Morgunblaðið - 24.04.1957, Blaðsíða 10

10
Moncvnni/Afíin
Miðvikud. 24. apríl 1957.

Halastjarnan er í 82 millj. km. fjarlægð
tJtg.: H.f. Arvakur, Reykjavík
Framkvaemdastjóri: Sigfús Jónsson.
Aðalritstjórar: Valtýr Stefánsson (ábm.)
Bjarni Benediktsson.
Ritstjórar: Sigurður Bjarnason frá Vigur.
Einar Asmundsson.
Lesbók: Ami Óla, sími 3045.
Auglýsingctr: Ámi Garðar Kristinsson.
Ritsíjórn: Aðalstræti 6.
Auglýsingar og afgreiðsla: Aðalstræti 6. Sími 1600.
Áskriftargjald kr. 30.00 á mánuði innanlands.
í lausasölu kr. 1.50 eintakið.
Cerhardsen
sva ra r BuIganin
ÞEGAR það var kunnugt fyrir
skömmu, að Búlganin forsætis-
ráðherra Sovétríkjanna hafði
skrifað Einari Gerhardsen for-
sætisráðherra Norðmanna hótun-
arbréf vegna þátttöku Noregs í
Atlantshafsbandalaginu vakti
það mikla athygli og óhug meðal
vetrænna þjóða. Nokkru síðar rit
aði forsætisráðherra Sovétríkj-
anna danska forsætisráðherran-
um svipað bréf. Loks birtust um
svipað leyti svæsnar ádeilur á
hendur íslenzku þjóðinni í mál-
gagni Rauða hersins í Moskvu.
Allt sýndi þetta að Sovétstjórn
in hafði í hyggju nýja sóknar-
lotu í „kalda stríðinu“ á hendur
smáþjóðum Vestur-Evrópu. Yfir-
leitt var þessum bréfum og hót-
unum Rússa tekið á einn veg af
almenningi á Norðurlöndum.
Fólkið fordæmdi harðlega þessi
afskipti rússnesku kommúnista-
stjórnarinnar af inanlandsmálum
norrænna þjóða. Það eru Norð-
menn, Danir og íslendingar, sem
ráða því sjálfir, hvernig þeir
treysta öryggi sitt og sjálfstæði
eu. ekki stjórnin í Kreml.
Enginn þarf hins vegar að
undrast það þótt leiguþý
Rússa á íslandi taki undir hót-
anir Bulganins og Rauða hers-
ins um tortímingu islenzku
þjóðarinnar. „Þjóðviljinn" er
málgagn Rússa en ekki ís-
lenzku þjóðarinnar. Sú stað-
reynd verður aðeins ennþá
ljósari nú en áður.
Norðmenn svara
í upphafi páskavikunnar var
birt svar Einars Gerhardsen við
hótunarbréfi Bulganins. Er það
hið athyglisverðasta. Forsætisráð
herra Norðmanna tekur þar á
einarðan en kurteislegan hátt af-
stöðu til hótana Rússa. Hann lýs-
ir því hiklaust yfir „að norska
stjórnin muni aldrei eiga hlut að
stefnu, sem felur í sér árásarfyr-
irætlun og að hún mun ekki
heimila afnot af"norsku landi í
þeim tilgangi“.
Tilgangurinn að koma í
veg fyrir styriöld
Einar Gerhardsen kemst síðan
að orði á þessa leið í svarbréfi
sínu:
„Ákvæðin í Atlantshafssáttmál
anum um skyldu þjóðanna til að
koma hver annarri til aðstoðar
koma því aðeins til framkvæmda,
að eitthvert þátttökuríkjanna
verði fyrir árás. Þessi ákvæði
sanna svo ekki verður um villzt,
að eini tilgangurinn með þessu al-
þjóðasamstarfi er að veita þátt-
tökuríkjunum öryggi gegn utan-
aðkomandi árás og að reyna með
styrkri samstöðu að koma í veg
fyrir styrjöld.
Norska þjóðin hefur ekki síð-
ur áhuga á því en yðar þjóð, að
friður sé varðveittur og efldur.
Það sjónarmið ásamt tilliti til
örýggis landsins hefur ráðið
norskri utanríkisstefnu".
Greinilegra er varla hægt að
undirstrika það, að Norður-Atl-
antshafsbandalagið er fyrst og
fremst varnarbandalag friðsamra
þjóða, sem eiga þá ósk heitasta
að varðveita heimsfriðinn og
bægja ógnum nýrra styrjaldar frá
dyrum allra þjóða.
Grundvallarlögmál
samstarfsins
Gerhardsen ræðir síðan þá stað
hæfingu Bulganins, að Norðmenn
muni gegn vilja sínum verða
neyddir til þess að leyfa bæki-
stöðvar fyrir sprengiflugvélar,
herskip og kjarnorkuvopn í landi
sínu.
Kemst hann síðan að orði á
þessa leið:
„Norska ríkisstjórnin verður að
taka það ákveðið fram, að þessi
skoðun yðar hlýtur að byggjast
á misskilningi. Það er einmitt
grundvallarlögmál í samstarfi
Atlantshafsþjóðanna, að hvert
þátttökuríki hefur fullkominn
sjálfsákvörðunarrétt, — og þá að
sjálfsögðu í svo þýðingarmiklu
máli, sem hér um ræðir. Það eru
því norsk stjórnarvöld sjálf, sem
ákveða með hliðsjón af ástand-
inu í alþjóðamálum, hvort þau
telja að landi okkar sé ógnað“.
Hafa gert hreint fyrir
dyrum sínum
Norska þjóðin hefur með
þessa hreinskilnislega og
skorinorða svari forsætisráð-
herra síns gert hreint fyrir
dyrum sínum. Hún hefur vís-
að svigurmælum og hótunum
Sovétstjórnarinnar á bug, sýnt
fram á það með óvéfengjan-
legum rökum, að aðild henn-
ar að Atlantshafsbandalaginu
hyggist eingöngu á nauðsyn
hennar til þess að leita sjálf-
stæði sínu og öryggi skjóls og
verndar. Hún hefur engar ár-
ásarfyrirætlanir í huga. Tak-
mark hennar er eingöngu varð
veisla friðar í heiminum og
sjálfstæður Noregur.
Upureisn heillar hióðar
í upphafi svarbréfs sín víkur
Einar Gerhardsen aðeins að at-
burðunum í Ungverjalandi á sl.
hausti. Um þá kemst hann að
orði á þessa leið:
„f sambandi við Ungverjaland
get ég ekki látið hjá líða, að
lýsa því yfir, að norska stjórnin
er á sömu skoðun og yfirgnæf-
andi meirihluti þátttökurikjanna
í S.Þ., að þar hafi verið um að
ræða uppreisn heillar þjóðar fyr-
ir frelsi sínu og sjálfstæði11.
Einnig um þetta munu flestir
fslendingar vera Einari Gerhard-
sen sammála. Uppreisn Ungverja
var uppreisn og frelsisbarátta
heillar þjóðar, sem búið hafði
við langvarandi kúgun og of-
beldi. Þá uppreisn bældu Rússar
niður með blóðugum hernaðarað-
gerðum. Sá blóðblettur verður
aldrei af Sovétstjórninni þveginn.
Það er athyglisvert, að einmitt
sá álitshnekkur, sem blóðbaðið
í Ungverjalandi bakaði Sovét-
ríkjunum hefur nú orðið tilefni
þess að þeir hefja nýja sókn í
„kalda stríðinu“. í dag beinist
þessi sókn gegn hinum friðsömu
þjóðum Norðurlanda. Á morgun
kann hún að snúast gegn ein-
i hverjum öðrum.
1. yrr á öldum vöktu
halastjörnur mikla skelfingu
meðal fólks. Þær voru undarleg-
ustu himintákn sem fólk gat séð
og því tengdi það þær hugmynd-
inni um heimsendi. Þær virtust
koma aðvífandi einhvers staðar
utan úr himingeimnum, reikular
í rásinni, og hlýddu engum regl-
um venjulegra himintungla og
því ímyndaði fólk sér að svo
gæti farið að þær rækjust á jörð-
ina, svo allt kvikt myndi farast.
Ekki bætti það úr skák, að stund-
um kom fyrir að jörðin sigldi
gegnum „halann“ og orsakaði það
ákaflega tíð „stjörnuhröp",
stundum „stjörnuregn“. Hélt fólk
þá að vafalaust væri upprunninn
dómsdagur.
En nú vita menn, að halastjörn
urnar fylgja sinni ákveðnu braut.
Þær snúast umhverfis sólina, en
í stað þess að fylgja hinni reglu-
legu braut reikistjarnanna, hafa
þær sporöskjulagaðan feril. Þær
fylgja sínu lögmáli, koma inn í
sólkerfið með vissu millibili, en
þeysast þess á milli út úr því aft-
ur óraleiðir út í geiminn.
i að var enski stjörnu-
fræðingurinn Edmund Halley,
sem uppgötvaði það á 18. öld,
að ferð halastjörnunnar væri
bundin föstu lögmáli. Þá kom í
ljós á himninum mikil og björt
halastjarna. Halley fór nú að
líta í gamla annála og komst
hann að því að alltaf hafði birzt
með 76 ára millibili mjög björt
og greinileg halastjarna. Taldi
hann það allt sömu stjörnuna.
Hún hlaut nú nafnið Halleys-
halastjarnan og er hin frægasta
sinnar tegundar. Hún er ein sú
bjartasta og hefur birzt reglu-
bundið á himninum. Síðast sást
hún 1910 og næst mun hún birt-
ast 1986.
Halastjarnan, sem nú sést á
himninum er hin bjartasta frá
því Halleys-stjarnan birtist '1910.
Mun hún sjást greinilega á næt-
urhimninum fram undir mánaða-
mót. Hún ber alþjóðlega heitið
Arend-Rowland í höfuðið á
tveimur belgískum stjörnufræð-
ingum, er fyrst urðu hennar var-
ir s. 1. haust.
• egar stjörnufræðing-
ar verða halastjarnanna fyrst
varir, líta þær út eins og venju-
legar stjörnur. Þær þekkjast þá
helzt við samanburð á tveimur
ljósmyndum, sem teknar eru með
nokkru millibili. Nákvæmt auga
stjörnufræðingsins sér þá að
þessi eina stjarna hefur færzt til
og þá er ekki um það að efast,
að það er halastjarna, sem tekin
er að nálgast sólkerfið.
Það er ekki fyrr en halastjarn-
Ljósmynd af Arend-Roland halastjörnunni.
an er komin mjög nálægt sólinni,
sem halinn fer að koma í ljós
og vekja eftirtekt. Menn ættu að
veita því athygli,‘að halinn snýr
Ferill halastjörnunnar er spor-
öskjulagaður. Hún beygir kring-
um sólina og snýr halinn ætíð
út frá sólu. Síðan hverfur hún
út í geiminn.
ætíð út frá sólaráttinni, enda er
hann ekki annað en lofttegundir,
er sólin blæs aftur af halastjörn-
unni. Hali stjörnunnar getur
virzt geysilangur á himninum.
Stundum getur hann náð alla leið
frá sjóndeildarhring og upp í
hvirfilpúnkt, stundum er hann
styttri en margskiptur og glitrar
á næturhimninum.
íðan Arend-Roland
halastjarnan var uppgötvuð í
nóvember sl. hafa stjörnusérfræð
ingar víða um heim beðið þess
með eftirvæntingu, að hún nálg-
aðist jörðina. Því að þeir hafa
nú fullkomnari tæki til stjörnu-
rannsókna en nokkru sinni fyrr.
Þannig sést
halastjarnan
á kvöldin
nokkru eftir
sólsetur dagana
18.—28. apríl.
Hún er nú
tekin að
fjarlægjast
sólina.
Hafa stjörnufræðingar átt HtiS
frí yfir páskana, því að þá var
halastjarnan næst jörðu eða 82
milljónir km í burtu.
Stjörnufræðingarnir vortast til
að geta nú leyst ýmsar gátur
halastjarnanna. Menn vita t.d.
ekki. hvaða efni er í sjálfri stjörn
unni. Getur það hugsazt, að hala-
stjörnurnar hafi verið til allt frá
því sólkerfi okkar myndaðist eða
milljónir, milljónir ára. Þetta má
e. t. v. fá upplýst með litrófssjám,
er marka hvaða efni sé i stjörn-
unni. Nákvæmustu ljósmyndir
verða teknar af stjörnunni í öll—
um stellingum og fullum litum.
Menn eru ekki lengur hræddir
við halastjörnur, heldur verða
vísindamenn ánægðir og upptekn
ir þegar þær birtast á himninum.
Ríkið kaupir rafveilu
ESKIFIRÐI, 17. apríl: — Raf-
magnsveita ríkisins, keypti fyrir
nokkru rafstöð Eskifjarðar. Kaup
verð var 890 þús. kr. Rafmagns-
veitan tekur þó ekki við relcstri
hennar fyrr en Grímsárvirkjunin
tekur til starfa, nema því aðeins
að virkjunarframkvæmdir við
hana dragist óeðlilega. Þanagð til
hefur Eskifjarðarhreppur raf-
stöðin á leigu.
Strenging raflínu milli Grímsár
og Norðfjarðar er nýlega hafin.
Byrjað vard á Eskifjarðarheiði.
Er heiðin nú svo til snjólaus.
Byggingarfélagið Snæfell hefur
telcið að sér línulögn þessa. Það
félag hefur nú nýlokið við bygg-
ingu verkstæðis- og áhaldahúss hér
450 ferm. að stærð. — Gunnar.
Dægurlagakeppnin
FYRSTA dægurlagakeppni Fél.
ísl. dægurlagahöfunda er nú lok-
ið og fór fram verðlauna-afhend-
ing á nýju dönsunum s.l. þriðju-
dag í Þórscafé, en þar hefir
keppnin verið háð.
Eftirfarandi lög hlutu verð-
laun:
Ljúfa vina, og reyndist höfund
ur lags og ljóðs vera Þórir Roff.
Eg sakna þín, og reyndist höf-
undur þess vera frú Þórunn
Franz en textahöfundur Valgerð-
ur Ólafsdóttir.
Vegna minninganna og er höf-
undur þess Valdimar Auðunsson
en textinn eftir Núma.
Urslit í gömlu dönsunum urðu
þau, að lögin: Stungið af, eftir
Skugga, varð nr. 1, Ást við fyrstu
sýn, eftir ö. nr. 2 og 3 Sigguvals-
inn eftir Hjartagosa, en hverjir
eru höfundar þessara laga verður
ekki sagt fyrr en á sumardaginn
fyrsta en þá fer fram verðlauna-
afhending í gömlu dönsunum að
Þórscafé.
Leiðrétting
í FRÁSÖGN af stofnfundi Frjálsr
ar menninar var sagt að einn
stjórnarmeðlima hefði verið kjör-
inn Þorsteinn Einarsson, en það
átti að vera Þorsteinn Hannesson.