Morgunblaðið - 10.05.1957, Blaðsíða 12

12
MORCUNBLAÐIÐ
Föstudagur 10. maf 1957
Guðrún Ólafsdóttir
frá Reyjarfirði
Minnmgarorð
1 D A G verður Guðrún Ólafs-
dóttir frá Reykjarfirði, húsfreyja
að Efstasundi 74, hér í bæ, færð
til hinztu hvíldar. Þótt hún hefði
um alllangt skeið háð harða bar-
áttu við þungan sjúkdóm þá mun
hinum mörgu venslamönnum
hennar og vinum hafa fundizt
fráfall hennar hitta sig eins og
reiðarslag.
Guðrún Ólafsdóttir var fædd
hinn 14. des. 1892 að Reykjar-
firði í N-ísafjarðarsýslu, dóttir
hinna þekktu merkishjóna, Ólafs
Jónssonar og Evlalíu Kristjáns-
dóttur.
Naut Guðrún bjartrar og sællr-
ar æsku og uppvaxtar hjá for-
eldrum sínum á hinu fagra höf-
uðbóli, hinu forna sýslumanns-
setri, sem um langan aldur hef-
ir staðið í fremstu röð hinna
glæstu stórbýla við ísafjarðar-
djúp. Var heimilið jafnan mann-
margt og risnumikið, eins og
hlýða þótti um ísfirzk höfuðból.
Það kom snemma í ljós, að
Guðrún hneigðist .njög til náms,
enda duldist það ekki, þegar í
æsku, að hún var óvenju mikl-
um gáfum gædd. Skömmu eftir
fermingaraldur settist hún í
unglingaskóla á ísafirði og að
því loknu lauk hún prófi frá
Flensborgarskóla, eftir tveggja
vetra nám.
Nokkru síðar sigldi hún til
Noregs og stundaði þar hús-
mæðrakennaranám, um tveggja
ára skeið.
Gefur því að skilja að með
þessum námsferli sínum hlaut
Guðrún mjög fjölþætta mennt-
un, bæði utanlands og innan. —
Arið 1917 giftust Guðrún eftir-
lifandi eiginmanni sínum, Bjarna
Hákonarsyni frá Reykhólum,
hinu sögufræga höfuðbóli Barð-
strendinga. Hófu þau þar búskap
npn tveggja ára skeið, en flutt-
u*t vorið 1919 að Reykjarfirði
viö ísafjarðardjúp, á feðraleifð
hennar, og bjuggu þau þar til
ársins 1931, er þau brugðu búi
og fluttust til Akureyrar, þar sem
þau dvöldu í 11 ár. Árið 1942
fluttust þau hjónin hingað til
Reykjavíkur, þar sem þau hafa
búið æ síðan.
Þeim hjónum Guð.rúnu og
Bjama varð 7 barna auðið.
Misstu þau eina dóttur á bernsku
aldri. Eftir lifa því 6 greind og
gjörfuleg börn þeirra hjóna, öll
búsett og giít hér í Rvík, nema
yngsti sonur þeirra, er les lækn-
isfræði við Háskólann.
Guðrún Ólafsdóttir var óvenju-
lega glæsileg kona, bæði hvað
gáfur, yfirbragð og atgerfi
snerti. Eins og áður er getið
hafði hún notið ágætrar mennt-
unar á æskuskeiði, enda duldist
það engum, er henni kynntist, að
hún var fjölmenntuð koria og
kunnáttusöm með ágætum bæði
til munns og handa. Flest er hún
vann að lék í höndum hennar
með listrænum hætti. Bar hið
fagra heimili þeirra hjóna, að
Efstasundi 74, því augljós vitni,
þSBAKÍmtJÍlMSSCIM
lOGGlLTUfc SliJALAÞTGANU
• OGDÖMTOuyjfileNSKU •
- aai 11655
hve mikil húsmóðir hún var og
að í hvívetna var þar um fjallað
af smekkvísi, kunnáttu og list-
rænum þroska. —
Það fór að líkum, að Guðrún
hefði með höndum ýms mikilvæg
þjóðnytjastörf, utan heimilis
síns. Eftir komu hennar frá
Noregi starfaði hún sem far-
kennari við húsmæðrafræðslu all
víða um Vestfirði. Meðan þau
hjónin bjuggu á Akureyri var
Guðrún heitin forstöðukona við
Sjúkrahús Akureyrar, um 6 ára
skeið. Og eftir að þau fluttust
hingað til Reykjavíkur var hún
fjögur sumur forstöðukona við
barnaheimili Rauða krossins í
Laugarási. Slík störf munu hafa
verið henni hugstæðust og kær-
ust, því uppeldis-, líknar- og
mannúðarmál stóðu hjarta henn-
ar næst, af því að hún skildi að
við úrlausn þeirra var menning
og framtíð þjóðar vorrar bundin.
Umhyggja hennar og nærgætni
gerði henni ljúft að annast hina
ungu, leiðbeina þeim og stuðla
að heilbrigðum þroska þeirra.
En Guðrún frá Reykjarfirði
var ekki aðeins greind kona og
bókmenntuð, hún var fyrst og
fremst þroskuð hugsandi kona,
sem bjó yfir andlegu jafnvægi
og styrk, sem entist henni í
þungri þraut, fram að hinztu
stund. Hún var einnig einlæg trú-
kona, sem átti í sínu innra lífi
þá helgidóma, sem stóðust alla
storma, sem högguðust ekki fyrir
sviftibyljum efnishyggju og efa-
semda. Uppeldis- og siðgæðis-
mál íslenzkrar æsku voru vafa-
laust hennar einlægustu og hug-
stæðustu áhugamál. Viðræður við
hana bárust jafnan að vanda-
málum æskunnar og uppaland-
ans og nauðsyn þess að þau mál
væru réttum tökum tekin. —
Guðrún frá Reykjarfirði mátti
teljast mikil gæfukona. Hún
hafði notið fagurrar og frjálsrar
bernsku í fórnfúsum foreldra-
höndum, og öðlast í æsku víðan
sjóndeildarhring, sem svalaði
menntaþrá hennar. Þá átti hún
sérstöku heimilisláni að fagna við
hlið hins mikilhæfa og nærgætna
eiginmanns síns og ástríkra og
gjörfulegra barna þ^irra.
Fyrir sameiginlegt átak og
elju þeirra hjóna eignaðist hún
einkar unaðsríkt heimili, þar sem
ríktu fagrir og hollir heimilis-
hættir og þar sem allt vitnaði
skýrt um eindrægni, reglusemi
og smekkvísi og hinar högu
hendur húsbændanna, sem auðn-
aðist að snyrta heimili þeirra og
prýða og gera það að hlýjum
vermireit fyrir hina ungu. Þá
var Guðrún heitin mjög vinsæl
kona, sem ávann sér vináttu,
traust og virðingu allra, er henni
kynntust.
Þess vegna hljóðna vinirnir
víða um land, — og bernskuhér-
aðið hennar, skyldmenni og
æskuvinir vestur við hið bjarta
Djúpa drúpa höfði í sárum
trega við brottför hennar.
Þó er vitanlega sárastur harm-
ur kveðinn að ástríkum eigin-
manni og börnum þeirra hjóna.
En minningin um hinn trausta
förunaut og hina mikilhæfu
móður lifir og leiftrar, eins og
geisli í gegnum ský.
Já, störfin hennar mörgu eru
sem fræ er fallið hafa í mjúka
mold. Mörg hafa blómstrað og
angað um leið og þeim var sáð,
en önnur eiga eftir að koma í
Vinna
Mann vantar á smui verkstæði vort.
Helzt vanur.
Upplýsingar í verzluninni
Elf. Egill Viðhjálntsson
LAUGAVEGI 118.
Tvö ný hefti af
,,STLDEIMTABLAÐI“
ljós, í lífi afkomendanna, vaxa
þar, þroskast og bera ávexti, sem
munu vitna um það, að þau voru
á góðum meiði vaxin. — Vér
vinir hinnar látnu kveðjum
hana með þakklæti og virðingu
og blessum minningu hennar og
ævistörf. Þ. J.
STÚDENTARÁÐ Hásólans hefur
tekið upp þá ágætu venju, sem
féll niður í nokkur ár, að gefa
út fleiri en eitt eintak af „Stú-
dentabíaði“ á ári. Það sem af er
þessu ári hafa þegar birzt tvö
smekkleg eintök af blaðinu, ann-
að dagsett 12. apríl og hitt 3. maí.
Þau eru hvort um sig 12 síður
í allstóru broti.
í fyrra heftinu er ávarp rit-
stjóra, löng greinargerð fyrir
úrsögn stúdentaráðs úr Al-
þjóðasambandi stúdenta (I.U.
S.) og afstöðu einstakra fé-
laga til hennar. Þá er þar rit-
dómur eftir Hannés Pétursson
um ljóðabók Einars Braga,
„Regn í maí“; frumvarp til
nýrra háskólalaga; grein um
fjórða heimsmeistaramót stúd
enta í skák eftir Friðrik Ól-
afsson og nokkur kvæði og
styttri greinar.
í seinna heftinu er grein um
afstöðu danskra stúdenta til
stúdentamála í Austur-Evrópu,
grein um úrbætur á kennslu-
fyrirkomulaginu á íslandi eftir
Sverri S. Bergmann, ásamt mörg
um skemmtilegum deilugreinum
stúdenta. Þá eru þar fréttir úr
stúdentalífinu og nokkur snjöll
kvæði, þeirra á meðal þessi
ágæta hending eftir Hannes Pét-
ursson, sem hann neínir „Fingra-
lengd fjármálaráðherrans“:
Skæðast vopna valdsins grimmu
fanta
er vísifingur hans,
skýtur fúlli rót sú pukur-planta
í peningabuddu manns.
Ritstjóri „Stúdentablaðs“ «c
Magnús Þórðarson,
Greta Garbo
Framh. af bls. 11.
ug leikbókmenntum. Gréta stóðst
inntökuprófið ásamt sjö öðrum
nemendum og hóf námið í sept-
ember 1922. Námið var erfitt, en
Gréta stundaði það af kappi.
★ LEYNDARDÓMSFULL
OG LÍTIÐ MENNTUÐ
Þá þegar hafði Gréta hneigð
til að sveipa um sig leyndar-
dómsfullri hulu. Hún talaði
aldrei um fjölskyldu sína né
sjálfa sig. Hún roðnaði oft, eink-
um er rætt var um efni, sem
hún kunni ekki skil á. Sennilega
vegna þess að henni var ljóst,
hversu lítillar menntunar hún
hafði notið. Annars var hún að
jafnaði glaðvær og glettin.
★ ★ ★
Síðla dags vorið 1923 var Gréta
kölluð óvænt inn á skrifstofu
skólastjórans, Gustafs Moland-
ers, ásamt öðrum nemanda. Þar
fengu þær þau skilaboð, að kvik-
myndaleikstjórinn, Mauritz Still-
er, vildi fá að kvikmynda tvær
efnilegar stúlkur til reynslu. —
Stúlkurnar gerðu enga tilraun til
að leyna hrifningu sinni. Þær
vissu báðar, að Stiller var einn
helzti frömuður sænskra kvik-
mynda.
★ MAURITZ STILLER —
LÆRIFAÐIR OG NÁINN
VINUR
Það er alltaf varasamt að
fullyrða, að eitt atvik hafi úr-
slitaáhrif á líf manns eða konu.
En samt verður vart um það
deilt, að afdrifaríkasti atburður-
inn í lífi Grétu var fundur henn-
ar og Stiller. Er þau hittust, var
Stiller fertugur, veraldarvanur
og frægur. Gréta var sautján ára,
saklaus og ómótuð, og Stiller tók
þegar örlög hennar í sínar hend-
ur. Hann kennir henni, skamm-
ar hana, eggjar hana, berst fyrir
hana og gerir hana að heims-
frægri leikkonu. Hann var henni
meira en lærifaðir, hann var ná-
inn vinur, sem hafði meiri áhrif
á þroska hennar og skapgerðar-
mótun en nokkur annar. Hann
kenndi henni að klæða sig, hugsa
og hegða sér.
Stiller var rússneskur Gyðing-
ur að uppruna, fæddur í Hels-
ingfors, en flúði þaðan til Sví-
þjóðar, er lýst hafði verið eftir
honum sem liðhlaupa. Hann var
að vissu leyti aðlaðandi. Svip-
mikill var hann, hávaxinn og
sterklegur, höfuð- og útlimastór.
Hann var hégómlegur og stakk
oftast höndunum í vasana, þeg-
ar tekin var mynd af honum.
Hárið var úlfgrátt og stuttklippt,
augun grá og rannsakandi. Hann
var glæsilegur í klæðaburði og
hlaut því viðurnefnið „stórher-
toginn“. Lyndiseinkunnir hans
voru álíka fjölbreytilegar og
klæðaburðurinn. Hann var ör-
geðja, metnaðargjarn, gáfaður,
hávaðasamur, eigingjarn, en
samt oft mjög nærgætinn, fág-
aður, en oft og tíðum ruddalegur.
Hann var sjaldan myrkur í
máli.
★ FALLEG — EN OF FEIT
„Ef þér viljið fá hlutverkið,
verðið þér að léttast um a.m.k.
10 kg.“ Þannig ávarpaði Stiller
Grétu í fyrsta skipti. Gréta roðn-
aði. „En lítið þið bara á,“ hélt
hann áfram, meðan hann hring-
sneri Grétu fyrir framan sig. „Er
hún ekki falleg? Hafið þið nokk-
urn tíma séð slík augnahár? En,
ungfrú, þér eruð alltof feit....“
Og Stiller ákvað að láta hana
leika næststærsta kvenhlutverk-
ið í „Gösta Berlings sögu“.
Á „STJARNAN GARBO“
Samstarfsmenn hans furðuðu
sig á því, hvers vegna hann valdi
þessa óreyndu, barnalegu, 17 ára
stúlku í þetta mikilvæga hlut-
verk. En honum hefir þegar orð-
ið ljóst, að Gréta var stúlkan, sem
hann hafði verið að leita að.
Stiller dreymdi um að leggja
undir sig heiminn. Ekki í bók-
staflegri merkingu, heldur ætl-
aði hann sér að finna konu, er
hann gæti gert að slíkri „stjörnu"
að allur heimurinn félli að fót-
um hennar. Hún átti að vera
tíguleg, þóttafull og háðsk, en
undir niðri ástúðleg og kvenleg
og jafnframt fjörug og leyndar-
dómsfull. Áður en Stiller kynnt-
ist Grétu, hafði hann ákveðið, að
þessi draumadís hans skyldi kalla
sig Garbo. Arthur Nordén, síðar
prófessor í sögu, aðstoðaði Still-
er við textann á kvikmyndunum.
Stiller bað Nordén um tillögu að
nafni á draumadísina. Nordén
datt í hug ungverski konungur-
inn Gabor Bethlen og stakk upp
á nafninu Mona Gabor. Stiller
var hrifinn af því og lék sér að
því að bera nafnið fram á ýms-
um tungumálum — Gábor,
Gabór, Gabro, Garbo.
★ ★★
Stiller hafði því nafn og fram-
tíðaráætlanir á reiðum höndum
fyrir leikkonuna, sem átti að láta
draum hans rætast, þegar danski
söngvarinn Carl Brisson vakti
athygli hans á Grétu. Hún var
mjög hrifin af Brisson um þær
mundir og elti hann á röndum.
Brisson var hamingjusamur í
hjónabandi sínu og vildi gjarna
beina athygli hennar frá sér. Þess
vegna bað Stiller skólastjóra
Dramatenleikhússins um það, að
Gréta Gustafsson yrði send til
hans til reynslu.
* LEIKSTJÓRI OG
HARÐSTJÓRI
Starfsbræður Stillers sögðu, að
hann væri fæddur leikstjóri.
Hann naut þess að segja fólki
fyrir verkum. Hann hafði til að
bera góðan smekk, auðugt
ímyndunarafl og gott fegurðar-
skyn. Þegar er kvikmyndun á
„Gösta Berlings sögu“ hófst, varð
það ljóst, að hugur Stillers var
mjög bundinn við hóglátu,
óstyrku stúlkuna, sem lék Elísa-
betu Dohna. Hann eyddi sérstak-
lega löngum tíma í atriðin, sem
hún lék í, og lét kvikmynda þau
aftur og aftur. Hann stöðvaði
kvikmyndunina í miðju kafi til
að laga gervi hennar. Hann skipti
stöðugt skapi, var ýmist þolin-
móður eða uppstökkur og lét
halda kvikmynduninni áfram,
þangað til Gréta og allir aðrir
voru að hníga niður aí þreytu.
Eitt sinn hafði hann beitt Grétu
slíkum skömmum og sáryrðum,
að henni var nóg boðið, sneri
sér að honum og sagði: „Ég hata
þig, Stiller". Hann erfði þetta
ekki við hana. Hann vissi líka,
að hún leit upp til hans og reyndi
að gera honum til geðs.
★ ★ ★
Ekki leið á löngu, unz Stiller
tók að kynna Grétu fyrir kunn-
ingjum sínum, leikurum, lista-
mönnum og rithöfundum. Hann
reyndi að hjálpa henni til að
vinna bug á feimninni, en venju-
lega fór það svo, að Gréta sat
steinþegjandi allt kvöldið. Og
vinir Stillers gátu ekki betur séð
en hún hefði engan persónuleika.
Engum þeirra var ljóst, að hún
bældi niður sína eðlilegu, barns-
legu kæti og persónulegu töfra
til að reyna að uppfylla þær
kröfur, sem Stiller gerði til
„stjörnunnar sinnar“.
★ „HÚN ER EINS OG VAX í
HÖNDUM MlNUM“
Stiller var eitt sinn spurður,
hvort hann teldi í raun og veru,
að hún ætti bjarta framtíð fyrír
sér sem leikkona, og hann svar-
aði rólega: „Hún er óvenjulega
móttækileg fyrir leiðbeiningar og
fylgir þeim nákvæmlega. Hún er
eins og vax í höndum mínum ..
Ég trúi á hana“. Hann hafði sann-
arlega mótað hana eins og vax.
Er kvikmyndun „Gösta Berlings
sögu“ lauk, hafði hann náð al-
gjöru áhrifavaldi yfir henni. Hún
gerði ekkert án hans leyfis, hitti
aðeins það fólk, sem hann vildi,
að hún umgengist og hafði tekið
upp nafnið, sem hann óskaði, að
hún bæri. „Stjarnan“ var fædd,
a. m. k. nafnið, Gréta Garbo.
★ ★ ★
Kvikmyndun „Gösta Berlings
sögu“ var eldskírn Grétu Garbo,
Myndin var frumsýnd í Stokk-
hólmi í marz 1924. Kvikmyndin
náði vinsældum almennings,
Gagnrýnendur voru ekki sérstak-
lega hrifnir, en voru yfirleitt
sammála um, að þrátt fyrir ýmsa
vankanta, væri myndin um margt
gagnmerk. Það olli Stiller mest-
um vonbrigðum, að myndin
skyldi ekki þegar gera Grétu að
„stjörnu", en hann missti samt
ekki trúna á draum sinn. Er
listamaðurinn Einar Nerman
spurði hann um leikkonuna, sem
fór með hlutverk Elísabetar
Dohna, fékk hann þetta svar:
„Hún heitir Gréta Garbo og mun
verða ein ai okkar mestu leik-
konum“.