Morgunblaðið - 31.05.1961, Blaðsíða 22

22
MOR'CVyPT A fílÐ
Miðvik'udagur 31. maí 1961
Islendingar í Noregi
eftir Arna G. Eylands
„Hvar skal byrja? hvar skal
standa?" — Hér leysir enginn
Bragi úr vanda, og ekki er mér
Tindastóll tiltækur sem sjónar-
hæð. Verkefnið væri gott ungum
og hraustum menntamanni sem
hefði árin framundan og mætti
miða við þriggja binda verk, en
ekki þrjá dálka í dagblaði. Ein-
hverntíma verður það verk unn-
ið, og væri ekki vonum fyrr þótt
frarn gengi senn einhver til þess
að vinna það, vel og skörulega.
— Og þá er annað nær, en engu
til að dreifa nema allsleysinu,
bókaþjóðin íslenzka á ekki til
svo mikið sem vísi að norsk-ís-
lenzkri . orðabók og alls enga
kennslubók í norsku.
★
Margur spyr: _,Hvernig er að
vera íslendingur í Noregi?“ Já,
gæti ég svarað því — án hlut-
drægni! „Nú hef ég litið landið
feðra minna, — — ég málið
þekki, svip og alla drætti," —
segir Matthías, er hann siglir
Sognsæ 1871. Enginn íslendingftr
nýtur Noregs, landsins, fegurðar
þess og tignar, og enginn íslend-
ingur nær fullum tengslum við
þjóðina, nær inn að hjarta henn-
ar, nema hann viti nokkur deili
á sameiginlegri sögu landanna
og þjóðanna. Engum íslendingi
aetti að vera það ofvaxið, en
því miður, að nú gerist víða
brotalöm á, að mönnum séu sagn
ir og sögur svo tiltækar, að þær
geri ferðamönnum fært að njóta
kynna við land og fólk einnig í
ljósi þeirra, auk þess sem ella
má verða.
Þegar litið er til landnámsald-
ar, sögualdar og allt fram yfir
Sturlungaöld er af svo miklu að
taka að ekki tjáir um að ræða.
og þó að við förum hugarflug
um Noreg, verður ekki komizt
yfir það í stuttu máli, en dæmi
má nefna:
Öllum sem koma í Niðarós
finnst bærinn og nágrenni höfð-
inglegt um margt, meir en sem
nemur stærð borgarinnar, en
við njótum alls sem fyrir augun
ber margfaldlega, er við hugsum
til alls þess sem íslenzkir menn
hafa reynt og lifað í þessari borg.
Við sjáum íslenzk skip leggja hér
að landi. og við sjáum Snorra
sigla út fjörðin í konungsbanni.
Hin örlagaþungu orð: „Út vil
ek“, hljóma í eyrum okkar. Fyr-
ir þau lét Snorri lífið. Ef til vill
rista engin orð dýpra í sögu ís-
lenzkrar þjóðar og jafnvel ekki
í sögu Norðurlanda. Með aftöku
Snorra var norræn sagnalist og
ritmennt handhöggvin.
Við göngum í dómkirkjuna í
Niðarósi og njótum stundar þar
margfaldlega er við minnumst
þess, að hér hljómaði kvæðið
Geisli af vörum Einars Skúla-
sonar fyrir 800 árum. Og hér
lyftir Lilja Eysteins háum þök-
um.
Við göngum stræti konungs-
garðanna fornu og hugsum til
hirðskáldanna mörgu t. d. Sig-
hvats Þórðarsonar. Um hann seg-
ir hinn mikli fræðimaður Fran-
cis Bull nýlega: — „hinn tryggi
vinur Ólafs konungs ins helga,
hirðskáld hans og stallari, og föð-
urlegur ráðunautur Magnúsar
konungs ins góða“.
Á Stiklastöðum litumst við um
með nýrri sjón, við að minnast
Þormóðar Kolbrúnarskálds og
hugsa til hinztu orða hans og
ljóðs. — Við horfum upp dalinn
á eftir þeim Gunnlaugi og
Hrafni. — Á flugvöllunum á
Vigra og Sóla mætir sagan okk-
ur, Blindheimur, Gyða. Friðgeir,
Egill. Frá Sóla stefna tveir synir
Erlings skipum sínum norður
með landi til liðs við Stein prúða
Skaftason, sem frú Ragnhildur á
Gizka og Árnungamir, maður
hennar og bræður hans, gera
ekki endasleppt við, þótt við rík-
an sé um að eiga, konung Norð-
manna, og þó að málstaður
Steins sé enganveginn góður. —
Haramsey, Grettir Gulaþing,
Sólundir, — „Nú es hersis hefnd
við hilmi efnd!“ — Björgvin,
Jón Arason gengur til vígslu og
situr fundi í Ríkisráði Noregs,
með helztu mönnum þjóðarinn-
ar. — Fornleifafræðingar grafa
nú til minja, í hinum forna bisk-
upsgarði í Osló, húsagarði Kols
biskups Þorkelssonar, af ætt
Mosfellinga. — Túnsberg, Þor-
steinn drómundur og Grettir.
Þræðirnir rofna ekki þótt ald-
irnar líði, enn sér til ferða ís-
lenzkra manna. Þormóður Torfa-
son býr á Stangarlandi á Körmt
og gerir garðinn frægan Árni
Magnússon er gestur hans þar
langdvölum. Gætum við hlustað
á ræður þeirra yrðum við margs
vísari. Upp úr Móðuharðindun-
um er Þorkell Fjeldsted stiftamt
maður í einu mesta fylki Noregs,
Þrændalögum, og er af stjórnar-
völdum í Kaupmannahöfn oft
kvaddur til ráða um málefni ís-
lands og Færeyja. —• Og Skaft-
áreldaárið verður Ólafur Ólafs-
son frá Þverá í Blönduhlíð kenn-
ari og síðar lektor og prófessor
við einn merkasta skóla Noregs,
Námuskólann á Kóngsbergi. Árið
1818 er hann kjörinn þingmaður
og tekur sæti í Stórþinginu
norska. — Ef við viljum enn
huga að íslenzkum mönnum sem
ber hátf í Noregi, er mest að
minnast, á síðustu öld, feðganna
Gísla Jónssonar (Gisle Johnson)
guðfræðings, er varð prófessor
við háskólann í Osló 1860, og
hinn mesti áhrifamaður í trúmál-
um í Noregi, og föður hans
Georgs verkfræðings. er var
hafnarmálastjóri í Noregi. Þeir
voru ættmenn Jóns Espólíns, og
er sú ætt enn kunn í Noregi og
Espólínsnafnið varðveitt í ætt-
inni.
í febrúar 1867 skrifar Jón Sig-
urðsson Torfa Bjarnasyni meðal
annars: „Ég held ég vilji ráða
yður til að fara til búnaðarskól-
arfe á Ási, þar var Tryggvi Gunn
arsson um nokkurn tíma, og lét
vel yfir sér. Þar er forstöðumað-
ur sem heitir Dahl, allra bezti
maður, og mikill vinur íslend-
inga, sem til hans koma“. — Jón
Sigurðsson bókstaflega stjórnar
miklu búnaðarnámi íslenzkra
manna í Noregi upp úr þessu,
svo víða kom hann við. Á árun-
um 186>9—’83 stunda 18 piltar
búnaðarnám á Steini. vafalaust
flestir að ráðum Jóns, og 5 þeirra
verða bændaskólastjorar að
loknu námi. Sjötta skólastjóra-
efnið bætist við 1896, er Sigurð-
ur frá Draflastöðum ræðst til
náms á Steini. Miklar minningar
íslenzkra búnaðarmála er bundn
ar við þann stað. Þar er líka á
vegg málverk Sveins Þórarins-
sonar af smaladreng í hjásetu,
fer vel á því.
Önnur „innrás“ íslenzkra
bændasona til náms í Noregi er
á árunum 1910 og framundir 1930
piltar sem stunda verklegt nám,
í Ási o# þó mest á Jaðri. Upp
úr aldamótunum, og á sama tíma
eru nokkrir menn íslenzkir líka
við sauðfjárræktarnám í Noregi.
Áhrifa margra af þessum mönn-
um hefir-gætt í íslenzkum bún-
aðarmálum, og minningar um þá
eru til á norskri grund. — ,.Hér
kom íslenzkt afl, sem hóf upp úr
jörðu steininn“.
★
Síðasta fjórðung 19. aldarinn-
ar og nokkuð fram yfir aldamót-
in eru hvalveiðar Norðmanna og
síldveiðar við ísland snar þátt-
ur í atvinnulífinu. Margir ungir
menn, sem urðu við þessar at-
hafnir riðnir, notuðu tækifærið
að hleypa heimdraganum, og
fengu oft ókeypis far með norsk-
um skipum til Noregs. Enginn
leið er að rekja slóðir þeirra
karla og kvenna sem þannig
kynntust Noregi og norsku þjóð-
inni, en hér og þar hefi ég rek-
izt á spor þeirra í Noregi, aldr-
aða menn, sem fóru þá ungir til
Noregs og ílendust og afkom-
endur slíkra innflytjenda ís-
lenzkra. Nýlega átti ég erindi við
héraðsráðunautinn í einni beztu
búnaðarsveitinni á Rogalandi. Er
ég kynnti mig sem íslending
brosti hann og sagði: „Það er
ég nú líka að öðrum þræði, hún
amma mín á Körmt var íslenzk“.
Hér í Dölum suður, skammt frá
Eikundasundi býr háaldraður
Borgfirðingur, sem eitt sinn var
vinnumaður á Stóra-Hofi hjá
Einari skáldi Benediktssyni.
Hann kann frá mörgu að segja,
fór ungur .,út“ með Norðmönn-
um, fyrst til Noregs, svo til
Ámi G. Eylands
Suður-Ameríku, loks hingað aft-
ur. Eitt sinn er ég var staddur í
Stafangri, ásamt syni mínum ung
um, gengum við upp í útsýnis-
tum í borginni. Þar var gamall
maður á verði. Ég ræddi við son
minn á norsku, en svo hrutu
honum íslenzk orð af vörum.
Gamli maðurinn hrökk við nokk-
uð, horfði á okkur spyrjandi aug-
um og segir; ,.Eruð þið fslend-
ingar?“ Þetta reyndist vera Norð
mýlingur, bróðir Páls Hermanns-
sonar, langdvalarmaður í Staf-
angri, og hefir vafalaust borið
þar beinin. — Já, „víða liggja
landans spor“ í Noregi.
Ljóðskáldin íslenzku hafa
löngum litið til Noregs, sum hafa
lagt þar land undir fót. einnig
á síðari tímum, þótt fjarlægar
séu aldir íslenzkra hirðskálda
þar í landi. Það nægir að, nefna
Matthías, Davíð, Stefán frá Hvíta
dal, og Jakob Thorarensen. En
ef til vill eru hugarfarir slíkra
skálda sem Stephans G. og Gríms
til Noregs merkilegastar, Búa-
ríma Gríms, Hemings flokkur,
Sigríður Erlingsdóttir og Hall-
dór Snorrason. — Hvernær vekst
upp sá er megnar að færa Norð-
mönnum góða þýðingu á kvæð-
inu um Sigríði? Við fregnir frá
Noregi þýtur „í skálm á skála-
búaveggnum" hjá landnemanum,
einyrkjanum Stephani G., vest-
ur í Álberta, þótt aldrei hefði
hann Noreg augum litið. Hann
kveður hið stórbrotna Ávarp til
Norðmanna 1905. — „Við hörpu
íslands hnýttur sérhver strengur
fær hljóm-titring ef skrugga um
Noreg gengur.“ í kvæðinu Norð-
menn heilsar Stephan þeim, sem
leikbræðrum á „legi og landi“ —
„en nú með tunguhaft“. — Fróð-
legt er líka, meðal minjagripa á
Aulestad að líta Ijóðkveðjur
þeirra Bjarna frá Vogi og Þor-
steins Erlingssonar til Bjöm-
stjerne." — ísland er seint til að
já sem betur fer. Aðrir listamenn
íslenzkir hafa átt fáförulla um
Noreg, þó má ekki gleyma hinum
bjarta Baldri meðal málaranna.
Guðmundi Thorsteinssyni, og
dvöl hans í Noregi.
En því að dvelja við minning-
ar? Er ekki mest um vert hitt
að síðustu áratugina hefir Nor-
egur orðið námsdvalarland ís-
lenzkra karla og kvenna, er
stunda þar nám margskonar, í
síauknum mæli. Ég minntist áður
á búnaðarmálið fyrir aldamót-
in. Ekki var minna um vert
lýðháskólanámið eftir aldamótin,
sérstaklega á Vors, hjá hinum
mikla og góða æskulýðsleiðtoga
Lars Eskeland. Síðasta áratug-
inn hafa allmargir bændasynir
stundað nám í norskum bænda-
skólum, góð tilbreytni í búnaðar
námi. Hitt er þó mest um vert,
nám íslenzkra karla og kvenna
í æðri skólum norskum, Háskól-
anum í Osló Tækniháskólanum í
Niðarósi, Búnaðarháskólanum í
Ási, Húsmæðra-kennaraskólan-
um á Stabekk, Bændakennara-
skólanum á Sem og Kennarahá-
skólanum á Hlöðum við Niðarós.
— í því sambandi er stórlega að
minnast hins óbrotlega starfs
Guðrúnar Brunborg, og þeirra
mörgu er hana hafa elf t til verka
til þess að bæta aðstöðu íslenzkra
námsmanna í Osló. En um leið
megum við sannarlega minnast
þeiss með kinnroða, að þegar
Búnaðarháskólinn í Ási markaði
100 ára starf, var stofnuninni
enginn varanlegur sómi sýndur
af íslenzkum aðilum. Betur var
gert og maklega — er Búnaðar-
háskólinn í Kaupmannahöfn átti
stórafmæli nýlega, og um svipað
leyti.
★
íslenzkir námsmenn og aðrir
Islendingar, sem Noreg gista.
munu yfirleitt ljúka upp einum
munni um að það sé gott að
vera íslendingur í Noregi. En
hvernig er því farið? Aldraður
prestur íslenzkur, ágætur fræði-
maður, skrifar mér: „Sú tilfinn-
ing bjó um sig í mér í æsku, að
Noregur væri ekki „útlönd“, held
ur tengdur okkur megintaugum
yfir mjóan ál“. Þar erum við
við kjarna málsins: mikill fjöldi
Norðmanna lítur ekki á okkur
íslendinga sem útlendinga, held-
Ur sem frændur og vini og ætt-
leiðir okkur þannig. En það er
ekki alltaf vandalaust að vera
glataði sonurinn heimtur aftur
heim. Vandi fylgir vegsemd
hverri, og svo er um það, að
vera íslendingur í Noregi, þeirri
vegsemd fylgir margur vandi, og
okkur mun oft fara svo, að ekki
leyfir af að við séum vandanum
vaxnir. Hið fyrsta er auðvitað
að gera sér þess grein að mikils
er af okkur krafizt, sem ætt-
leiddra ættingja. Við þurfum að
vita deili á Noregi, landi og þjóð,
á grundvelli sameiginlegrar
sögu og tengsla. Við þurfum að
leggja meiri áherzlu á það heldur
en oft vill verða. að skilja „tungu
haft“ norskra manna og kvenna
sem við dveljumst á meðal,
tunguhaftið sem Stephan G. kveð
ur um. Það er engin lausn ís-
lenzkum manni að mæla á
dönsku eða einhverskonar
Skandinavisku, hugtak sem
hvergi er til í heiminum nema
á íislandi. Samanborið við mála-
kunnáttu þjóðarinnar yfirleitt,
er vankunnátta okkar í norsku
okkur til vansæmdar. Hið fyrsta
er að átta sig á því að norskan
er mjög fjölþætt tungumál, vand
lært nokkuð, en þó skyldast ís-
lenzkunni af öllum málum ver-
aldar. Auðvitað eiga íslendingar
að læra norsku, og játa, að hún
er miklu meiri og betri lykill
að bókmenntum og mienningu
Norðurlandaþjóðanna allra, held
ur en danska eða sænska. ef um
eitt af þessum tungumálum er
að ræða. íslendingar, synir og
dætur þjóðar, sem hefir lifað
mikla útlegð, eiga að geta átt-
að okkur á því, að norska þjóðin
hefir líka lifað mikla útlegð í
landi sínu, af því mótast margt í
fari hennar. Sumt af því geðj-
ast okkur stundum miður vel,
eins og t. d. meiri og minni
„eignarréttur" hennar á íslenzk
um mönnum. oft sprottinn af
vinsemd fremur en þjóðarremb-
ingi. Það er ekki vandalaust að
velja hin heppilegustu rök og
svör við því að Leifur og Karls-
efni og jafnvel Snorri hafi verið
norskir menn, og ungur Björg-
vnijarbúi sagði mér einu sinni
söguna af því þegar Ólafur kóng-
ur Tryggvason bjargaði ungum
Íslendingi (Kjartani) frá drukkn
un í Niðelfi í Niðarósi. Við öllu
slíku eigum við svör, sem geta
leitt til aukinna kynna og vin-
semdar, og þurfa ekki að valda
ágreiningi, en þau þarf að bera
fram á réttri norsku, þá bíta þau.
Skandinaviska og enska dugir

ekki í slíkum viðræðum. Hörm-
ung er það er íslenzkir menn
eru svo tunguheftir, í orðræðum
í Noregi, og við norska menn
yfirleitt, að þeir grípa til ensk-
unnar þótt hún sé góð á mörg-
um vettvöngum og danskan er
litlu betri til slíkra nota, þó rétt
sé töluð. Vandinn er að vera
heimamaður, eins og hinir
norsku frændur meta okkur, vel-
flestir. Feðratungan er löngum
leiðin að hjörtum manna, ekkert
alþjóðamál getur leyst hana af
hólmi. Um leið og við leysum
vandann tryggjum við okkur
einnig að fullu gæðin og gagnið
og gleðina við að vera íslend-
ingur í Noregi. ^
í Björgvin stendur líkneski
Snorra, á Stangarlandi varðii
Þormóðar, í Osló minnismerki
Ólafíu Jóhannsdóttur. Slíkt eru
mikil minni um íslenzka menn i
Noregi. í sumar bætist líkneski'
Ingólfs við Rivedal. Norskur eða
íslenzkur, landkönnuður, land-
námsmaður, bóndi í Reykjavík.
mun hann standa föstum fótum
á ströndum tveim. Þannig á
hver snjall íslendingur að geta
staðið á norskum sverði, sem
heimamaður, og um leið sem
íslenzkur þegn, því veldur mál1
okkar og saga, en velkist sú
kunnátta erum við ekki upp á
marga fiska, hvorki heima né
erlendis. Ómálhaltur og snjall a
íslendingurinn alltaf að vera
veitandi í Noregi, jafnframt því
sem hann nýtur þar gestrisni og
fornrar frændsemi. Þannig vilja
igóðir Norðmenn til okkar líta.
Það er ekki Hekla, Geysir og
Gullfoss sem þeir spyrja um, það
er Reykholt og Hlíðarendi. Orð
Snorra: .,Út vil ek“, eru snar þátt
ur í lífi norsku þjóðarinnar, end-
ursögð í ljóðlínum Bjömsteme:
„Út vil ég, út svo undralangt". —•
Útþrá — heimþrá. Og engin orð
veit é,g þjóðsinnuðum Norðmönn
um tiltækari og fegurri heldur
en orð Gunnars: „Fögur er hlíð-
in“. Af því hugarfari eigum við
að læra, í viðkynningu við
norsku þjóðina.
Árni G. Eylands
PRENTMYNDAGERÐIN
MYNDAMÓT H.F.
MORGUNBLAÐSHÖSimj - SfMI 17152