Morgunblaðið - 30.12.1954, Blaðsíða 7

Fimmtudagur 30. des. 1954
MORGUWBLAÐIÐ
Topðreitan milli ástar konunnar op sfaris mannsins
Bók Morie Hamsun, „Regnboginn", er hrífandi lýsing á scmbúð hennar og hins mikla rithöfundar
Bók Marie Hamsun er lýsing
á lífi og sambúð og mætti einna
helzt líkja henni við áhrifamik-
inn sorgarleik. Bókin er hríf-
andi, þar gætir engrar til-
finningasemi. Stundum er
kaldranalegur og jafnvel óhugn-
anlegur blær yfir frásögninni,
stundum er frásögnin viðkvæmn-
isleg og jafnvel sársaukafull, og
einmitt þessvegna samræmist
hún fyllilega efninu. Sagt er, að
hjón lagi sig oft hvort eftir öðru
og líkist hvort öðru mjög að lok-
um. En bók Marie Hamsun er
fyrst og fremst saga tveggja mjög
ólíkra skapgerða, sem þreyta lífs-
skeiðið saman í öllum þess
eldingum og þrumuveðri. En árin
færa jafnvel þau hvort nær öðru
og eins og hún skrifar svo fallega
og viðkvæmnislega í bók sinni,
fetar hún bókmenntalega í fót-
spor síns elskaða óvinar eða síns
óvinveitta elskhuga.
REGNBOGINN MILLI
LÍFSINS OG DAUÐANS
Það er hátt til lofts og vítt til
veggja í frásögninni. Ástarsaga
og hjónabandssaga (sem bæði er
og er ekki hið sama), lýsing á
snillingi og hversu dýrkeypt það
er að hafa snilligáfu til að bera
og að lokum: Regnboginn milli
lífsins og dauðans. Æskuárin,
fullorðinsárin og ellin, þegar
dauðinn smám saman sýgur síð-
ustu bleiku lífsdropana úr hinum
deyjandi manni.
Bókin fjallar ekkert um það,
er margir hafa vafalaust velt
fyrir sér og ef til vill þarfnast
nokkurrar skýringar: Afstöðu
þessa mikla rithöfundar til Hitl-
ers og Quislings, hvernig hann
flæmdist af frjálsum vilja eða
ginntur, inn í svik gegn föður-
landi sínu. Marie Hamsun mun
rita um síðustu 10 æviár Hamsuns
í öðru bindi þessarar bókar. Það
er ekki sennilegt að henni takist
að ráða þá gátu, sem er ekki sú
torráðnasta en áreiðanlega sú
átakanlegasta, er norskt bók-
menntalíf vorra tíma hefir glímt
við. En það skiptir heldur ekki
svo miklu máli. Það, sem hún
ritar um í „Regnboganum" hefði
enginn annar getað bjargað frá
að falla í gleymskunnar djúp. og
henni hefir heppnazt að gefa frá-
sögn sinni mannlegan og persónu-
legan blæ, sem hefur bókina langt
upp fyrir að vera annáll eða
ævisaga og skipar henni í flokk
með lifandi bókmenntum.
★ ★ ★
„Nei! Hamingjan hjálpi mér,
hvað þér eruð snotur!“ varð Knut
Hamsun að orði, er hann í forsal
norska þjóðleikhússins rakst á
unga leikkonu, sem átti að leika
hlutverk í einu af leikritum hans.
Hún var 26 ára gömul þá og hann
49. Hún hafði enn ekki getið sér
neinnar frægðar, sem leikkona,
en hann var þegar frségur rithöf-
undur. Unga konan svaraði í fáti,
að rithöfundurinn hefði fyrir-
mannlegan hliðarsvip“. Hann
varð ástfanginn af henni við
fyrstu sýn og sleppti henni
ekki úr augsýn eftir þetta. Hann
færði henni vín og blóm, bauð
henni út með vinum sínum úr
heimi bókmenntanna og ját-
aði henni ofsalega ást sína eftir
fáeina daga. Þétta var hamingjan
sjálf holdi klædd — en það sýndi
sig fljótt að hamingjan var engin
ládeyða, sambandið á milli þeirra
rofnaði aldrei, innileiki þess varð
veittist, en það gekk á ýmsu, eld-
heitri ást og ofsafengnum deilum.
KROSSFESTING
ÁSTARINNAR
Bréfum hans rignir yfir hana
og í bókinni úir og grúir af hin-
um dásamlegu bréfum hans,
ýmist eru það eldheitar ástar-
játningar eða þrumuræður. Eftir
FRIÐLEIKINN SVO LÍTILS VIRÐI?
þeirra, er orsakaðist af ofsalegri,
ósanngjarnri afbrýðisemi hans,
skrifar hún: „Þetta var sá fyrsti
og varð ekki sá síðasti. Ást okkar
var enginn barnaleikur. Stundum
fannst mér við vera krossfest.“
Hann var henni sammála.
Hamsun fær afbrýðisemiskast í
annað sinn og Marie segir við
hann: „Ef þessi afbrýðisemi held-
ur áfram að vera slíkt vandamál
og endurtekur sig sí og æ, verðum
við aldrei samrýmd.“
Hamsun flýtir sér að svara:
„Það er ekki til neitt, sem heitir
samrými í ástinni."
til hann skolar rithöfundinum að
heiman. Hann býr í ódýru háa-
loftsherbergi eða á matsöluhúsi
úti á landi. Þá getur hann loks
skrifað í næði. Hann byggir lítið
hús í garðinum sínum, hljóðein-
angrað, langt frá öllu og öllum,
en venjulega rekur starfið hann
út í píslargönguna löngu, kross-
festingu listarinnar, er einna
helzt má líkja við þá krossfest-
ingu, sem ástin er henni. En
undir eins og hann er farinn,
iðrast hann, og bréfin streyma til
hennar, tryllingsleg, innileg og
iðrunarfull, örvæntingin og hatr-
MARIE HAMSUN, ekkja Knuts Hamsun, hefir nýlega gefið
út bók, „Regnbogann“, þar sem hún gefur hrífandi lýsingu
af sambúð sinni og hins mikla rithöfundar — bókin er jafn-
framt mikill skerfur til sálfræðilegrar lýsingar hinns skáld-
lega innblásturs og til skilnings á þeirri togstreitu, er skap-
ast milli ástar konunnar og starfs mannsins, einkum þegar
maðurinn er gæddur snilligáfu. Hér á eftir fer ritdómur
dr. phil. Hákon Stangerups, rithöfundar, bókmenntafræð-
ings og gagnrýnanda, er flestum íslendingum er kunnur.
SKYNSEMISPOSTULINN VAR
SJÚKLEGA VIÐKVÆMUR
Þetta var sannleikur, a.m.k.
um rithöfundinn, er var svo sjúk-
lega viðkvæmur og varnarlaus
fyrir miskunnarlausum örvum
sársaukans. Hinn stórkostlegi
Hamsun, maðurinn, skynsemis-
postulinn, er lofsöng hið frum-
stæða líf bændanna, hafði ekki
Sterkar taugar.
Sennilega eru allir rithöfund-
ar þannig, en nokkrum tekst þó
að leyna því og lifa venjulegu
hversdagslífi, en glíma við sjálfa
sig aðeins í hug og hjarta. Það
gat Hamsun ekki. Hann er á valdi
innblásturs síns. Þegar innblást-
urinn kallar má ekkert trufla
hann eða ónáða. Leyndardómur
sá, er hann á sameiginlegan með
J'óhannesi V. Jensen: Að lofa at-
haínalífið og lífið úti í náttúrunni
á kostnað vanagangs menningar-
lífsins og vera jafnframt rithöf-
undur og skáld, lýsir hann sjálfur
svo snilldarlega: „Rithöfundar-
Starfið fyrirlít ég svo innilega, að
það eina, sem heldur í mér lífinu,
er einhvers konar heilagur andi,
er kemur yfir mitt auma gráa
höfuð öðru hverju.“
★ ★ ★
Bók þessi er sannarlega mikill
skerfur til skilnings á innblæstri
hins skáldlega anda. Við sjáum
manninn kveljast undan fargi
hans en jafnframt hrífast af hon-
um. Hugmyndirnar sækja að hon-
um, hann verður að skrifa bæk-
urnar, hann muldrar undarleg
nöfn, kallar hana Rósu í staðinn
fyrir Marie, er ýmist innilega kát-
ur eða næstum illgirnislega önug-
ur og jafnvel auðvirðilega smá-
munasamur. Meðan hann situr við
ritstörf, má ekki tala við hann,
ekkert hljóð má trufla hann, og
þegar hann skyndilega vaknar
upp frá vinnu sinni, á hún að
vera í sama hugarástandi og þeg-
ar hann hvarf henni inn í skáld-
heiminn. Ef hún er það ekki rign-
ir ásökunum yfir hana, ef renni-
gluggatjöldin hanga skakkt, er
hún óttaleg subba, ef hana lang-
ar í nýjan kjól eftir átta ár, ligg-
ur við að hún geri hann gjald-
þrota. Ef hún ekki hlífir honum
við vandamálum hversdagslífs-
ins, lætur hann óspart óbeit sína
í ljós, ef hún ekki lætur hann
taka þátt í þeim, er hún ráðrík
og drottnunargjörn. Þannig er
það, þegar hann er að byrja á
nýrri bók.
ið á fargi starfsfýsnarinnar ná
tökum á honum. Þegar bókinni er
lokið, færist ró yfir hann. Nú
kem ég heim, segir hann glaður
og ánægður, og svo kemur elsk-
huginn og faðirinn heim og hefir
meðferðis gjafir, skemmtun, birtu
og hamingju — þangað til næsta I heiður, sem veutur sé hinum
bók tekur að brjótast um í hug öldnu: „Ileiðurinn kemur feitur
hans. Það er ekki að furöa, þó og heimskulegur til hins gamla
að hún óski að lokum: Aðems að manns, til ollinnar hins ljótasta,
það væri engin næsta bók. aöe.ms óþarfasta og hræðilegasta af ö!lu,
ekkert, sem mirmir hana á sam-
líf þeirra, engar fyrirmyntíir.
Heimur sá, er hann lýsir verður
til og skýrist í hinum viðfeðma
geim hugar hans og 'hjarta.
En hvers virði er hún honum
þá?
Hann ritar í einum af sinum
fyrstu hrífandi bréfum: „Þú get-
ur gert mig að konungi." Eftir
margra ára reynslu ritar nún um
þessi orð hans: „Það var í rit-
höfundastöri'unum, er hann oft
talaði um með fyrirlitningu — en
nefndi samt í sömu andránni
þann heilaga anda innb’.ástursins,
er yfir hann kæmi -— er hann
fann þá djúpu gleði, sem hægt er
að nefna hamingju. En ást min
heyrði líka til því andrúmslofii,
er hann varð að lifa í til að vera
raunverulega hamingjusamir-. En
ég skildi, að ekkert gat vegið upp
á móti því, ef starf hans ekki
gekk að óskum. Sú hamingja, er
ég gat veitt honum, var aðeins
meðal, ekki markmið. En var það
þá eitthvað annað, sem hann
sjálfur hafði sagt? Og það svo
skáldlega: Að ég jgítíti gert hann
að konungi."
NÖBELSVER®LAUNIN
Það gengur á mörgu, en átnk-
anleg og allt að því skringileg
atvik koma fyrir við og við. Þeg-
ar hún kemur og segir honum,
að hann hafi fengið bókmennta-
verðlaun Nóbels dvnur yfir höfuð
hennar þrumnræða um þann
að þetta væri sú síðasta!
Hjalmar Söderberg var sá. sem
ritaði þessi fögru og Viturlegu
orð: „Ást konunnar og starí
mannsins eru óvinir'frá upphafi.“
Þetta er enn sannara um rithöf-
undinn og þann sem hann ann.
Þegar hann loksins sleppir hend-
inni af ritstörfunum og hefir
sem er verra en•dauðian!“ Hann
læíur samt til leiðast að fara til
Stokkhólms, og hún ú að fá nýj- \
an dýran kjól. Hann-er oi' fleginn |
í hélsinn, segir Hamsun ösku- |
vondur, hún verður að kaupa !
svart tjull og festa það í hálsmál- í
ið á þessum íallega kjól. Nóbels- I
verðlaunahöfundurinn
að vera gift snillingi, lýkur með
dauða Hamsuns þriðjudaginn 19.
febr., 1952. Hún ætlaði að lyfta
höfði hans af koddanum, en hann-
sagði: „Gerðu þetta ekki, Marie,
nú dey ég.“ Þessi urðu hans síð-
ustu orð, hann svaf í tvo sólar-
hringa og hvarf kyrrlátlega dauð-
anum á vald. „Þá var ferðalang-
urinn kominn á áfangastað“, rit-
ar hún og lýkur bókinni með
þessum orðum:
„Það var ekki aRtaf að vera
þér samstiga, ástin mín. Stundum
varst þú að bíða mín og stundum
varð ég að bíða þin og stundurn
villtumst við hvort frá öðru. En
við fundum alltaf hvort annað að
lokum.
Vertu sæll, Knut minn, og þökk
fyrir samfylgdina.“
Hakon Stangerup.
Það sem meÉilegasl
hlaup
KROSSFESTING
LISTARINNAR
Órói hugans
vex
fyrsta mikla áreksturinn á milli va'tnsfall í leysingumi,
ems og
þangað
Marse og Knut Hamsun.
tíma til að fara í gönguferð með
Marie, verður hún að sætta sig
við, að hann gleymi henr.i, muldri
sundurlaus orð og gripi hvað éftir
annað til vasabókarinnar til að
skrifa niður hugdettur sínar. Allt
í einu rennur upp fyrir honum
nærvera hennar og hann beinir
athygli sinni áskertri að henni.
ENGAR FYRíRMYNDIR
Hún lýsir af rnikihi næmni,
hversu íullkomleg.a aðgreindii
eru með h.onum heimur raun-.(
veruleikans og heimirr hugar-!
flugsins. Nýjar bækur hans les
hún aStaf full undrunar. Þar er ,
henni sjálfur að festa það! í
'Stcikkhólmi kynnist hún honum
í fyrsta skipti sem ræðumanni og'
samkvæmismanni. Eítir hina
miklu veizlu í tiléfni af afnend-
irtgu verðlaunanna, fer liann á
rall með Albert Engström og
kemur mjag kátur heim að álið-
inn nótíu. Næsta morgu.i vakncr
hann í rúmi -s:nu í 'luilum sam- ;
kvæmisklreðnaði, kjól og hv tt, en
bindislaus: — Ljúfasta; ho.i ég
legið hér alla nóttina bindislaus? (
'verður HumsU.i að orði.
Bók Marie Hamsun um ást
konunnar og starf mannsins, run
þetta mikla og ertiða hlutveA,
Miðfjarðarnesi, Langanes-
strönd, 16. des.: —
I MORGUNBLAÐINU frá 13. okt.
s.l. er stutt grein um Tröllkonu-
hlaup, í smágreinaflokki, sem
„Velvakandi“ skrifar. Af því að
mér fannst kenna ókunnugleika
í þessari frásögn, datt mér í hug
að senda blaðinu nánari lýsingu
á þessum stað, sem er einkenni-
legur. Það, sem mér þykir merki-
legast við Trollkonuhlaup, er
ekki sagan um skessurnar þó hún
sé góð og gild, heldur staðurinn.
sjálfur. í blaðinu segir: „Þar rann
Sandá milli tveggja kletta, sem
eru hver á móti öðrum og þar er
áin örmjó.“ — Þetta eru ekki
venjulegir klettar, heldur trölls-
legir grjótgarðar líkt og hlaðnir
væru, sem ganga fram úr bökk-
unUm báðummegin árinnar og
lítur út fyrir að þeir hafi ein-
hvern tíma náð saman og verið
heill veggur eða steinbogi yfir
ána. Það, sem sézt af bessum
eggjum, sem er töluvert, einkum
annarsvegar við ána, virðist eins
g slétt kíofið og sem næst eða
iveg lóðrétt báðar hliðar, þó
nunu vera einhver missmiði á
annari hliðinni á öðrum þessum
veggjarparti, eftir því, sem ná-
.cunnugur maður hefir sagt mér,
æm ég var að spvrja um þetta,
sagði hann líka niðri í vatninu f
mni sæist fyrir veggnum og er
hann sennilega heill undir vatn-
inu, en þarna er mikill straumur
cg æðimikið vatn í ánni. Mos-
fellskvisl, sem nefnd er í blaðinu,
rennur í Sandá litlu utar en hefir
engin áhrif á útlit Tröllkonu-
hlaupsins. Það eru um 40 ár síð-
an ég var kunnugur þarna, en
hefi spurt kunnuga menn til að
vita fyrir víst að ég myndi rétt og
ber frásögn þeirra saman við
þetta, sem ég hefi skrifað. Væri
Tröllkonuhlaup nærri alfaravegi,
borgaði sig fyrir ferðamenn að
sjá staðinn. En svo er nú ekkí.
Ég sendi þessa lýsingu á staðn- :
um, sem gæti verið nákvæmafí
ef staðurinn væri skcðaður,a
vegna þess að ég býst við að „Veí q
vakandi” hver sem hann er, hafi1,
ekki vitað annað merkilegt við
Tföllkonuhlaup . en söguna um
skessurnar. ’
Vinsamlegast,
Tryggvi Hjartarson.
1.6
Við miðbæirm í Hafnttí’fiiði i
verðtir til leigu 14. maí
2/o herb. ibúð
Tilboð, er greini fyrirfram-
greiðslu, fjölskvldustærð og.
atv.innu, sendist afgr. Mbl.
fyrir 4. jan., merkt: „Tvö,1
ár — 332“. !
«•%*«**