Morgunblaðið - 21.01.1955, Blaðsíða 7

Föstudagur 21. jan. 1955
MORGUISBLAÐIÐ
7
Sæmundur Úlufsson
Hinningarorð
Stærsta flugvélamóBisrskip heámsins
e/ns og fullkomin alþjóða-flughöfn
í DAG er til moldar borinn að
Krossi í Rangárþingi Sæmundur
Ólafsson, fyrrum bóndi og odd-
viti að Lágafelli 1 Austur-Land-
eyjum. Lézt hann í Landsspítal-
anum 12. þ. m. eftir langa og
þunga legu. Með honum er brost-
in ein sterkasta stoð bændastétt-
ar Rangárþings á þessari öld.
Sæmundur var fæddur að
Guláráshjáleigu í Austur-Land-
eyjum, 29. júní árið 1874. Átti
hann því full 80 ár sér að baki að
leiðarlokum — Foreldrar Sæ-
mundar voru þau Ólafur Ög-
mundsson og Vilborg Þorbjörns-
dóttir, hjón búandi að Gulárós-
hjáleigu og síðar að Skíðbakka
í sömu sveit. Voru þau hjón bæði
af sterkum bændastofni runnin,
og þó sérstaklega hennar ætt
kunn að aíburða þreki og karl-
l|/i E Ð A N hópur
orustuflugvéla
Cutlass-
Banda-
ríkjaflotans þeystu þrumandi
með hraða hljóðsins yfir borg-
inni Newport í Virginia, rann
stærsta í'lugvélamóðurskip
veraldar, „James Forrestal“,
hægt úr skipasmíðastöðinni
niður í Jakobs-fljót.
y A:®' F.ftir eit! ár verðtir lokið smiði
.7. ' ..frÍSSí/.Ú'I þessa risavaxna rkips. I>að mi:n
;■ A mffi !’á þegar fara i jomfnirsigiir.v.
:■■niá 1>U þar lneð liaia l’,..nd.. . a ■
, , . ’l mcnn hn1 *> tð > i i i skipið. i
* .u*’? V >>er i u i! i. i ■ 11, ■ •: : i ii' |..r
o * jafnvel stórar sprengjuflugvélar
glatt viðmót þann, sem að garði geta lent' »James Forrestal“, en
]jai. j svo er skipið nefnt eftir kunn-
Baráttuna út á við fyrir sveit um bandarískum flotamálaráð-
sína sótti Sæmundur af kappi og herra’ er svo rlsavaxlð að onnur
mennsku, bæði til sálar og harðfylgi, - stundum ef til vill ^gvélamóðurskip verða eins og
líkama. Fátæk voru jþau hjón að | um of, að hans eigin dómi síðar. dverSsmiðl vlð hllð Þess-
hætti þeirrar tíðar. Áttu og íyrir En hagur og heill sveitarinnar **
4 börnum að sjá, þeim, er upp- J var honum fyrir öllu, stöðugt
komust. Lifa enn þrjú þeirra: hjartans mál, sem hann að lokum
y . j r n I _ - # 9 f j iiiiXXJ KJ X1 Jl X VIV/ X X CX X Cl. Xl Ca X vliVO ^ V. C ci X
Þordis, xyrrum ekki sist i 1 jós eftir að brúin það siglt út á Atlantshaf sem'tærðust menn um aS hann hafði
Smíði skipsins fram til þessa
hefur kostað 217 milljón dollara
. en búast má við að kostnaðurinn
„ v. . ,, . , .. , T. , i,,, „ fari áður en lýkur upp fyrir 300
Guðmundur utvegsbondi i Vest-| tok með ser í gröfina. Kom það, milljónir dollara. Þá loks getur
verkakona s.st. og Sigríður, ekkja
Ólafs Pálssonar, hins þekkta
óðalsbónda að Þorvaldseyri und-
ir Eyjafjöllum.
Ungur lærði Sæmundur að
beita hug og hönd við hverskon-
ar störf, sem búrekstri heyrðu
til. Að veganesti átti hann and-
legt og líkamlegt atgervi í óvenju
lega ríkum mæli. Snemma setti
Jiann sér það markmið að breyta
hag foreldranna úr fátækt í
bjargálnir eða betur. Tókst hon-
James Forrestai var flotamála-
ráðherra. — Talið er að hin harð-
vítuga deila um flugvélamóður-
skipið hafi leitt hann til dauðs.
En í styrjöldinni í Kóreu sann-
hafði verið lögð á Þverá árið flaggskip bandaríska flotans.
1932. Þá gekkst hann fyrir því,!
af sínu alkunna kappi og for-
sjálni, að allir sveitungar hansjDEILUR UM SMÍÐI
legðu fram ókeypis vinnu, — (RISASKIPSINS
!nÖ.r?..h”!!dr”ð dagsverk,á ári —>| Vonandi verðuj; ekki eins
um „James Forre-
til vegargerðar um sveitina, gegn (stormasamt
nægja til þess að halda nafni armála Bandaríkjanna. Það sem
Sæmundar lengi á lofti, þótt öðru einkum olli þessu var hin stöð-
væri eigi til að dreifa. | uga deila milli bandaríska flot-
Mörg önnur trúnaðarstörf urðu ans °S flughersins um það hvort
hlutskipti Sæmundar á Lágafelli. j hentugra væri að sprengjuflug-
Þegar Sláturfélag Suðurlands velar heíðu bækistöðvar á landi
hóf göngu sína, árið 1907, var
hann einn af stofnendum þess
og síðar deildarstjóri þess um
áratugi. Að stofnun Kaupfélags
Ilallgeirseyjar, árið 1920, átti
hann og ríkan hlut, og var end-
urskoðandi ^eikninga þess og
reksturs yfir 20 ára skeið. For-
maður Búnaðarfélags Austur-
eða á flugvélamóðurskipum
En „James Forrestal“ stóð af
sér öll þau vályndu veður. Marga
daga stóðu heiftarlegar umræður
í bandaríska þinginu um þetta og
hvernig ætti að skipta fjárfram-
lögum milli landhers, flughers og
flota. Eiginlega er ekki hægt að
Landleyja yar hann og um lengri heima á ísandi> svo heitar urðu
tima. Ma af ollu þessu ráða, hví- þær og blonduðust saman við
líks trausts hann naut meðai sam-
þær persónulegar svívirðingar.
íerðamannanna, hversu víða pykir nú ljóst að deilur þessar
þörfin og tiltrúin kölluðu hug ollu dauða James Forrestal flota-
hans og hönd að verki. málaráðherra á bezta aldri og yf-
Fáum duldist við fyrstu sýn, að irfiotaforinginn Denfeld varð að
Sæmundur á Lágafelli var eng- láta af embætti.
ákvefirm árlegu fi'amlagi úr ríkis-, stal“ á öldum úthafsins, eins og
sjóði. Tókst þessi djarfa tilraun geisað hafa um skipið meðan það
svo vel að með afbrigðum má j var til aðeins í teikningum og
teljast. Á fáum árum komst [ í skipasmíðastöðinni. Deilurnar
öruggur akvegur um sveitina og um það hvort ætti að byggja það
bjargaði henni frá upplausn og S eða ekki voru svo háværar að
um það jafnvel fyrr en efni og elnangrun- Mundi þetta afrek eitt hrikti í öllu skipulagi landvarn-
vonir stóðu til. Var hann lengi
fyrirvinna á búi þeirra og um leið
þess styrkasta stoð um hvers-
konar öflun og aðdrætti. Sótti
hann ungur til vers í Vestmanna-
eyjum og dró þaðan ríkulega
björg í bú sinna og annarra. Naut
hann þess síðar, er hann um ára-
tugi var formaður frá Landeyja-
sandi. Var sjósókn hans djörf og
örugg, og aflasældin að jafnaði
eftir því. Mun ómæld — en þó
að erigu gleymd — sú mikla
björg, sem bátur hans bar í
Landeyjasand.
Vorið 1399 fluttist Sæmundur,
ásamt foreldrum sínum, frá Skíð-
bakka að Lágafelli. Tók hann þar
við búi og jörð vorið 1901. Kvænt
ist hann og þá um leið Guðrúnu
Sveinsdóttur frá Helgusöndum
undir Eyjafjöllum, hinni göfug-
ustu og merkustu konu. Áttu
þau hamingjuríkar samvistir, j inn meðaimaður. Hann var höfð- !
unz hún lézt árið 1945. Höfðu inglegur ásýndum, og djarfur
þau búið að Lágafelli við vax- j bæði í orði og íramgöngu, það
andi efni og rausn um 30 ára sópaði að honum, hvar sem hann
skeið. Þar höfðu og foreldrar j kom eða fór. Kjarnyrðum hans,
hans átt skjól og borið beinin i ’ orðheppni og hnyttilegum tilsvör-
hárri elli. • | um er við brugðið. Og þótt hann
Áður en langt um leið varð: væri alvörumaður að cðlisfari,
Sæmundur eigandi ábýlisjarðar I léku oft gamanyrði á vörum
sinnar. Lagði hann henni mikið hans. Hjarta hans var viðkvæmt
starf og mikla rækt samanborið ! og nokkurn veginn jafn vígt á
við venju þeirra tíma. Er hann1 gleði og sorg. Hann var víking-
lét hana af hendi til dóttur sinn- urinn með barnshjartað, sem ekki
ar og tengdasonar, vorið 1931, brást þegar mest lá við. Og þótt
hafði hann reist vandað íbúðar- sumum kunni stundum að hafa
hús og sléttað túnið að fullu, að Þótt örðugt að búa undir orðum
mestu með handverkfærum ein- j hans, þegar í odda skarst, þá var
um. j þó flestum ljúft og kært að njóta
En heimili Sæmundar naut ráða hans og hjarta hans þegar
ekki lengi hæfileika hans og á reyndi. Fráfall hans er því
starfskrafta óskiptra. Snemma mikill sjónarsviftir og saknaðar-
hlóðust á hann margvísleg ábyrgð efni bæði um Landeyjar og
ar- og trúnaðarstörf. Hann varð Rangárþing.
oddviti Austur-Landeyja 1902, og ! Síðustu 10—12 árin var Sæ-
hélt því starfi óslitið í full 40 mundur þrotinn að kröftum, oft-
ár. Þótt mannval væri gott í sveit ast bundinn við rekkjuna og lengi
hans virtust ei aðrir koma til mjög þungt haldinn. Ef til vill
greina sem oddvitar, á meðan var hann aidrei stærri en einmitt
hann mátt> og vildi halda því þá. Ég hef aldrei séð jafn þungar
starfi. Sýslunefndarmaður Aust- raunir betur bornar en af honum.
ur-Landeyja var hann og á 4. tug Ég hef aldrei fundið meiri sálar-
ára. Mátti því segja að hann væri styrk, meira þolgæði, meira trú-
bæði innherji og útherji sveitar; artraust en hann átti fram á síð-
sinnar, á meðan heilsa og kraftar ustu daga. Og þess vegna verður
leyfðu. Heimili hans var lengi mér sú mynd hans skýrust og
einskonar miðstöð sveitarinnar.! ógleymanlegust.
Þar voru völdin, þangað voru sótt j
Effir harðvítugar deslar hefur „James
EoFresfaí" verið hleypt af stokkunum
sömu stærð til viðbótar. Það
fyrra verður nefnt „Saratoga“ og
verður afhent haustið 1955.
Þriðja skipið á að vera tilbúið
árið 1956 og er ætlunin að gera
tilraunir til að knýja það með
atómorkuvélum. Tilraunirnar
með að knýja kafbátinn „Nautil-
us“ atómorku hafa gefizt svo vel
að talið er að þetta verði nú
framkvæmanlegt. Aðeins er deilt
um það, hvort slíkt borgi sig
fjárhagslega.
STÆRSTA FLOTA-
FLUGVÉLIN
Þýðingarmesta vopn flugvélar-
móðurskipanna verður sprengju-
og orustuflugvélin „A 3 D“ sem
nú er verið að gera lokatilraunir
með, áður en hafin verði fjölda-
framleiðsla á henni. Er hún
þyngsta og stærsta flugvél, sém
nokkru sinni hefur haft bæki-
stöð á flugvélamóðurskipi. Hún
er einnig sú hraðfleygasta. Ein.
slík flugvél vegur 85 smálestir og
getur farið með 900 km hraða á
klst. Mun hún m. a. geta borið
atómsprengjur.
BÝFLUGNABÚ
í síðustu heimsstyrjöld voru
flugvélamóðurskipin þýðing-
armestu herskipin — drottn-
ingar hafsins. Þau komu næst-
um alveg í staðinn fyrir stóru
stálbáknin, — orustuskipin. —
Enda þótt Bandaríkjamenn
hafi bækistöðvar víða um
lönd, geta flugvélamóðurskip-
in þó sent flugvélar sínar
fyrst á vettvang og flugvéi-
arnar frá þeim skipa þeim
sjálfum hina sterkustu Vörn.
Það má þannig líkja flugvéla-
móðurskipunum við býflugna-
bú. Sé sótt á þau úr lofti, fara
býflugurnar á ioft og hrinda
óðara öllum árásum. Helzta
hættan fyrir þau stafar frá
óvinakafbátum, ef þeim tæk-
ist að læðast í myrkri að þeim.
Þannig er talið að flugvéla-
móðurskipum sé ekki mikil
hætta búin, en það vegur upp
á móti, að ef svo illa sksyldi
fara að þau skemmdust, þá
fara þar mikil verðmæti for-
görðum.
Það er skoðun bandarisku
flotastjórnarinnar, að atómork-
KNÚIN ATÓMORKU an muni enn valda nýjum þátta-
Á næstu árum ætla Banda- skilum í sögu fflugvélamóhur-
ríkjamenn að byggja tvö skip af skipa. Með atómknúnum vélum
■ er hægt að auka hraða þesáara
j skipabákna, vélarúmið yrði einn-
ig minna, svo hægt yrði að koma
| fleiri flugvélum fyrir í flugskál-
! um neðan þilfars.
LÝSING SKIPSINS
1 „Forrestal" er í stuttu máli
RISAVAXIÐ. Þetta má sjá með
nokkrum tölum. Þilfarið er; 77
m á breidd og 317 m á lengd. 100
skip á stærð við „Santa Maria“,
landkönnunarskip Columbusar,
gætu staðið á þilfarinu, eða þrjú
meðalstór hafskip á leiðunum yf-
ir Atlantshafið. Áhöfnin er 3500
manns. í skipinu er sjálfýirk
símstöð með 400 símanúmerum,
auk 1900 síma í
skiptiborð.
I Ekki er vitað glöggt hve marg-
ar flugvélar komast fyrir i ffug-
: skálunum neðan þilja.. Er þó tal-
i ið að þær verði fleiri en 200.
Vélarafl skipsins er 200 þú&und
; hestöfl, sem gefa því 35 sjómílna
hraða á klst. Með tæknilegum
; nýjungum hefur flugöryggi yer-
; ið aukið og hægt að flýta lend-
ingum og fugtaki meira en veúju-
| legt er. Það er eina flugvéla-
móðurskip heimsins þar sem það
getur orðið samtímis að flugvél-
ar hefji sig til iofts af stefni og
aðrar setjist á skut. 3
rétt fyrir sér.
ÁGÆTI FLUGVÉLASKIPA
SANNAÐ í KÓREU
Smiði skipsins hófst þegar
1949. Var þá ætlunin að láta
það heiia „United States ‘ eða
„Bandaríkin“. En þegar dreg-
ið var mjög verulega úr fjár-
framlögum til landvarna það
ár, varð að hætta smíðinni.1
Kóreustyrjöldin brauzt út og
Ieiddi reynslan úr henni til
þess að margir fulltrúar flug-1
hersins viðurkenndu ágæti
flugvéiamóðurskipa. Kom það
t. d. í ljós við landgöngu við,
Inchon og brottflutning liðs
frá Norður Kóreu, að þegar |
hersveitir ráða aðeins yfir
litlu landrými á strönd, er það
mjög mikilvægt hve bæki- j
stöðvar flugvéla á slíkum
móðurskipum eru nálægt víg-j
veliinum.
Svo að í júlí 1951 náðist sam-
komulag allra ráðandi manna um ■
I
að byggja risaflugskip. Teikn-
líkja þessum deilum við neitt1 ingum var að vísu breytt nokkuð,!
annað en prestskosningar hér J aðallega í þá átt að skipið var j
minnkað lítið eitt. Og þá var
ákveðið að hið nýja skip skvldi
bera nafn hins knáa flotamála-
ráðherra „James Forrestal".
sambandi ^við
ráðin, og þar vermdi gestrisni og
Þannig ieit risa-flugvélamóðurskipið „James Forrestal“ út, rétt
eftir að því hafði verið hleypt af stokkunum. Smíði skipsins verð-
Börn áttu þau, Sæmundur og ur lokið í árslok. Flugvélamóðurskipið Forrestal verður voldugasta'
Framh. af bls. 7 s>kip veraldar. Myndin sýnir er því var hleypt af stokkunum. I
ni.zr að AHGL'iSA
í MOHGUNBLAÐimj