Morgunblaðið - 13.10.1955, Blaðsíða 9

Morgunblaðið - 13.10.1955, Blaðsíða 9
Fimmtudagur 13. okt. 1955 MORGVNBLAÐIB V William Faulkner: „Ég er SAGT er, að bandaríski Nóbels- verðlaunahöfundurinn, Will- iam Faulkner kalli sjálfan sig bónda og bæti þá gjarna við: Ég er ekkí bókmenntamaður. — Þegar maður hittir Faulkner að máii, dettur manni þetta ósjálf- rátt í hug: Hann er einsog góður og gegn bóndi, íslenzkur bóndi. Hann er hægur maður, íhugull og vekur traust manns við fyrstu kynni. Honum liggur lágt rómur cg það er augljóst, að manninum er illa við allan hávaða og gaura- gang. Það er varla hægt að segja, að hann sé brennimerktur af hraða nútímans og vélaskrölti kjarnorkualdar. Hann tottar ró- legur pípuna sína; honum virðist ekkert liggja á. Samt er hann Bandaríkjamaður. ★ ★ ★ — Ég mundi vilja lesa upp úr verkum mínum hér á landi, ef jþið hefðuð áhuga á því, sagði hinn frægi rithöfundur, þegar íréttamenn hittu hann að máli í gær. Ég er þó ekki vanur upp- lesari, en mundi reyna að gera xnitt bezta. — Hvaða hugmyndir höfðuð þér um ísland, áður en þér kom- uð hingað? .— Þeir sem hafa komið hingað íhafa sagt mér, að þið metið mik- áls bókmenntir og listir. Þið eigið líka rótgróna og merkilega menn- ingu. — Mér leikur forvitni á að vita, hvort hugmyndir annarra falla saman við mínar eigin skoð- anir, er ég hefi dvalist hér um stund. Ég held, að þið íslendingar eig- ið mjög sérstæða menningu, eins og flestar eyþjóðir, t. d. Japanir og Englendingar. Máske hefir sjórinn haft sín áhrif. — Þær ev- þjóðir sem ég hefi sótt heim eiga það allar sammerkt, að þær eru mjög stoltar af menningu sinni. Á Filippseyjum eru bókmennta- snenn jafnvel að velta því fyrir sér, hvort þeir eiga heldur að rita á ensku eða taka upp gamla mállýzku sem fáir skiija. Þetta er mikið vandamál. Ég gæti ímyndað mér, að bók- jmenntamaður á íslandi sé meira virði en bókmenntamaður í Bandaríkjunum. Hann er virtur af því að hann er bókmenntamað- ur og sennilega eru nánari kynni milli bókmenntamanna hér en heima. BÓKMENNTIR OG ÁRÓÐUR — En hvað um Sögurnar. Hafið þér lesið eitthvað af þeim? — Því miður verð ég að viður- kenna menntunarleysi mitt. Ég hefi lítil kynni haft af þeim, en ætla að reyna að kyxmast þeim eftir föngum, þegar ég hefi verið hér. Áhugi á bókmenntunum vex, þegar maður veit, hvar þær gerast og þekkir sögustaðina. — Álítið þér, að höfundar eigi að taka þjóðfélagslega afstöðu í ritverki, prédika ákveðinn boð- skap í þjóðfélagsmálum? — Nei. Ritverk sem fela í sér „þjóðfélagslegan tilgang“ eru áróður. Bókmenntir eiga að fjalla um manninn, baráttu hans, hug- rekki o. s. frv. Maðurinn á í bar- áttu við sjálfan sig, við með- bræður sína. Hann vill vera hug- rakkur, en er þó í vafa um, að hann geti það — þangað til erfið- leikarnir steðja að og hann á ekki um annað að velja. ÞROSKANDI AÐ GLÍMA VIÐ ERFIÐLEIKANA Margir helztu rithöfundar Bandaríkjanna hafa komið frá Suðurríkjunum; við biðum einu sinni lægri hlut i styrjöld — og urðum að sigrast á erfiðleikun- um. Kannski er það ástæðan fyrir því, hve við höfum átt marga góða rithöfunda. Þegar menn eru hamingjusamir og ekkert bjátar á, láta þeir bókmenntirnar eiga sig. En erfiðleikarnir eggja menn til afreka, þjappa þeim sam an, gera þá frjálsa; maðurinn get- ekki bókmenntamaður, hugsa ekki um, hver les hvað," William Faulkner ur * unnið þrekraunir, þegar á herðir. Þess vegna er það þrosk- andi að glíma við erfiðleika og vinna bug á þeim. FRJÁLSRÆÐI OG „VÉLRÆNAR“ RÍKISSTJÓRNIR — Svoað við snúum okkur að æskunni. Þér hafið einkum áhuga á að ræða við æskufólk? — Já, ef til vill getur reynsla mín komið einhverjum að gagni. — Finnst yður mikill munur á æsku nútímans og, skulum við segja, æsku yðar kynslóðar? — Ég held, að æskan sé alltaf lík sjálfri sér. Aftur á móti á æskan í dag við óvenjumörg og erfið vandamál að stríða. Þar vil ég einkum benda á „vélræn áhrif“. Með því á ég ekki endi- lega við flugvélar og kjarnorku- tæki, heldur einnig ríkisstjórnir, ef hægt er að komast svo að orði. í mínum augum eru ríkisstjórnir ekki ósvipaðar verksmiðjum að þessu leyti; þær eru engu síður afkvæmi vélamenningar nútím- ans. — Maðurinn verður að njóta frjálsræðis, einkum er það nauð- synlegt fyrir rithöfunda. Lýðræðið er heldur klunnalegt Skrifaði bókin NOBELSVERÐLAUNAHÖF- UNDURINN William Faulkn- er er fæddur í bænum New Albany í Mississippifylki í Bandaríkjunum hinn 25. sept. 1897, og var elztur fjögurra bræðra. Mestan hluta ævi sinnar hefur hann búið í bæn- um Oxford í sama fylki, en þar er Mississippiháskólinn. Faulkner stundaði nám við þennan skóla um nokkurt skeið, sem óreglulegur nem- andi, en lauk aldrei prófi. Á æskuárum sínum notaði hann tímann aðallega til lesturs og Ijóðagerðar. STUNDAÐI ÝMSA VINNU Á ÆSKUÁRUNUM í fyrri heimsstyrjöldinni var William Faulkner í flugher Kanada, en stríðinu lauk um það leyti, sem hann hafði lokið nauð- synlegu námi og æfingum sem orrustuflugmaður. Alla tíð síðan hefur hann haft mikinn áhuga á flugvélum og flugi. Hann hvarf aftur til Oxford, sótti fyrirlestra við háskólann og stundaði ýmis stjórnarform, en það er hið bezta sem við höfum enn komið auga á. Kostir þess eru einkum fólgnir í | því, að einstaklingarnir geta haft hönd í bagga með, að það sé ekki misnotað. Þegar öllu er á botninn hvolft, er maðurinn, hver ein- staklingur, meira virði en allar ríkisstjórnir. „EKKI BÓKMENNTAMAÐUR“ — En hvað um bandarískar bókmenntir? — Þegar ég var ungur las ég allt sem ég komst yfir. Nú les ég heldur lítið — og þá helzt gömlu góðu bækurnar aftur. Ég veit því lítið um bandarískar nútímabók- menntir, þekki aðeins nöfn nokk- urra yngri höfunda. — Eru bækur yðar vinsælli í Suðurríkjunum en Norðurríkjun um? Hvað vilduð þér segja um það? — Ég held, að bækur mínar séu alis ekki vinsælar. Til dæmis lesa bændurnir, vinir mínir, þær ekki. Raunar hefir einhver sagt, að „allir í Missisippí geti skrifað, en enginn lesið“. — Annars er ég ekki bókmenntamaður, hugsa ekki um, hver les hvað. M. — n á hjólbörum störf, m. a. var hann húsamálari og póstmeistari við háskólann. ÁTTI VIÐ ERFIÐLEIKA AÐ STRÍÐA í UPPHAFI Loks yfirgaf hann Oxford og settist að í New Orleans, þar sem hann kynntist hinum kunna skáldsagnahöfundi Sherwood Anderson, sem sýndi ritstjórum tímaritsins Double Dealer þar í borg nokkur kvæði Faulkners. Og fyrsta verk Faulkners, sem birtist á prenti, var lítið kvæði, er kom út í þessu bókmennta- tímariti árið 1922. Skömmu síðar samdi Faulkner tvær skáldsögur, Máli hermanns- ins og Moskítóflugur, sem báðar voru gefnar út skömmu eftir að hinn eirðarlausi, ungi rithöfund- ur hafði lagt land undir fót á nýjan leik. Að þessu sinni lá leið hans til Parísar. Árið 1925, er hann hafði dvalizt eitt ár í Evrópu, hvarf hann aftur til fyrri heimkynna sinna og hóf vinnu sem trésmiður. Fyrstu tvær iskáldsögur hans höfðu að vísu komið út á prenti, en þær gáfu sáralítið í aðra hönd. í tómstund- um sínum stundaði hann veiðar og gönguferðir. Hann samdi einnig aðra skáldsögu, er hann nefndi Hljómurinn og Ofsinn (The Sound and the Furey), en sökum bess hve hún var rituð í einkennilegum, nýstárlegum stíl, neituðu útgefendurnir að taka við henni. BÓKIN THE SOUND AND THE FUREY FÆRÐI FAULKNER FRÆGÐ OG AUÐ Faulkner lét þessa erfiðleika þó ekki á sig fá og hóf nú að rita hið kunna safn skáldsagna frá Suðurríkjunum, en fyrsta bókin í því safni var Sartoris, sem segir frá Sartorisætinni í Jefferson í Yoknapatawphahéraði. Sama ár og þessi bók kom út, 1929, giftist hann Estelle Oldham Franklin, og eiga þau eina dóttur, Jill. Enn reyndist Faulkner ókleift að sjá sér og fjölskyldu sinni far- borða af ritlaununum einum sam- an og gerðist hann um hríð vöku- maður í rafmagnsstöð einni. Þar endursamdi hann bók sína The Sound and the Fury, og ritaði þá auk þess söguna Sanctuary (Griðastaður), sem þykir all- hryllingsleg að efni og frásögn. Sagt er að hann hafi haft hjól- börur, sem lágu á hvolfi inni í rafmagnsstöðinni, fyrir skrif- borð. Það var þessi síðarnefnda saga, sem átti eftir að færa hon- um bæði frægð og auð Síðan 1931 hefur Faulkner rit- að 15 skáidsögur. Sumar þeirra hafa verið notaðar sem uppistað- an í kvikmyndir, og hin kunnasta þeirra er Intruder in the Dust (Óboðínn gestur). Segir sagan frá dreng, sem ver saklausan negra, er hafði verið sakaður um að fremja morð. Kvikmyndin Maðurinn eftir sögunni var að mestu leyti gerð í borginni Oxford og koma margir af kunningjum og ná- grönnum Faulkners fram í henni, m. a. borgarstjórinn. HLAUT BÓKMENNTAVERÐ- ' LAUN NÓBELS 1949 Enda þótt Faulkner hafi fyrst hlotið viðurkenningu sem rit- höfundur i Evrópu og Suður- Ameríku, nýtur hann nú feiki- mikillar hylli í heimalandi sínu og hefur hlotnast margskonar viðurkenning og verðlaun. Má þar t. d. nefna Pultzerverðlaunin og Howellverðlaunin, sem er gull medalía, er lista- og bókmennta- akademía Ameríku veitir fimmta hvert ár fyrir það listaverk, er hún telur merkast af þeim, sem fram koma á því tímabili. Árið 1949 veitti sænska akademían Faulkner bókmenntaverðlaun Nóbels fyrir ritverk hans í heild, og er óhætt að segja, að þar með hafi frægð og hylli Faulkners náð hámarki sínu. Þá fjárhæð, sem hann fékk með þessari viðurkenningu, lagði hann í sérstakan sjóð, og á að nota tekjur ísjóðsins til þess að auka menntun unglinga í fæð- ingarhrepp hans í Mississippi og til þess að aðstoða efnilega unga rithöfunda til þess að komast áfram. William Faulkner rekur nú álitlegt bú á 15 hektara jörð í námunda við smáborgina Oxford í Mississippi og þar hefur hann verið búsettur síðan 1939. Hann hefur hið mesta yndi af búskap og skepnum og nefnir sjálfan sig jafnan bónda. Undanfarin ár hefur Faulkner ferðast mjög víða. Hann er nú staddur hér á landi á leið sinni vestur um hafa að afloknu ferða- lagi umhverfis hnöttinn. mun lifa Hér fer á eftir ávarp flutt hinn 10. desember 1950 í Stokkhólmi af rithöfundinum William C. Faulkner, er honum voru afhent bókmenntaverðlaun Nóbels. Ég álít að viðurkenning þessi sé ekki veitt mér sem einstakling heldur verkum mínum — lífs- starfi í angist og svita hins mann- lega anda, ekki til þess að öðlast vegsemd, því síður gróða, heldur til þess að skapa úr efnivið mannsandans eitthvað, sem ekki var áður til. Því er mér aðeins falin þessi verðlaun til varð- veizlu. Ekki mun reynast erfitt að finna fénu tileinkun, sem að nokkru leyti samræmist tilgangi og mikilvægi upprunans. En mig langar til að gera slíkt hið sama við þá hylli, sem mér hefur hlotn- ast, með því að nota þann minnis varða sem tind, er ég get talað af til hinna ungu manna og kvenna, sem þegar hafa helgað sig sömu kvölinni og erfiðinu, því að meðal þeirra er sá, sem ein- hvern tíma mun standa þar, sem ég stend nú. Harmur vorra tíma er líkam- legur ótti, sem nær til eins og allra, svo langær að vér getum jafnvel afborið hann. Vandamál andans eru ekki lengur til. Eftir er aðeins spurningin- hvenær verð ég sprengdur í loft upp? Af þessum sökum hefur hinn ungi maður og kona, sem í dag fæst Við ritstörf, gleymt vanda- málum mannshjartans í baráttu við sjálft sig, en það eitt getur fætt af sér snilld í rituðu máli, því að það eitt er þess virði að um það sé ritað, vert angistar- innar og stritsins. Hann verður að læra þetta að nýju. Hann verður að kenna sjálfum sér, að hið auðvirðileg- asta, sem hugsast getur, er acl vera hræddur; og um leið gleyma því að eilífu, útrýma úr vinnu- stofu sinni öllu, öllu nema hin- um forna sannleika og hrein- skilni hjartans, hinum gömlu, al- kunnu sannindum, en án þeirra verður hver saga skammlíf og dauðadæmd — ást og heiður og meðaumkun og stolt og miskunn og fórn. Unz hann nær að gera þetta stritar hann undir oki álag- anna. Hann ritar þá ekki um ást heldur um losta, um ósigra, þar sem enginn glatar neinu, sem um munar, um sigra án vonar og verst af öllu án meðaumkunar eða miskunnar. Sorgir hans syrgja engin almannabein, skilja engin ör eftir sig. Hann skrifar ekki um hjartað heldur um kirtlana. Unz hann endurlærir þessi sannindi mun hann skrifa eins og hann stæði meðal mannanna og horfði upp á endalok þeirra. Ég neita að viðurkenna endalok mannsins. Það er svo sem nógu auðvelt að segja, að maðurinn sé ódauðlegur, einungis vegna þess að hann muni halda áfram að vera til; þegar síðasti ómur dómsins hefur klingt og hljóðnað frá hinum síðasta einskisnýta steini, sem hangir mitt á milli flóðs og fjöru í roða hinnar deyj- andi kvöldstundar, að jafnvel þá muni heyrast hljóð: hljóð hinnar veikburða, þrotlausu raddar mannsins, sem ennþá talar. Ég neita að fallast á þetta. Ég trúi því að maðurinn muni ekki einungis halda áfram að vera til: hann mun lifa. Hann er ódauð- legur, ekki vegna þess að hann Framh. á bls. 12. f

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.