Morgunblaðið - 16.03.1952, Blaðsíða 11

Sunnudagur ltí. naarz 1952
11
MORGVNBLAÐIÐ

i'f -í^öt--
Áttræð á morgun:
%■ f. ;: Jk ' m
Þórunn í Garðbæ á Eyrarbakk
f>AÐ ERU NÚ nokkur ár síðan
bændur á Suðurlands-undirlend-
inu hættu að sækja verzlun sína
á Eyrarbakka. Og mjög er það
líklegt, að æskan þekki nú þetta
mikla verzlunar- og fiskiveíða-
þorp mest af frásögn eldra fólks-
ins.
Eflaust eru það heldur ekki
margir, sem veitt hafa því at-
hygli, að ekkert land liggur í
hafinu milli Eyrarbakka og
Suðuríshafsins. Það er því ekk-
ert undarlegt, þó oft sverfi brim
að þessari lágu strönd með þenn-
an volduga hafflöt fyrir næsta
nábúa. En það er einnig oft speg-
ilsléttur sjór á Eyrarbakka, svo
ekki arðar á steini — bara slétt-
ur sjór, sem glitrar allt út í hafs-
auga.
Eyrarbakka er snemma getið á
landnámsöld og síðar oft í verzl-
unarsögu landsins. Ekki ætla ég
mig þann dul að geta sagt sögu
Eyrarbakka eða kynslóðanna,
sem þar hafa lifað, starfað og
dáið.
En atvikin hafa ráðið því, að
ég hef oft komið á Eyrarbakka
síðustu tvo áratugina. Á þessum
árum hef ég kynnzt nokkuð
mörgum Eyrbekkingum og starfi
þeirra. Ef ég mætti lýsa Eyr-
bekkingum, eins og þeir hafa
komið mér fyrir sjónir, eru þeir
hógvært fólk og starfsamt, greið-
vikið og prútt í umgengni.
Þegar ég kynntist fyrst á Eyr-
arbakka fyrir og um 1930, var
mikill stórhugur í ræktun og
jarðarbótum þar. Haraldur Guð-
mundsson frá Háeyri var þá for-
maður Búnaðarfélags Eyrar-
bakka og hafði fengið Lands-
bankann til að leggja þar í mikla
skurðagerð til að þurrka Iandið.
Hreppurinn hafði keypt Gerðis-
kot, Flóagafl og fleiri jarðir; það
voru því mikil lönd, sem lágu
Undir hreppinn, en blautlend og
erfið til vinnslu. En frá fyrstu
tímum höfðu Bakkamenn heyjað
á engjum út við Ölfusá bæði í
Skúmstaða- og Kaldaðarneslandi.
Þegar hér er komið, var kom-
inn akfær vegur langleiðis út í
engjar. Búandmönnum var út-
hlutað engj astykkjum. Á þess-
um tíma og eflaust fyrr lá fólkið
við í tjöldum á engjunum og
kom heim um helgar. Þótti þessi
litla tjaldborg falleg í sól og
sumri.
Það var einn góðveðursdag í
ágústmánuði að ég kom að Eyr-
arbakka. Þar sást engin lifandi
manneskja á vegum úti, allt var
svo friðsælt, kjnrrt og unaðslegt.
Þorpið angaði af heylykt frá
hlöðunum og blómalykt úr fjör-
Unni (strandbúa-lykt).
Allt í einu víkur sér að mér
lítil og snaggaraleg kona og tekur
okkur tali. Hún talar um hey-
skap og góða tíð, um góða sprettu
í görðum og mikið hey komið í
hlöður. Svo segir hún: „Sjáðu
þarna úti,“ og bendir í vestur.
„Þessar heysátur, sem þú sérð
þarna, á ég. Ég hef slegið þær á
sandinum."
Aldrei hef ég heyrt talað um
nokkrar heysátur af eins mikilli
aðdáun og innileik, eins og þessi
litla fjöruga kona gerði. En hún
vildi sýna mér meira: hún fór
með mig út í garðinn sinn og
sýndi mér undir kartöflugrösin
sín, hún talaði um kartöfluna af
sama kærleika og inníleik og
heysáturnar.
Þetta kvöld kenndi Þórunn i
Garðbæ mér, hvað vinnugleðin
er mikils virði. Og að eiga land
,til að yrkja og erja, sá og upp-
skera — gera jörðína sér undir-
gefna. Það er lögmál Guðs. Síðan
þetta ágústkvöld hefur mér þótt
yænt um Þórunni Gestsdóttur.
Þessarar konu langar mig að
minnast dálítið og segja frá henn
ar æfistarfi og langa vinnudegi.
Þórunn Gestsdóttir er fædd 17.
tnarz 1772 að Króki í Meðallandi.
Foreldrar Þórunnar voru Gest-
ur Þorsteinsson (Sverrissonar),
kunn ætt í Vestur-Skaftafells-
sýslu, og Guðrún Pétursdóttir frá
Hrútafelli undir Austur-Eyja-
fjöllum.
Þórunn ólst upp hjá ömmu
sinni og nöfnu, Þórunni Jónsdótt-
ur Magnússonar Dannebrogs-
manns í Kirkjubæjarklaustri. —
Magnús og Oddný kona hans
voru ættuð að norðan.
Afi og amma Þórunnar áttu 16
börn. Er margt merkra manna
frá þeim komið, þar á meðal
Þórarinn Olgeirsson skipstjóri og
útgerðarmaður í Grimsby og Jó-
hannes Kjarval listmálari.
Árið 1883 fluttist amma Þór-
unnar búferlum úr Skaftafells-
sýslu og að Valdastöðum í Kald-
aðarneshverfi til Olgeirs sonar
síns. Þá var Þórunn 11 ára. Ol-
geir sonur ömmu Þórunnar flutt-
ist á næsta ári út í Selvog, og tók
þá gamla konan aftur að basla
við búskap.
Fyrirvinnan var sonur hennar
mállaus og Þórunn 12 ára. Þarna
var Þórunn hjá ömmu sinni þang
að til kotin voru sameinuð í eina
jörð og Kaldaðarnes gert að stór-
býli. En það gerði Sigurður sýslu-
maður Ólafsson.
Á vetrum fór föðurbróðir Þór-
unnar til sjóróðra á Eyrarbakka,
og voru nöfnurnar þá tvær
heima. Gegndi Þórunn þá skepn-
unum. Búpeningurinn voru 30
kindur, 3 kýr og 6 hross.
„Það voru oft margir og miklir
erfiðleikar, sem steðjuðu að,“
segir Þórunn, „en einn er mér
þó minnisstæðastur. Ég var að
vatna kúnum út, og sú síðasta
var að komast inn í fjósið. Heyri
ég þá skruðning mikinn; er þá
Ölfusá komin fossandi upp yfir
bakkana. Ég flýtti mér að koma
fjóshurðinni aftur og bera mykju
að dyrunum. Þá nótt var vakað
í litla bænum, því mikið lét í
henni Ölfusá. Þegar lýsti aftur
af degi var jakaburður um allt
og upp í heygarða. Þessa nótt
missti Jón á Lambastöðum allar
fullorðnu kindurnar sínar, 26 að
tölu; dóu allar í húsinu. Næsta
sumar voru. öll tún ónýt eftir
jakaburðinn á þessum bæjum:
Lambastöðum, Valdastöðum og
Móakoti. Túnin voru þakin sandi
og stórgrýti. Þegar ég kom síð-
ast að Kaldaðarnesi lá eitthvað
af grjótinu þar ennþá, en það eru
nú mörg ár síðan,“ segir hún
Þórunn.
„Þegar amma hætti búskap,
fórum við öll þrjú til sýslu-
mannsins, og þar var ég, þangað
til amma dó. Þá var ég 19 ára.“
Næstu fimm árin eftir lát
ömmu sinnar var Þórunn vinnu-
kona á Valdastöðum. Þaðan fór
hún að Eyrarbakka og gerðist
lausakona. Fór hún þá í kaupa-
vinnu á sumrin. Næstu sex sum-
ur er hún í kaupavinnu í Bjólu-
hjáleigu hjá Guðrúnu og Jóni,
„þeim viðurkenndu ágætishjón-
um“ (tekur Þórunn fram); þar
voru sæludagar. — Guðrúnu í j
Bjóluhjáleigu getur Þórunn ekki |
iofað eins mikið og hún hefði
óskað, svo framúrskarandi gæða-
kona var Guðrún og allur heim-
ilisbragur fyrirmynd. Guðjón
Jónsson bóndi í Ási í Holtum er
sonur þeirra Bjóluhjáleiguhjóna.
En á vetrum var Þórunn hjá
Jóni Árnasyni kaupmanni í Þor-
lákshöfn. Þar kynntist hún Ólafi
í Garðbæ, sem síðar varð maður
hennar.
Eitt ár var hún vinnukona hjá
frú Nielsen; þar segir Þórunn, að
hafi verið gaman að vera, en mik-
ið að gera. Þórunn var í eld-
húsinu. „Þá lærði ég matreiðslu,
Guðmunda Nielsen var góður
kennari. Á morgnana lagði ég í
sex ofna og mjólkaði sex kýr
annað málið. Úr mjólkinni var
unnið smjör og skyr. Þetta var
1902—1903.
Árið 1904 fórum við Ólafur að
búa. En árið 1907 giftumst við,
þá höfðum við eignazt tvær dæt-
ur, Ragnheiði og Karen.
Á sumrin unnum við hjónin
við verzlunina, hann við ýmsa
vinnu, en ég við ullina.“
Þórunni féll ekki þessi inni-
vinna að troða ull í poka allt
sumarið. Hún var vön á sumrin
að lifa og vinna úti í hinni lifandi
náttúru við grös og skepnur. Hún
braut heilann um það, hvernig
hún gæti eignazt kind, bara eitt
lítið lamb. Og svo kom að því,
að hún keypti lamb. En Ólafi
leizt ekki á þetta framtak; hann
sagði: „Hvað ætlar þú að gera
við þetta?“
Þórunn segir: „Ég dró af kaup-
inu mínu 4 kr., og fyrir það fékk
ég fallega svarta gimbur. Svo dró
ég sama af kaupinu mínu á
hverju ári, þangað til að ég hafði
keypt 7 kindur. Svo fór þetta að
fjölga, ég hætti að troða ull í
poka, en fór á engjar og heyjaði
handa kindunum mínum. Þegar
fyrra stríðið skall á, sagði Ólafur
minn: „Nú er gott að þurfa ekki
að kaupa kjöt!“ Þá var Ólafur fyr
ir löngu búinn að sætta sig við
kindaeignina mína.“
Þórunn hafði rétt á engja-
stykki í Straumnesi, en hóllinn,
sem hún tjaldaði á, heitir Stakk-
holt. Þarna var hún 6 vikur á
hverju sumri' á þeim tíma heyj-
aði hún 100—114 hesta af stör.
Hún tók stundum systur sína í
kaupavinnu, og marga góða vini
átti Þórunn, sem hjálpuðu henni
í heybandi og við heimflutning.
Þórunn lætur mikið yfir því,
hvað fallegt hafi verið á kvöldin
í góðviðri að horfa yfir tjaldborg-
ina og sjá heysáturnar koma upp
fleiri og fleiri, þéttari og þéttari
þarna úti á engjunum. — Þarna
heyjuðu flestir Eyrbekkingar,
lágu við og komu heim um helg-
ar.
Þegar Þórunn átti flest fé og
stærstan bústofn átti hún 18 ær,
10 sauði, 10 gemsa og 4 hross.
„Þá lagði ég 5—6 sauði og nokk-
ur lömb í heimilið á haustin. Við
vorum fjögur svo þetta var nóg
kjöt yfir árið.
Ólafur minn vann líka. Hann
var um lengri tíma svo heilsu-
veill; en hann var góður heim-
ilisfaðir og góður faðir barnanna
sinna.“
Ólafur var maður stór og þrek-
inn, prúðmenni, hæglátur og
góðgjarn í tali. Þegar ég þekkti
hann, var hann sendisveinn við
verzlun Guðlaugs Pálssonar. —
Hann hefur þá eflaust verið elzti
sendisveinn landsins. Hann hélt
því starfi fram yfir áttrætt.
Þórunn heldur áfram að tala
um kindurnar sínar: „Ég fór oft
snemma á fætur á vorin — mýr-
arnar voru blautar og margar
hættur fyrir litlu lömbin. Stund-
um var klukkan tvö á nóttunni,
er ég fór að líta eftir þeim; ég
gat ekki sofið fyrir hugsun um
blessaðar kindurnar mínar, það
var svo oft votsamt og kalt. —
Fyrir kindurnar mínar gat ég
lifáð, þær jörmuðu á mig og
komu til mín, þegar ég kallaði á
þær og þær sáu mig. Sauðkindin
var mitt líf og yndi,“ segir Þór-
unn. „Svo kom mæðuveikin, og
þá missti ég 30 kindur á tveimur
árum. Þá fékk ég mér kúna, þú
þekkir hana,“ segir hún Þórunn.
Hún var 20 marka kýr og hét
Búkolla, en við kölluðum hana
Gullu.
Nú á Þórunn enga kind, allt
sauðfé var skorið niður í haust
í Árnessýslu. En hún á nýja,
fallega fyrstakálfskvígu, sem hún
kallar Gulrót. En því fékk hún
þetta nafn, að hún er keypt fyrir
peninga, sem Þórunn fékk fyrir
gulrætur. Þórunn framleiðir mik-
ið af kartöflum og gulrótum og
ágætis hænueggjum.
Þórunn og Ólafur eignuðust
tvær dætur, eins og áður er getið.
Ragnheiður hefur misst mann
sinn og býr á Eyrarbakka, hún
á fimm börn hvert öðru mann-
vænlegra, tvo sonu og þrjár dæt-
ur. Hin dóttirin Karen dó um
tvítugt, falleg stúlka og góð, hvers
manns hugljúfi. Ólafur er lát-
inn fyrir nokkrum árum.
Ein er enn ótalin, sem hefur
verið sambýliskona Þórunnar
lengst í búskap hennar í Garð-
bæ, þó að hún hafi aldrei talizt
heimilismaður þeirra hjóna. Þessi
kona er Hildur Jónsdóttir, þessi
góði engill, sem alla æfi hefur
verið tilbúin að líkna og hjálpa
þaf sem veikindi og sorg hefur
borið að dyrum.
Nú hafa þessar vinkonur búið
tvær í litla húsinu, síðan Ólafur
fór heim. Vissulega eru þessar
konur í flestu ólíkar, þó eru báð-
'ar góðar, síhjálpandi og starf-
j andi fyrir sjálfa sig og aðra. En
í einu eru þær iíkar: Það sést
'ekki hrukka á þeirra andliti. —
Starfsgleðin og lífsgleðin hefur
verið þeirra förunautur. Þær
hafa alltaf getað hjálpað öðrum
'á margan hátt með margvíslegri
'góðvild og kærleika.
| Ég var að segja frá Þórunni
Gestsdóttur, hún er nú 80 ára,
17. marz. Síðustu árin hefur hún
ekki heyjað úti á engjum eða
tjaldað í Stakkholti. Nú hefur
jhún nærteknara slægjuland. —
’Ragnheiður dóttir hennar hefur
(gefið henni slægjur á landi, sem
jhún á í Borg. Þar er þurrlent.
Svo hefur Þórunn ítak í fleiri
blettum í þorpinu, því allir vilja
vera og eru góðir vinir Þórunnar.
í sumar heyjaði Þórunn 80 hesta
af töðu og útheyi.
| Ég þakka Þórunni fyrir alla
þá góðvild, sem ég og mitt fólk
hefur notið hjá henni. Og ég
I þakka henni fyrir hennar trygga
og trúa ráðsmennskustarf, sem
hún hefur gegnt fyrir mig á
Eyrarbakka.
Eyrarbakki verður fátækari
fyrir okkur, sem höfum kynnzt
honum tvo seinustu áratugina,
þegar allt eldra fólkið er horfið,
en það hverfur nú óðum.
Eyrarbakki á nú í vök að verj-
ast fyrir ágengni og breytingum
hins nýja tíma. Ekki treysti ég
mér að spá um framtíðina. En
ég óska Eyrarbakka þess, að
hann megi eiga þá auðnu alltaf
að vera byggður af góðu og
starfsglöðu fólki.
Ragnhildur Pétursdóttir.
Han dk nattle Iksmót
fslands hefsl á
þriðjudag
HANDKNATTLEIKSMEIST-
ARAMÓT ÍSLANDS fyrir meist-
ara- og Il.-flokk kvenna og I.-,
■ II.- og Ill.-flokk karla hefst n.k.
þriðjudag. Taka 28 flokkar frá
níu félögum þátt í keppninni,
svo þetta verður eitt fjölmenn-
asta íþróttamót, sem haldið hefir
verið hér á landi.
Valur, Fram, Ármann og KR
keppa í meistaraflokki kvenna
og FH, Fram, Ármann og Þrótt-
ur j Il.-flokki kvenna
I I.-flokki karla keppa Valur,
Þróttur, Ármann, SBR og Fram,
en í _II.-flokki karla: Ármann,
FH, ÍR, Fram, Víkingur, Þrótt-
ur, KR og Vaiur. í Ill.-flokki
karla keppa: KR, ÍR, Valur, FH,
Ármann, Víkingur og Fram.
Kenonin hefst kl. 8 í íþrótta-
húsi ÍBR við Hálogaland. Keppa
þá saman: Ármann og Þróttur í
Il.-flokki kvenna, Valur og
Fram í _ meistaraflokki kvenna,
KR og ÍR í Ill.-flokki karla, ÍR
og Fram í Il.-flokki karla og
Valur og Þróttur og Ármann og
SBR í I.-flokki karla.
Skipafrétíir:
Eimskipafélag íslands h.f.:
Brúarfoss fór væntanlega frá Ant
werpen í gærdag til Hull og Rvíkur.
Dettifoss fór frá Reykjavík 7. þ. m.
til New York. Goðafoss fór frá Rjvik
14. þ.m. tii ísafjarðar, Siglufjarðar,
Akureyrar og Húsavíkur. Gullfoss
fer frá Kaupmannahöfn 18. þ.m. til
Leit'h og Reykjavikur. Lagarfoss fór
frá New York 13. þ.m. til Rvíkur.
Reykjafoss fór frá Reykjavík 13. þ.m.
til Antwerpen og Hamborgar. Selfoss
fór frá Bremen 14. þ.m. til Rotfer-
dam og Reykjavikur. Tröllafoss *fór
frá Davisvil'le 13. þ.m. til Rvikur.
Pólstjarnan fór væntanlega frá Úull
í gærdag til Reykjavikur.
Ríkisskip: ^ .
Hekla verður væntanlega á Akur-
eyri í dag á austurleið. Skjaldbfeið
er á Austfjörðum á norðurleið. Ár-
mann var í Vestmannaeyjum í gær.
Skipadeild SÍS:
Hvassafell losar kol fyrir Norður-
landi. Arnarfell var væntanlegt til
Álaborgar um hádegi í dag frá Rvik.
Jökulfell er í New York.
Jöklar h.f.:
M.s. Vatnajökull kom til Rvikur
s.l. miðvikudagskvöld. Skipið byrjar
lestun á hraðfrystum fisíti, á máínu-
dag til Hamkorgar.
Blöð og' íímarií:
Tímaritið Urval: — Fyrsta heftið
á þessu ári er komið út og flytur
margvislegt efni til fróðleiks og
skemmtunar, Greinar í heftinu eru:
Um uppruna lifsins; Apabam í
fóstri; Listin að gefa; Áhrif likams-
lýta og fötlunar á skapgerð barna,
eftir Simon Jóh. Ágústsson próf.;
Þeir klifu tindinn; Hvers vegna tízk
| an breytist; Timinn og mæling
hans; Ég er hræddur (smásaga);
! Endurnýjung lífdaganna — eftir
* sjötugt; Beaumarohairs —- ævintýra-
* maður og rithöfundur; Er islenzka
geitin að deyja út? Visindin í þjón-
ustu mannanna heitir flokkur smá-
greina og má af þeim nefna: Ratvísi
laxsins; ,Gáfnafæða‘ handa barnshaf
andi konum; Hættuleg öryggisbelti;
Þörungaverksmiðja; Nýtt svefnlyf;
Nýtt kjarnorkuver i Noregi; Enzým
gegn innvortis igerðum, og Hermenn
irnir skjóta eklki. — Þá eru: Land
hreindýra og bjarna; Þú ert sögú-
hetjan; Varahlutir í mannslikam-
ann; Unglingsstúlkan í Ijósi nútíma
sálfræðinnar og loks bókin Krafta-
verkið í Carville, eftir Betty Martin.
Söfnin:
LandsbókasafniS er opið kl. 10—
12, 1—7 og 8—10 alla virka ðaga
nema laugardaga klukkan 10—12 og
yfir sumarmánuðina kl. 10—12.
— ÞjóSskjalasafnið klukkan 10—-12.
— ÞjóðminjasafniS er opið kl. 1—
4 á sunnudögum og kl. 1—3 á
þriðiud. og fimmtud. Listas. Einars
Jónssonar verður lokað yfir vetrar-
mánuðina. — Bæjarbókasafnið er
opið kl. 10—12 f.h. og frá kl. 1—10
e.h. alla virka daga. Útlán frá kl.
2 e.h. til 10 e.h. alla virka daga. Á
sunnudögum er safnið opið frá kl.
4—9 e.h. og útlán frá kl. 7—9 e.h. —
iNáttúrugripasafniS opið sunnudaga
kl. 2—3. — LislasafniS er opið á
þriðjudögum og fimmtudögum kl. 1
|—A; á sunnudögum kl. 1—4. Aðgang
ur ókeypis. — VaxmyndasafniS í
Þjóðminjasafnsbyggingunni er opið
frá kl. 13—15 alla virka daga og
113—16 á sunnudögum.
Gengisskráni ng
(Sölugengi):
,,Skattnjósnarar“
LUNDÚNUM — Bandaríkja-
menn greiddu „skattnjósnurum'1
samtals 178.500 sterlingsound fyr
ir starfsemi þeirra á síðastliðnu
ári, sem munaði ríkið 3.5 millj.
pundum.
1 £ .........
100 danskar
100 norskar
100 sænskar
100 finnsk r
100 belg. fra
krónur
100 svissn. frankar
1 100 tékkn. Kcs.......
'1000 lirur ...........
. 100 gyllini .........
kr. 16.32
kr. 16.42
kr. 45.70
236.30
kr. 228.50
kr. 315.50
kr. 7.09
kr. 32.67
kr. 46.63
kr. 373.70
kr. 32.64
kr. 26.12
kr. 429.90