Morgunblaðið - 09.08.1950, Blaðsíða 9

Morgunblaðið - 09.08.1950, Blaðsíða 9
Miðvikudagur 9. ágúst 1950 M ORGUNBLA91B 0 Amma Haraldar hárfagra fjekk meðal armars kjölturakka og páfugl í haug sinn ÞEGAR Per Fett var hjer á ferð á dögunum, en það var hann, sem kom með munina í norsku deild þjóðminjasafnsins, bárust víkingaskipin eitt sinn í tal milli okkar, þau sem fundist hafa í Noregi, Osebergsskipið og Gaukstaðaskipið, sem allir íslendingar kannast við af orð- spori. Leifar af fjölda mörgum öðr- um skipum hafa fundist í Nor- egi. En þessi tvö eru þau einu, sem voru svo heilleg, þegar þau fundust, að hægt hefur verið að varðveita þau í heilu lagi. Löng þróun fyrir fslandsbyggð. Gaukstaðaskipið var svo ó- fúið, að hægt var að flvtja það í 2 pörtum úr haugnum. En Ose bergskipið, ;em fannst seinna, var mikið ver farið, þó hægt væri að endurbyggja það, svo það er nú á safninu í Bygdö við Oslo, öldungis eins og það var upprunalega. En það er eins og Kristján Elþjárn komst að orði í ræðu sinni á dögunum að hinn nor- ræni kynstofn hafði tileinkað sjer mikla og margháttaða menningu, áður en fsland byggð ist. M. a. höfðu þeir yfir að ráða þeirri tækni, sem þurfti til þess, að forfeður okkar gátu gert sjer skip, til að flytja með fjölmenni og búslóð sína til ís- lands. Farkostir þeir, sem Norð- menn höfðu yfir að ráða, fyrir 1100 árum, urðu upphaf að ís- lands byggð. Hún hefði ekki getað átt sjer stað án þessara skipa.. Margir íslendingar sem koma til Noregs telja víkignaskipin á Bygdö-safninu vera það merkilegasta, sem þeir sjá þar. Það kemur til af því, að þau eru svo nátengd sögu og upp- runa íslensku þjóðarinnar. Innfjarðarskip og hafskip. Fett fornfræðingur komst m. a. að orði á þessa leið um gerð skipanna. Þetta eru, eins og menn vita, opin skip, scm höfðu ferstrend segl er lágu yfir þver skipin. Ekki var hægt að sigla skip um þessum á móti vindi. Segla umbúnaður hafði ekki náð því stigi á þeim dögum Farmenn irnir urðu að hafa meðvind. Framstafn og afturstafn skipa þessara voru gerðir eftir hring- línum. Eftir því sem sögur herma voru á framstefni þeirra drekahöfuð, sem átti að taka af, þegar siglt var upp að landi. Það getur ekki verið að Ose- bergsskipið hafi nokkurn tíma haft drekahöfuð „með gínandi trjóna“, eins og sagt var. En Gaukstaðaskipið vantaði stefn- ið. Mikill munur er á þessum tveimur skipum. Gaukstaða- skipinu og því, sem kennt er við Oseberg. Osebergskipið hef- ir sýnilega verið innfjarðaskip en Gaukstaðaskipið var haf- skip. Byggingarlag skipanna er mismunandi m. a. að því leyti, að Gaukstaðaskipið er mikið mjórra, en innfjarðaskipið og hefur því verið meira gang- skip. Merkilcgt byggingarlag, 1 Osébergskipinu eru áraopin 1 efsta borði byrðingsins. En í Gaukstaðaskipinu voru 2 borð fyrir ofan árarnar. Á þann hátt Frásögn dr. Per Fett norsk víkingaskip Siglan á Osebergskipinu. árarnar. hefur skipið verið betur til þess fallið að mæta miklum sjávar- gangi. Það sjerkenni er við bygg- ingarlag (kipa þessara borið saman við báta þá, sem nú eru gerðir, að nýtísku bátarnir eru mikið stinnari. Þegar öldur skella á þessum stinnu bátum, hvolfir þeim. En gömlu skipin hafa verið mikið eftirgefan- legri, beygjanlegri. Sje Gauk- staðaskipið t. d. mælt frá borð- stokk niður um kjöl og að hinum borðstokk hefur skip- ið verið svo eftirgefanlegt, að þessi fjarlægð hefur getað minnkað um 10 cm. frá því sem hún er, þar sem skipið stendur. Að sjálfsögðu án þess leki kæmi að því. Hefur skipasmíði Norðmanna átt langa þróunarsögu, áður en hún komst á þetta stig. Því þar í landi, sem og með öðrum frum stæðum þjóðum, eru fyrstu skip in eða farkostirnir á sjó ekki annað en holir trjábolir. Frá því stigi og til víkingaskipanna er löng þróun, þar sem komin er sterkur kjölur á skipin og rengur með járnnöglum og bit- ar sem þiljurnar hvíla á. En segla útbúnaður kom einkenni- lega seint til greina meðal Norðmanna. Seglin komu seint til sögunnar. Maður hefur ekki fullar sann anir fyrir bví, að verulegur seglaútbúnaður hafi verið kom inn þar í skip fyrr en í lok 8. aldar. Er það einkennilegt, þegar þess er gætt að Norð- menn höfðu þó komist í kynni við Rómverja, sem þekktu sigl- ingar löngu fyr. Fundist hat'a leifar af bátum eða skipum í Noregi sem áreið anlega eru frá því kringum 800 þar sem greinilega er hægt að sjá, að segl hafa ekki verið á bátunum. Það sjest meðal ann- ars á því, að þegar um segla- útbúnað er að ræða, og siglur, þá þarf að ve^a mikill timbur- stokkur í kjölnum til þess að festa sigluna við- Og eins ætti að sjálfsögðu að sjást einhverj- ar leifar af skautum, ef bátun um hefir verið siglt. Af ýmsum fundum skipa og báta Noregi sést að elstu farkostir, frumstig skipatækninnar hefir verið skinnbátar. En það sjer- í borðstokknum sjást göt fyrir jstaka verklag hefur verið notað við skinnbátana, að húðirnar hafa fyrst verið saumaðar sam an, og síðan hafa innviðirnir verið gerðir, og húðirnar strengdar utanum þá í báta- smíðum Norðmanna eimdi eftir af þessu verklagi lángt fram eftir öldum. Að fyrst var ytra borðið sett saman, eða „húðin“, sem kölluð var, og síðan smíðað ir innviðirnir. Talið er senni- legt að Norðmenn hafi á sín- um tíma notað skínnbáta. Fyrst aðeins sögurnar. Er jeg spurði Per Fett hvað menn hefðu vitað um skipa- smíðar Norðmanna á Víkinga- öldinni, áðui en þessi skip fundust, sagði hann, að menn hefðu ekki haft við annað að styðjast, en frásagnir úr forn- sögunum. En þetta breyttist undir eins og fundið var Gaukstaðaskipið. Það fannst árið 1882. Og var sem sagt svo ófúið, að skipið var sagað í sundur í miðju og síðan voru hestar látnir draga skipspartana út úr haugnum. Þá lærðu menn fyrst ýmislegt um seglaútbúnað víkingaskip- anna, sem menn höfðu enga hugmynd haft um áður. Ólafur Geirstaðaálfur og Ása drottning, móðir Hálfdáns svarta. — Eru nokkrar tilgátur um það hver hafi verið heygður í Gaukstaðaskipinu ? — Ýmislegt bendir til þess, að það hafi verið Ólafur Geir- staðaálfur. M. a. kom það í ljós, að maðurinn sem þar var heygð ur hafði haft íótarmein. En sag an segir að fótarmein hafi orð- ið honum að bana. En það er greinilegt, að skipið er frá þeim tíma er Ólafur var uppi. Osebergskipið fannst svo ár- ið 1904, og var grafið upp árið 1905. Þá kom í ljós að þarna var ákaflega mikið af merki- legum fornminjum samankom- ið. ÆtlaSi að selja Oseberg- skipið úr landi. Ábúandinn á jörðinni Ose- berg fann skipið. Þ. e. a. s. hann kom niður á stefnið, og hreyfði síðan ekki við neinu eftir að hann hafði fengið grun um að þarna kynni að vera merkar fornminjar í jörðu. Þá voru engin lög í Noregi sem bönnuðu að flytja út forn- gripi. Bóndi þessi komst í sam- band við ameríska auðmenn, og orðaði við þá hvort þeir vildu ekki kaupa þennan fjársjóð, er hann hafði fundið á jörð sinni. Áður en til nokkura slíkra við- skipta kæmi voru í skyndi sam- þykkt lög í Stórþinginu þar sem bannað var með öllu, að flytja nokkra forngripi úr landi. Um sama leyti komust norsk yfirvöld að samkomulagi við bónda, um það, að hann fengi þóknun fyrir fund sinn. Osebergskipið í smábútum. Þegar haugurinn var gerður, hefur verið hlaðinn vönduð undirstaða undir skipið úr Stafn Oseberg-skipsins skagar upp úr hauginum. grjóti, og rent leir milli stein- anna, svo að skipið lá í vatns- þjettri jróp. | Regnvatn sem seig í haug- inn safnaðist í gróp þessari. Þetta varð til þess, að allfc timbur í skipinu og trjemunir > höfðu varðveitst ákaflega vel. En þunginn af haugnum sem orpinn hafði verið yfir skipið, var svo mikill, að hann flatti í það út á bæði borð, svo skip- ið hafði liðast sundur í smá- búta. Sænskur fornfræðingur Gusfc avson að nafni, hafði yfirstjóm með greftrinam. Hann gerðl sjer það að reglu, og vjek ekki frá henni, a'5 í skipinu mætti engin nýsmíði vera. Setja skyldi skipið saman úr upprunalegfv efninu einu. Það var geysileg •' vinna, að finna út, hvernig átti að raða bútunum saman, þannig • að skipið sem heild yrði endur- byggt nákvæmlega í hinni upp- runalegu mynd. Aðstoðarmaður Gustavsona-. var Haakon Shetelig, sem Is- lendingum er að góðu kunnur, Mikill umbúnaður Menn hafa giskað á að Ása*( drotning, móðir Hálfdánar svarta og amma Haraldar hár- fagra, hafi verið heygð í þessu skipi. Fundust í skipinu leifar af beinagrindum tveggja kvenna. Er önnur talin vera. beinagrind drotningar, en hitt hafi verið beinagrind ambáttar, er átt hafi að þjóna henni eftir dauðann. Styður það þessa á- giskun hve virðulegur allur um búnaðurinn hefir verið. — í skipinu fundust m. a. 4 sleðar - og 1 vagn, 7 hestar og nokkr- ir uxar, kjölturakki og páfugl, Ennfremur var þar allskonar húsbúnaður og sjerstök sæng • fyrir hefðarkonuna. Vistir hafa , einnig verið þar og fanst tunna, sem vatn hafði verið geymt í. — Eftir beinunum að dæma, virðist hin heygða kona hafa , verið um fimtugt. Haugurinn hefir sennilega verið orpinn á > árunum 860—870, og gæti það ’ átt við um Ásu drotningu. Sum- ir halda því fram að enn frek- ari sannanir fyrir þessu sje að ' finna í bæarnafninu Oseberg, Það sje nú afbökun, og hafi bærinn upphaflega heitið Ásu- berg og verið kendur við i drottninguna. BæSi skipin úr sömu ætt. Sje það rjett að þessi tvö merkustu víkingaskip, sem til 1 eru, Gaukstaðaskipið og Ose- bergskipið, sje legstaðir Ólafs Geirstaðaálfs og Ásu drotning- ar, þá eru þau svo að segja úr sömu ættinni, því að Ása drotn- ing var stjúpmóðir Ólafs kon- ungs. Guðröður veiðikonungur, faðir Ólafs, fór með hernaði á hendur líaraldi hinum gran- rauða á Ögðum, feldi hann en tók Ásu dóttur hans fyrír konu, Þau eignuðust einn son, Hálf- . dán svarta, en þegar hann var veturgamall rjeð Ása bana Guðröði konungi til þess að hefna föður síns. Fór hún síðan vestur á Agðir „og settist þar til ríkis þess, er átt hafði Har- aldur konungur faðir hermar*', Ekki getur sagan þess hvar hún hafi verið heygð, en um Ólaf Geirstaðaálf er þess getið að hann hafi verið heygður á Geir stöðum. Hyggja menn að það sje sami bær og nú er nefndjur Gjekstad og er í grend við ' Gokstad. V. St. ,

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.