku þjóðarinnar. Og þar sem hann er læknir og háskólakenn- ari, hefði hann getað talað eins og sá er vald hefði, þ. e.: ex cathetra, einmitt um þá fram- tíðarskipun, svo að læknav'is- indin og læknarnir hefðu fengið sitt og kirkjan og guðfræðivís- indin sitt. Jeg og margir fleiri munu vænta þessarar greinar- gerðar frá hendi prófessorsins í næstu bók hans um þessi mál: Blekking og þekking II. Hinn megingalla bókar Dun- gals mun jeg fara um nokkrum orðum í næsta kafla. III. Ekki veit jeg, hvaða viðtök- ur bók Dungals hefur hlotið, eða muni hljóta innan guðfræði- deildar Háskólans hjerna í Reykjavík. Ef til vill heyrast bráðum hljóð úr því horni, bæði frá guðfræðikennurunum og guðfræðinemöndum, því að ó- reyndu skal þess ekki vænst, að hún verði sett á Index af þeim aðilum. Og jeg man þá tíð, að kennarar mínir í guðfræði á há- skólaárum mínum hefðu kvatt nemendur sina til þess að lesa slíkt rit og bók Dungals er, al- veg ósmeykir og án þess að setja upp asnaeyru yfirdrepsskapar nje vísdómshroka. Nú er f jarri mjer að ætla, að ekki logi nú sem fyrr innan guðfræðideildar vorrar bjartir vitar sannleiks- ástar og sannleiksleitar, og allir þeir aðilar sjeu minnugir þess- ara sanninda: Það er svo bágt að standa í stað og mönnunum munar annaðhvort aftur á bak, ellegar nokkuð á leið. En það skal verða haft til marks um afstöðu guðfræðideildar til ritverks prófessors Dungals, hvort hún sæmir hann doktors- nafnbót í viðurkenningar- og virðingarskyni, eða ekki. En sannast mun það sagna, að ýms- ! ir eru þeir, sem skreyta nöfn sín 'með guðfræðidoktors tign, sem jfærri hafa kannað fræðistiga þekkingarinnar og kirkjulegra og guðfræðiiegra fræða en pró- fessor Niels P. Dungal. Og ef jeg man rjett, þá var járnkanzlarinn þýski, Bismarck, eitt sinn gerð- ur að doktor í guðfræði honoris causa, jeg man nú ekki fyrir hvað. En ekki var það fyrir neitt ritverk um guðfræðileg nje kirkjufræðileg efni. Jeg meina því að guðfræðideildinni á Is- landi beri að veita prófessor Dungal þessa sæmd. Hinsvegar skal það viðurkent, að jeg ræði um þetta sem valdalaus maður á þessu sviði og auk þess veit jeg ekki hvort prófessor Dungal teldi sjer sómi vera sýndur með slíkri nafngift. En svo mikið fræði- og vísindagildi hefur þessi bók hans, að þetta væri engin ofrausn. Og óhugsandi tel jeg, þegar næsta hirðisbrjef verð ur skrifað á íslandi, að sá til- komandi biskup ráðfæri sig ekki oft og vandlega við rit prófess- ors Dungals. í f ormála að bók sinni minnist prófessor Dungal á mann, sem hann nafngreinir ekki, en kall- ar blátt áfram frænda sinn. — Kunnugir vita strax, að þar á hann við sjera Harald Nielsson guðfræðiprófessor við Háskóla íslands. Jeg átti því lám að fagna að vera lærisveinn hans. Margir kennarar mínir voru góð ir, nokkrar ágætir, en enginn ágætari en hann. Hjá honum fór saman mikil þekking, skáldlcgt innsýni, glampandi málsnild og andríki hins mikla meistara. í kennslustundunum setti hann sjaldnast á langar ræður, en hann .slöngvaði öftlega.út yfir salinn 'ljósblikum sinnar eld- heitu sálar-ög háfleyg'um og ó- gieymanlegum sannindum, er arnfleygur andi hans hafði skyrrjað sem guðdómlega opin- berun og hann taldi því óbrigðul sannindi. Eitt þessara orðtaka hans, og það, sem honum var allra tamast, var þetta: Meiri sæmd er að því að kenna sig við andann en efnið. Jeg hef lengi vitað, þótt guð- fræðingur sje og hafi gegnt embættisstörfum innan kirkj- unnar um þrjá áratugi, að sKÖp- unarsaga Ritningarinnar er barnaleg skýringartilraun frá sjónarmiði vísindanna. En þótt jarðfræðin viti á þessu mikil skil og fullgild, þá skortir þó kannske eitthvað á, að full þekk ing sje enn fengin á alheimi og allífi. Detta mjer í hug í þessu sambandi ummæli Jobsbókar, sem eru á þessa leið: Hvar varst þú, þegar jeg grund- vallaði jörðina? Seg fram, ef þú hefur þekk- ingu til. Á hvað var stólpum hennar hleypt niður, eða hver lagði hornstein hennar, þá er morgunstjörnurnar sungu gleðisöng allar saman og allir guðssynir fögnuðu? Getur þú þrengt sjöstirnisbönd- in eða fær þú leyst fjötra Orions? Lætur þú stjörnumerki dýra- hringsins koma fram á sínum tíma, og leiðir þú Birnuna með húnum i hennar ? Þekkir þú lög himinsins eða ákveður þú yfirráð hans yfir jörðinni? Getur þú lyft raust þinni upp til skýsins, svo að vatnsflaumurinn hylji Þig? Getur þú sent eldingarnar, svo að þær f ari og segi við þiu: Hjer erum vjer! Hver hefur lagt vísdóm í hin dimmu ský eða hver heíur gefið loftsjón- unum vit? Já, miklir menn erum við, Hrólfur minn; en meiri mun hann alheimsandinn eilífi, held- ur en allir Hrólfar efnishyggj- unnar samanlagðar. Eitthvað slíkt mun sjera Haraldi Niels- syni hafa verið í huga, er hann brýndi fyrir mjer og samnem- öndum mínum, að göfugra og sanni nær væri að kenna sig við andann en efnið, og efast jeg þó ekki um, að nokkur skil hafi hann vitað á lögmálum holdtekjunnar og lögmálum af- líkamningarinnar. Aðalgallinn á bók Dungals er að mínum dómi sá, að þótt hann viti hin bestu skil á lögmálum efnisins og efn- ishyggjunnar, þá hefur hann ekki leyft andanum að svífa eins oft yfir vötnunum og jeg hefði kosið, og hann tvímæla- laust á andríki til. IV. Að lokum þetta: Prófessor Dungal heíur ritað merkilega bók. Og jeg hygg að íslenskri kirkju, íslenskum guðfræðingum sje mikill ávinningur að henni. Og fremur má hún teljast ný- ung á sviði íslenskrar bókaút- gáfu, því að vísindarit virðast ekki eiga upp á pallborðið hjá bókaútgeföndum með þessari þjóð. Það eru annarskonar bók- mentir, sem þeim falla betur í 'geð og telja sæmilegra að hafa á boðstólum handa samborgur- um s'inum. Þjóðskáldið Matthías Joc- humsson kvað eitt sinn: Jeg veit að trúin á. virki fúín, það vantar bót; en bráðum eygir þú aldamót, þá opnast vegir, sem ljetta fót. Bók prófessors Dungals: — Blekking og þekking, er djarf- mannleg árás á hin fúnu trú- arvirki. Hann hefur leyst af höndum sjer vammlaust verk, rjett þeim næsta eða næstu kyndilinn og sagt: Eí'tir er enn yðvarr hluti. — i Af sjerstökum ástæðum er 1 i til sölu 8 lampa \ 1 Radiosramnfiéfónn 1 Í „Marconi". Verð kr. 3500. I | 00. ¦— Tilboð leggist inn á l \ afgr. Mbl. fyrir kl. 6 ann- I = að kvöld merkt: „Tæki- I = færi — 772". |
Beinir tenglar
