Morgunblaðið - 28.09.1956, Blaðsíða 12

Morgunblaðið - 28.09.1956, Blaðsíða 12
12 MORGVNBLAÐIÐ Föstudagur 28. sept. 1958 Heyjað í vothey Effir Árna G. Eylands Fyrri grein Ó AÐ votheysgerð sé fyrst og fremst um hönd höfð til þess að auka öryggi við heyskap og heynýtingu, á hverju sem geng- ur um tíðarfar, verður ekki framhjá því gengið, að á miklu veltur um vinnubrögð við vot- heysgerðina. Verði fullkomnum, auðveldum og hraðvirkum vinnu- brögðum eigi viðkomið, við að heyja í vothey, er til einskis barizt að maela með þessari heyverkun sem bjarg- ráði. Á þessu sviði sem öðru er það véltæknin sem mest veltur á. Þegar heyjað er í vothey verð- ur ekki hjá því komizt að fara hóndum um og hreyfa mikinn þunga, það er óþurrkað eða lítt þurrkað gras, sem mikið vatn er 1 Gefur það því auga leið, að vélar, aflvélar og aðrar vél- ar eiga mikið erindi í verkið, með mannshöndinni og til að létta af henni tökum og erfiði. Svo vel vill til, að við heyskap í vothey er hægt að beita vélum engu síður en við þurrheyið, og verður enn betur senn hvað liður. Það sem helst bagar nú er að enn hefir ekki verið tekið til skipu- legrar rannsóknar hvernig véla- vinnu verður bezt hagað við þenn an heyskap, hvaða vélakost skuli helst nota, eftir bústærð og að- stæðum og hvernig verkin verða unnin, bezt og fljótast og um fram allt gerð auðveld og að- að yfirleitt má gera ráð fyrir að slegið sé með traktorsláttuvél. Slegið í þurrki eða þurru veðri, ef þess er kostur, og jafnvel lát- ið hysja úr grasinu, í múgum, áður en frekar er að gert. En ef veður leyfir það ekki verður að ganga að verkinu án allrar forþurrkunar áður en grasið ný- slegið er flutt í garð. Næst er rakað saman í stórmúga. Til þess er góð múgavél valið verkfæri. Notkun rakstrarvéla af þeim gerðum sem tíðkast hafa er úr sögunni, en vera má að rakstrar- vélar, sem eru nátengdar við traktorinn og stjórnað með vökva iyftimni, eigi rétt á útbreiðslu og geti komið í notkun við að múga og raka í vothey, í stað múgavélar, ef hana vantar eða með henni. En mega þessar vélar heita óreyndar hér á landi, en ég tel sennilegt að þær nái út- breiðslu og vinsældum. Nú er að koma stórmúgunum á vagn. Tvíhjólavagnar eru að verða algengastir. Að moka gras- inu á vagninn með handverkfær- um er of erfitt. Aðalverkið við að hlaða vagninn verður að vinn- ast með vélafli. Ein aðferð er að ýta múgunum upp á vagninn og telja margir það gefast vel. Sá er kostur við þessa aðferð, að ein- föld ýta framan á traktornum er eigi til neinnar hindrunar við aksturinn, er einn og sami traktor Rakstrarvél, sem stjórnað er með vökvalyftunni á traktomum. gengileg. Meðan svo er verða ekki gefnar neinar algildar regl- ur um að heyja í vothey, en benda má á mismunandi mögu- leika, mismunandi véltækni, og vinnubrögð, sem bændur geta valið um, að meira eða minna leyti, eftir vild sinni, getu og aðstöðu. GRASIÐ HEILT EÐA SAXAÐ? Flest bendir til þess, að það sé ávinningur að saxa grasið til votheysgerðar, en að þó sé •kkert því til fyrirstöðu að verka gott vothey án söxunar, ef skyn- aamlega er að farið. Og því má ekki gleyma að enn horfir svo um aðstöðu og getu f jölda bænda, að það væri sama sem að segja þeim að verka ékki vothey, ef gera skal söxunina að naegin- atriði, alveg eins og það er að bregða fæti fyrir framfarir á þessu sviði að telja eigi aðrar votheyshlöður boðlegar en turna. Smábóndinn hlýtur að sníða sér stakk eftir vexti um vélatækn- ina. Sá sem meira hefir um hönd og byggir sér turn, verður að breyta tækni sinni í samræmi við það, auka hana og efla, annars er verr farið en heima setið. Það er auðvelt að bregða upp hugmyndum að tækni við að heyja í vothey, en erfitt að gefa forskrift og fyrirmæli. HEYJAÐ f GRYFJU VIÐ FREMUR LÍTINN VÉLAKOST. Fyrst' er slátturinn. Traktorinn er nú orðinn svo algeng búvél, er notaður við bæði störfin að hlaða vagninn og draga hlassið í garð. Aðrir nota heyhleðsluvél, en hvorttveggja er, að hún er dýr og á því litla samleið með tak- mörkuðum vélakosti, og að hey- hleðsluvélin á bezt við notkun stórra 4 hjólaðra vagna. En ef nota skal heyhleðsluvél, við hey- skap í vothey, verður að hafa í húga að velja vél sem er til þess ætluð, en ekki vél sem að gerð er miðuð við þurrhey. En er sá kostur að hafa vél- kvísl framan á traktornum, sem stjómað er með vökvalyftunni og moka á vagninn úr múgunum með traktornum og kvíslinni. Vél kvísl á traktornum er ekki til hindrunar við aksturinn er heim er dregið. Slíkar vélkvíslar fást nú orðið af mörgum gerðum og eru álitleg verkfæri til að hlaða grasi óþurrkuðu á vagna og sömu leiðis þurru heyi. Verður verk- færið því notadrjúgt og er hóf- lega dýrt. Er heim í garð kemur má gera ráð fyrir að víða hagi svo til við votheysgryfjuna, að hægt sé að aka að henni svo hátt uppi að eigi sé umfram eðlilegt erfiði að moka af vagninum með handafli yfír veggbrún gryfjunnar. Það vinnst eigi fljótar á annan hátt. Óráðlegt er að steypa hlassinu i einu lagi af vagninum niður í gryfjima, þó aðstæður leyfi slikt, það torveldar svo mjög góða jöfnun í gryfjunni, sem alltaf er eitt meginatriði til að tryggja jafnt sig og góða verkun. Beri gryfjuna það hátt, að srfitt sé, eða ótiltækilegt að kasta grasinu með handafli af vagnin- um í hana, kemur mest til mála að nota litla bandlyftu af ein- faldri gerð, við að koma grasinu í tóft, (sjá Búvélar og ræktun bls. 360, 409 mynd). Slíkar lyftur eru nær óþekktar á búum bænda hér á landi, en eru góð tæki, sem auðvelt væri að smíða innan- lands. Eigi þarf nema afllítinn mótor til að knýja bandlyftuna, hvort sem kostur er á rafmagni, sem auðvitað er bezt, eða nota verður lítinn olíumótor. Hér er því um mjög athyglisverða tækni að ræða, sem ekki hefur verið nægur gauminn gefinn. Ef bóndinn á heyblásara af góðri gerð, til að blása þurrheyi í hlöðu (t. d. Gnýblásara, norsk- Svogerslev, sem eru viðaminni, meðfærilegri og ódýrari. Sumir bændur, sam þær eiga láta all- vel af þeim, en aðrir miður. Ekki er hægt að segja að nein greina- góð athugun hafi verið gerð á nothæfi þeirra hér á landi, en hinsvegar er auðséð að þær hafa ekki leyst vandann við að heyja í vothey. Sumarið 1053 keypti Guð- mundur á Hvítárbakka sænska an), er góður kostur að nota hann til þess að blása grasinu í hærri gryfjur og hálfturna. — Hitt er enn eigi reynt, hvort Gný blásarinn veldur því að blása upp í turna 10 m háa eða meira. Annað mál er að slíkur blásari er aflfrekur og notkun hans get- ur varla talist til þess að hafa fremur lítinn vélakost. MEIRI TÆKNI Er fárið var að byggja vot- heysturna, rak nauðsyn á eftir að kaupa vélar til að koma grasinu í turnana. Var þá sú leið farin víð- ast hvar, sem kunnugt er, að nota saxbálsara, sem grasinu er mok- að í beint af vagni, er heim kem- ur að turni. Saxblásarinn gerir tvenn í senn að saxa grasið og blása því jafnharðan upp í turn- inn. Saxblásarinn er dýr og afl- frek vél, en að öðru leyti er þessi tækni í fullu gildi. Nokkrir bænd ur hafa einnig reynt hina svo- kölluðu knosblásara, sem merja og tæta grasið fremur en að saxa það. Knosblásarinn virðist ekki megna að blása upp í háa turna, og virðist ekki líklegur til mik- illa nota, jafnvel þó miklu afli sé beitt. Nota má norska Gnýblásarann til þess að saxa, um leið og hann blæs grasi í hlöðu, en þá eykst aflþörf hans mjög umfram það venjulega. Við blástur í votheyshlöðu ber þess að minnast að hafa hreyf- anlegan stút á blásturspípunni, þar sem hún kemur inn í tum- inn að ofan, svo að hægt sé að stjórna því, hvemig grasið leggst í turninn. Víðast hvar, sem farið er að verka vothey í turnum, og gras- inu er blásið upp í tuminn með saxblásara, eru tækin við slátt og akstur svipuð því sem nefnt hefur verið hér að framan. — Nokkuð víða eru notaðir 4 hjóla vagnar við aksturinn og á stöku stað vörubílar, ef til eru og túnið leyfir slíka umferð, og hey- hleðsluvélar til að hlaða vagna og bíla. Að órannsökuðu máli dreg ég í efa að sú tækni taki fram því að hlaða vagnana með vélkvísl, eins og fyrr var nefnt. En úr því verður ekki skorið nema með vinnurannsókn. Nokkrir bændur hafa sótt lengra fram við slátt og heimflutning í vothey. Fyrsta vagnsláítuvélin af enskri gerð, Wilder Cutlift var notuð á Hvann eyri 1948, (sjá Búvélar og rækt- un bls. 353-4, 401. og 402. mynd). Önnur hefir verið og er enn notuð á Hólum í Hjaltadal og sú þriðja fór að Gunnars- holti á Rangárvöllum. Þetta eru miklar vélar, sem slá grasið og færa það jafnóðum upp í vagn, þar af nafnið. Síðar hafa verið teknar í notkun nokkrar vagn- sláttuvélar af danskri gerð, Vélkvísl, ensk að stofni en tindar og tindabjálki norskur, frá Kverne- land og hinn sami, sem er á votheysvögum frá þeirri verksmiðju. vagnsláttuvél, af gerðinni Mc Cormick S-50 og hefir notað síð- an með sæmilegum árangri, en ekki svo að leitt hafi til frekari kaupa og notkunar slíkra véla, enda var vélin upphaflega með grófri greiðu, en þéttfingruð greiða, er síðar fékkst, var notuð í sumar sem leið með góðum árangri. Á örfáum stöðum hefir ver- ið notuð stór handiyfta til þess að koma grasi í turna, þó háir séu. (Sjá Búvélar og ræktun, bls. 359, 408. mynd). Gras ið látið í tum, saxað eða ósaxað. Það er kostur við að nota band- lyftu, að hún er tiltölulega ódýr, og að til þess að knýja hana þarf lítið afl, 2—3 hö., en saxblásar- inn er aflfrekur og það svo mjög að bændur eiga þess vart völ að nota rafmagn við saxblásturinn, þó að rafmagn frá almennings- veitu sé á heimilinu. Fylgir því saxblásaranum að hafa traktor, helzt eigi minni 18—20 ha, eða jafngildan olíumótor, til að snúa blásaranum. Gallar stórrar bandlyftu eru, að hún er nokkuð viðamikil og erfið í meðförum,1 sérstaklega ef flytja skal lyftuna frá einum turni að öðrum, en auð vel væri að smíða bandlyftur þannig gerðar, að taka megi þær sundur í miðju, og létta þannig flutning þeirra. ENNÞÁ MEIRI TÆKNI í heimalandi votheysturnanna, Bandaríkjunum, er saga saxblás aranna á enda kljáð að mestu, og smíði þeirra því nær lagt niður. Sú staðreynd sker á engan hátt heyja í vothey, ma greina í tvær aðferðir: notkun saxsláttuvéla og notkun múgsaxara. Verð ég að lýsa þeim í höfuð- atriðum. Saxsláttuvélin gerir allt f senn að slá grasið, saxa það og færa saxið, venjulega með blástri, en stundum með band- lyftu, upp í heyvagn, sem við hana er tengdur. Tvær eru aðal- gerðir saxsláttuvélanna. Önnur gerðin slær grasið á venjulegan hátt, eins og aðrar sláttuvélar. Hin gerðin er mjög frábrugðin öll sem sláttuvél heitir. „Sláttu- tækin“, ef svo mætti nefna það, eru meira í ætt við jarðtæti eða hamramyllu (sjá Búvélar og ræktun bls. 393-4, 471. mynd). Slík saxsláttuvél ber og tætir grasið af jörðinni með slagjárn- um, sem fest eru á ás, er snýst mjög hratt. Vélar af þessari gerð eru ódýrari í smíði en hin- ar venjulegu saxsláttuvélar, sem slá grasið með ljá við fing- ur. Þriðju gerð saxsláttuvéla má einnig nefna, hún slær grasið með láréttum „ljáum“, sem festir eru á lóðrétta ása er snúast með mikl- um hraða. Vélar þessar saxa ekki grasið hreinlega, heldur merja þær það og tæta líkt og knosblás- ararnir gera. Þegar slegið er í vothey með saxsláttuvél, er ekki um neina forþurrkun að ræða. Grasið er slegið eins og það kemur fyrir á jörðínni, en auðvitað er sóst eftir að slá í þurrki, og grasinu er svo ekið í tóft nýslegnu og söxuðu, jafnótt og slegið er, skipt er um vagn við saxsláttu- vélina að vörmu spori, er vagn fyllist. Á einum stað hér á landi hef- ir verið gerð tilraun með slík vinnubrögð, við að heyja í vot- hey. Sumarið 1953 keypti Sveinn Jónsson bóndi á Egils- stöðum saxsláttuvél af gerðinni Gehl 81, með 5 feta greiðu, þétt- fingraðri. Frá athugun á vinnu- brögðum þessarar vélar er sagt nokkuð í Frey nr. 22 nóv. 1953, en því miður nær sú athugun langt of skammt. Sveinn telur að með vélinni sé hægt að slá ha á 2 klst., ef ekki stendur á vögnum og akstri, að og frá vél- inni. f Frey er vélinni gefið nafnið Sláttukongur, sem er ótækt nafn, til að tákna sérstaka gerð véla, saxsláttuvélarnar, en mætti nota sem verksmiðju- heiti, á saxsláttuvél frá sér- stakri, ákveðinni verksmiðju. Múgsaxarinn er sú önnur gerð véla, sem amerískir bændur nota mest við að heyja í vot- hey. Notkun múgsaxarans er sprottin af þeirri fræðikenningu og reynslu, að vothey verkist bezt ef hið nýslegna gras er forþurrkað nokkuð áður en það er látið í votheyshlöðu. Múg- saxarinn er þá liður í starfi. Grasið er slegið með venjulegri Múgsaxari að verki. Vélin tætir múginn í sig og blæs grasinu söxuðu upp í vagn. úr um það, hvort fram skuli halda um notkun saxblásaranna hér á landi eins og til hefir verið efnt. En vert er að athuga hina nýju heyskapartækni Banda- ríkjamanna, við votheysverkun, enda er byrjað að bóla á henni hér á landi, þó eigi sé nema ör- lítið, og í rauninni ekki nema á einu eða tveimur stórbýlum. Hina amerísku tækni við að mótorsláttuvél. Það er látið liggja í múgum og því er ef til vill snúið eða rakað til, með múgavél, uns svo hefir tekið af því, að hæfilegt þykir. Þá er rakað saman í stórmúga. Síðan kemur múgsaxarinn, sem er ek- ið langs eftir múgunum. Sax- arinn tekur upp múginn, tygg- ur hann í sig og skilar grasinu Frh. á bls. 19.

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.