Morgunblaðið - 13.11.1948, Blaðsíða 11

I.augnrclagur 13. nóv. ÍQ48.
MORGVXBIAÐ1Ð
n
70 ára
frá Fossui
Ágúst Helgason óðalsbóndi
irtingaholti — M inning
í GÆR var Halldór Jónsson fyr-
yerandi bóndi á Fossum í Anda-
í;íl 70 ára. Foreldrar Halldórs
varu Jón Eggertsson og Þorbjörg
I íusdóttir, sem bjuggu í Ausu
í .ndakíl. Halldór bjó lengst af
Lim búskap á Syðstu Fossum.
3 rar hann flutti á þá jörð stóð
i varla steinn yfir steini og var
] œrið tak fyrir mann sem var
; byrja búskap við fremur
] 'an efnahag, eins og títt var
mga menn á þeim tímum,
úsa jörðina og bæta hana.
.tta tókst Halldóri með sinni
atorku og útsjónarsemi.
- byggði þar prýðilegt íbúð-
- og gripahús, stækkaði tún-
bætti -engjar. Hann bjó
búi og varð fljótt, vegna
.ji og dugnaðar efnaður
. Halldór er með almestu
önnum sem jeg hef kynst,
uikilvirkur og velvirkur og
Innudagarnir oft á tiðum
. enda voru þá ekki þau
ú að ljetta mönnum vinn-
n nú eru. Halldór beitti
, íig fyrir velfarnaði sveitar
,-g leysti vandræði margra
. álpsemi sinni.
r var kvæntur Sigríði
rdóttur, sem nú er löngu
. 1. .tú þau tvo sonu, Sigurð
. ;, sem báðir eru uppkomn
nilegir menn. — Halldór
vel gefinn maður, góð-
og vandaður, er enn ung-
•i og fylgist vel með öllu
að velferð þjóðarinnar.
. ...' r hætti búskap fyrir fá-
...íi og flutti hjer til bæj-
býr nú í Garðastræti 19.
Vinur.
ferðfr Skíða-

gsins að hefjast
Av’JELAG.. Reykjavíkur
fja skíðaferðir sínar í
•••úali á þessum vetri á
. Þær verða síðan um
helgi, ef veður leyfir.
im verður hagað eins og
o arna vetur, farið verð-
.. Austurvelli. Seinna í vet
"ir fjelagið hugsað sjer að
burtfararstaðina tvo, ann-
Austurbænum, og væntir
að muni mælast vel fyrir.
ijór er enn lítill en fjalla-
ið er samt engu að síður
_int og hressandi.
Lðrriman fil Washíngfon
London í gærkveldi.
HARRIMANN, „sendiherra“
Viðreisnaráætlunarinnar í
Evrópu, fer til Washington á
punnudag til þess að gefa Paul
Hoffman skýrslu um árangur
Viðreisnarframkvæmdanna und
hnfarna mánuði. — Reuter.
ISLENSKUR sveitabúskapur á
sjer langa sögu. Það er því að
vonum, að á ýmsu hafi oltið um
afkomu hans þær aidir, sem land
hefur verið bygt. Ekki verður
gerð tilraun til að rekja þá sögu
hjer, en á það má minna, að það
var erfitt að vera sveitabóndi síð-
asta fjórðung nítjándu aldar. —
Þeim, sem þá reistu bú, fækkar
nú óðum, og þegar svo er koniið,
fyrnist saga flestra.
Einn hinn gagnmerkasti full-
trúi íslenskrar bændastjettar frá
því tímabili er Agúst Helgason í
Birtingaholti. En nafn hans og
ferill fellur ekki í gleymsku, þótt
hann sje andaður, því að um
hann gilda orð Matthísar: „Betra
spor af bændum stigið birst hef-
ur ei um mína tíð“.
Eins og jeg gat um áður, voru
kjör bænda erfið á margan hátt
á þessum árum, því að margt
varð til að hnekkja afkomu
þeirra. Þess minnist jeg frá æsku
árum mínum, að gamalt fólk mið
aði við harða veturinn, fellis-
vorið, mislingasumarið og fleiri
plágur, sem yfir gengu er það
var að glöggva sig á liðnum tíma.
Ekki mun búnaðarástand í Hrepp
um þó hafa orðið eins slæmt og
víða annars staðar, því að sú
sveit hefir, að því jeg hygg, kom-
ist hjá sandfoki og uppblæstri,
sem ljek sumar aðrar sveitir
hart.
Það er ekki tilviljun ein, hversu
mönnum verður tíðrætt um
veðráttuna, því að hún má heita
einráð um afkomu þess, sem hirð
ir um efnahagslegt öryggi sitt.
Að vísu linti harðindunum, og bú
andmenn bjuggu við batnandi
1 hag um stund. En þetta var þó.
I ekki einhlítt. A þessum árum var
! helsti tekjustofn bænda sauða-
| sala til Bretlands, því að aðrar
I framleiðsluvörur landbúnaðarins
i voru þá í litlum metum. En er
! leið nær aldamótum, tók fyrir
þá sölu vegna lagasetningar, sem
; Bretar komu á hjá sjer af ótta
við fjárpestir.
Þegar hjer var komið, áttu
bændur ekki nema um tvent að
velja, halda áfram búhokri von-
litlir um sæmilega afkomu og sjá
flestar framfaraleiðir lokast, eða
taka upp nýtt búskaparlag. Þeir
völdu síðari kostinn. Þá var það
þeim notadrjúgt að eiga í sínum
hóp hagsýnan og úrræðagóðan for
ustumann, unga bóndann í Birt-
ingaholti. Fyrir hans forgöngu
voru stofnuð tvö samlagsbú til
smjörgerðar í Hrunamanna-
hreppi, hin fyrstu hjerlendis, og
starfaði annað þeirra í hans hús-
um. Þessi nýbreytni reyndist vel,
því að alt kapp var lagt á vöru-
vöndun, en árangur hennar var
gott verð og greið sala. Er þessi
starfsemi gaf svo góða raun, var
hún víða upp tekin, mest kvað
þó að henni sunnan iands. Smjör
búin mynduðu síðan samband sín
í milli og var Agúst formaður
þess. Þessi starfsemi bætti mjög
hag bænda.
En hjer stendur fátt á stöðugu.
— Atvinnuhættir .landsmanna
breyttust mjög á fyrsta tug þess-
[ arar aldar, er ný vjelknúin veiði
skip komu til sögunnar. — Með
vaxandi útgerð fækkaði fólki í
sveitum, svo að fráfærur lögðust
víða niður vegna fólksfæðar. Þar
með bilaði undirstaða smjörbú-
anna, því að túnrækt var þá
ekki á því stigi, að kúm yrði fjölg
að í bráð. Nú varð aftur að finna
úrræði til að tryggja fjárhagsaf-
komu bænda. — Utflutningur
kindakjöts var um þessar mund-
ir mjög óverulegur, enda þótti
sú vara ærið viðsjál í verslunum
bæði utanlands og innan vegna
Ágúst Helgason.
lítillar vöruvöndunar, þar sem
flokkun hennar var mjög ófull-
komin eða alls engin og framboð
skipulagslaust með öllu. Hjer var
því mikið verk að vinna. Þetta
sá Agúst í Birtingaholti, og beitti
hann sjer því manná mest fyrir
stofnun Sláturfjelags Suðurlands
en því var sett það takmark að
bæta úr því, sem áfátt var í þess-
um efnum. Þegar Agúst tók að
sjer forustu þessa fjelagsskapar,
var við ramman reip að draga.
Ymis fjelög höfðu áður verið uppi
er sintu ýmiskonar viðskiftum,
og hafði þeim misjafnlega farn-
ast. Þau dæmi og annað fleira
varð til þess að skapa tortrygni
|og tregðu hjá sumum, og önnur
j öfl, sem töidu sínum hagsmunum
i teflt í hættu með siíkum fjelags-
, samtökum, voru einnig 1 andófi,
j og í þriðja lagi var fjelagshyggju
ibænda þá nokkurs vant.
| Nú komu fyliilega í ijós forustu
i hæfileikar Ágústs. Hann ljet ekki
| hrekjast af þeirri stefnu, er hann
tók, og hann vissi rjetta, þótt
ekki væri siglingin með öllu
ágjafalaus stundum. Þó hafði
I Agúst ekki skapgerð bardaga-
i mannsins, en hann hafði til að
1 bera fágæta skapfestu, óbrigðula
háttvísi og stillingu, hann var og
hinn fyrirmanniegasti í fram-
göngu og viðmótsþýður, en þess-
i ir kostir koma að meira haldi en
snörp, úthaldslítil áhlaup, ef
deilur koma upp. Öll fjelagsstörf
fóru honum mætavel úr hendi og
voru hin farsælustu, enda skip-
aði hann formannssæti í stjórn
Sláturfjeiagsins frá stofnun þess
árið 1907 til æviloka.
En Ágúst kemur víðar við sögu
sunnlenskra fjelagsmála. Hann
gerðist forgöngumaður um stofn-
un Kaupfjelags Árnesinga, sem
nú er umsvifamest fyrirtæki þar
í sýslu, enda má kalla, að hann
hafi vegna æfingar sinnar í fje-
lagsmálum og þess trausts, sem
hann naut, verið ómissandi leið-
togi þess fjelags, meðan það va
að slíta barnsskónum. — Hann
skipaði einnig formannssæti þar
til dauðadags.
Auk umsvifamikils búskapar í
nærri hálfa öld og þeirra starfa,
sem þegar eru nefnd, hefir Agúst
gegnt, að jeg held, öllum þeim
trúnaðarstörfum, sem til falla
innan sveitar og utan, og verður
fátt eitt af þeim talið hjer. —
Hann hefur setið á Alþingi, ver-
ið hreppstjóri sveitar sinnar, odd
viti og sýslunefndarmaður og átt
sæti í yfirfasteignamatsnefnd. —
Hann hefir auk mikils þakklætis
^umbjóðenda sirtna að verðleik-
um hlotið ýmsar sæmdir: Arið
1906 heiðurslaun úr styrkt-
arsjóði Kristjáns konungs 9., heið
ursmerki dannebrogsmanna árið
1907 og riddarakross fálkaorð-
unnar árið 1921.
Þeir, sem litið hafa í ritgerð
síra Magnúsar Helgasonar um
Birtingaholtsheimilið á uppvaxt-
arárum Agústs og systkina hans,
munu síst undrast, þótt þaðan
komi nýtir menn og atorkusamir,
því að bæjarbragur þar var til
fyrirmyndar og heimilið hið
fremsta um menningu og fornar
dygðir. Þar var Agúst í heiminn
borinn 17. okt. 1862. Arið 1888
kvongaðist hann eftirlifandi konu
sinni og setti saman bú út í Gríms
nesi. Þar bjó hann fjögur fyrstu
búskaparárin, en að föður sín-
um látnum settist hann að föður-
leifð sinni og átti þar heima til
æviloka. Hann andaðist þann 4.
þ. mán., síðastur hinna mörgu og
merku Birtingaholtssystkina.
Agúst hefir ekki verið einn á
ferð. Kona hans, Móeiður Skúla-
dóttir, er frábær dugnaðar- og
sómakona. Þeim hjónum auðnað-
ist að halda demantsbrúðkaup 1.
júní s.l. Móeiður var manni sín-
um mjög samhent og studdi hann
til allra dáða. Hjónaband þekra
var því í alla staði hið farsæl-
asta og þurfti ekki að staldra
lengi víð á heimili þeirra til að
sjá það. Þau hjón eignuðust tín
börn, níu þeirra komust til
þroska aldurs, af þeim lifa átta
föður sinn, öll hin mannvænleg-
ustu, svo sem þau eiga kyn til.
Af þvi, sem hjer hefir veriíJ
sagt, og jeg hygg að fari nærrl
hinu rjetta, er auðsætt, að Agúst
hefir verið mikill gæfumaður. —
Hann hafði óbilandi trú á :menn-
ingargildi sveitalífsins og mikil-
vægi iandbún. í hagkerfi þjóð-
arinnar og enginn var honum
fremri að verja hann falli. Hann
var vinsæll maður og vel metinn
hvarvetna og hæfni hans og fnr-
sælar gáfur sköpuðu honum að-
stöðu til áhrifa, sem hann notaðl
til framdráttar fjölmörgum nyt-
semdarmálum. Hann var hinn
besti heimilisfaðir, dagfarsgóður
og friðsamur f^rirhyggjumaður.
Framh. á bls. 12
jr
Mffúst Helffason
Oft hefir Arnesþing
alið up nýta menn.
Fjöll slá um hjerað hring,
hátígin fyrr og enn.
Beina þau hljóðri hrygð
hærra og lengra en sjer.
Fögur er bændabygð,
breiðust á landi hjer.
Mörg hefir áður átt
óðölin gegn og prúð.
Enn þá ber höfuð hátt
Haukadals mentabúð.
Fölva hans orðstír á
ill sló þó valdahneigð.
Stendur þeim staðnum hjá
stór mynd — en drembireigð.
Áður þá okkar þjóð
eirði í krappri vök,
Árnesþing átti móð,
úrráð og kunni tök.
Áshildar mýrar menn
minningin geymir hlý.
Þakkarskuld þá við enn
þjóðin mun standa i.
Ört fyrir augum mjer
aldirnar renna hjá.
Höfuðból hnigin sjer,
hækkandi býli smá.
— Öldina undan næst
— enda í stærri hring •—
Birtingaholt ber hæst
höfuð um Árnesþing.
Þar hefir afreksætt
unnið af sterkri dáð,
hafið garð hátt og bætt.
hámenning bóndans náð.
Sumum finst hlutnum hans
hinst sem er kvaddur nú
best skilað börnum lands
bæði í styrk og trú.
Stóð sjaldan styr um hann
stór þó að væri í lund,
flestir sem forsvarsmann
fundu á rjettri stund.
Hófsemi, hyggin ráð
honum það traustið bjó,
annar sem ei fjekk náð
— í því hann lifði — og dó.
Sönnum ná sumir menn
sigrum — með litlum gný
Stormur er ekki enn
einfær að djásni því.
Háreystin hrösulvirk
honum nær, af sjer dró.
Mannúð hans staðföst, styrk
stilti þann úfna sjó.
Deilum í hörðum hann
hlustaði marga stund
úrráð er enginn fann,
öfgarnar glöptu lund.
Hugull þá hljóður beið,
hóf mál er nóg var rætt,
benti á bótaleið
best er gat alla sætt.
Honum á hjarta lá
hugsjónin góðleikans.
Rjetti stóð aldrei á
óvirta smælingjans.
Glöggskygn á göfug mál.
gafst þeim, ei undan vjek,
sá yfir tildur, tál,
tveimur ei skjöldum Ijek.
Tilviljun ei var ein
álit hans, virðing glæst.
Sanngirnin sáttfús, hrein
sat honum jafnan næst.
Samvinnuheilúð hans
hugði ei á valdaþjark.
Hún sýndi heiðursmanns
hreina svip, aðalsmark.
Hónum var hugumkært
hjeraðsins framtak æ. !
Verk hans gat fagra fært ’
farsæld í margan bæ.
Sunnlenskum bændum best ’
ber^ð nú vitni hljóð,
honum að fá til flest !
forustu málin góð. '
|
Æfm varð auðnurík, t
átti ei neinn bláan þráð, ’T
endingin undri lík (
eftir svo langa dáð.
Urðu þó öll ei ljett
afrekin dæma mörg. ’
Vitið sem vildi rjett
var þar hin mikla björg. '
" l
Mannsbragð í málum landa }
minning hans væri nóg. '
Ber yfir bæinn hans "*
björtustum ljóma þó. !
Hann munað höfðingsbrag, !
hógværð og styrk í þraut í
lýsa um langan dag I
landbúnað fram á braut.
Drjúpa nú hjeröð hljóð, 1
höfði í þökk — og von.
Kveður með klökkva þjóð ’
kæran og tigin son.
— Líf hans var Ijóð sem er ’
listfagurt, djúpt og hlýtt, l
vítt sem á vængjum ber
vissu um stórt og nýtt.
Kolbeinn HögBnson,