Morgunblaðið - 13.09.1961, Blaðsíða 17

Miðvik'udagur 13. sept. 1951
MORGZJISBLAÐIÐ
17
Birkiiand, rithöfundur
Jóhannes
Mér allt er böl í heimi hér,
er hjartað sífellt grætir.
En allt er víst, þá ævin þver,
að úr því dauðinn bætir.
Ó, dauði vertu velkominn.
>ú við mig ert sem bróður.
Eg þrái friðarfaðminn þinn.
Eg finn hve þú ert góður,
i
T Þannig kvað Birkiland á þung
um þrautastundum ævinnar.
Hann var einn þeirra, sem lagði
af stað með stoltar og stórlátar
vonir í barmi. Hann átti lýsigull
íhamingjunnar við eigin hjarta-
rætur, miklar gáfur og stór-
torotna skapgerð, og gat tekið
undir dularfullan söng skáldsins,
sem talar fyrir munn svo margra
jafnvel heilla kynslóða, er hann
Begir:
Gekk ég upp á hamarinn sem
hæst af öllum ber, hamingjuna
hafði ég í hendi mér, björt var
hún sem lýsigull, en brothætt
eins og gler. Eg henti henni
fram af þar sem hengiflugið er.
Víða flugu brotin en víðar hug-
tir fer.
Hann var einmitt upprunninn
á slóðum hinna miklu norðlenzku
eða öllu heldur skagfirzku
skálda: Stephans G. og Hallgríms
Péturssonar en þó næst stöðv-
um Hjálmars frá Bólu og snill-
ingsins ógæfusama Sölva Helga-
sonar og þeim tveim síðast-
nefndu var hann áreiðanlega and
lega skyldur, þótt annar aldar-
háttur og tími hafi mótað hann
öðru vísi. Bækur hins látna sýna
hvarvetna snilligálfu einkum í
stíl hins lausa máls, þrátt fyrir
eða kannski einmitt fyrir öfg-
arnar, hin sterku geðhrif, hið
kjarnyrta og hvassyrta orðalag,
eggjað sverð, sem særir hann og
sjálfsálit sem eru líkt og tví-
eggjað sverð, sem bærir hann og
græðir á víxl. Andstæðurnar í
skapgerð hans og orðum eru með
slíkum ofsa, að ekkert kemur
fremur í huga en óp Bólu-Hjálm-
ars, þegar hann ávarpar Guð og
Begir:
„Skal mitt hróp af heitum
dreyra, himininn rjúfa kringum
þig“
Annars á seinni tími eftir að
nema hann betur meta hans
Harmsögu meira, þegar persónu-
leg smáónot verða gleymd og
grafin, en oddar hans og spjót-
örvar hans og sverð, sprengjur
hans og eldflaugar, hitta einung-
is virkisveggi ranglætisins og
varnargarða heimsku og hroka,
en þannig verður, þegar per-
sónugerðir kunnugleikans hverfa
í móðu gleymsku og alda. Og
ekki gat hann sem við kveðjum
síður haldið áfram með óði þeim,
sem mér kom fyrst í hug við
kveðju þessa:
Leitað hef ég i ótal ár, átta-
villtur og fótasár, álpazt ofan í
fen og flár, farið yfir hálar gjár,
en ekki varð <sú ferð til fjár,
færðust skuggar yfir brár.
, Og síðar:
1 Stígum við eftir strengjum
dans, starði af bekkjum álfa-
fans, stigum við saman dauða-
dans, við dönsuðum á eldi, dauða
dans við dönsuðum á eldi.
Þannig liðu árin út, þannig
var mikill hluti harmsögunnar,
sem hann nefnir ævi sína, þrot-
laus leit friðlauss hjarta eirðar-
lauss manns, með sterkar heitar
þrár, sem hann þó gróf djúp und
ir hraungjalli ýmiss konar óhrjá
leika og hrjúfum hrjóstrum und-
arlegs klæðaburðar og fram-
komu, sem var jafnframandi öld
hans á íslandi og hann var sjálf-
ur, og þá ekki síður undarlegt í
öðrum löndum. Hann gerði sér
jþess kannski ekki fulla grein
sjálfur, en hann var að dylja
sjálfan sig, felast bak við þetta
dulargervi farandskáldsins frá
■löngu liðinni örbirgðaröld. Jafn-
vel derhúfan fræga, hárið og
skeggbroddarnir voru þar sú
gríma, sem huldi fallega mótað
reglulegt jandlitsfall, hvöss og
heit augu, sem lágu nokkuð
djúpt, grá og íhugul ofurlítið
dreymin, en þó haldin ótta, tor-
tryggi, en þó umfram allt
spurn,, beint nef og grannir vang
ar, ásamt háu gáfulegu enni,
sýndi ættarmót við höfðings-
fólk fyrri alda á klaustrum og
kirkjum fslands eða öldungsins
með stílvopn í höndum í rökkur-
I húmi og ljósglætu undir ljóra
og súð á baðstofunum.
Um Jóhannes Birkiland rit-'
höfund mætti skrifa heila bók
og kannski verður það gert síð-
ar, en hér átti aðeins að segja
nokkur minningarorð, en hug-
myndirnar streyma að mér, og
ég fagna því að bókina hefur
hann skrifað sjálfur, þótt hann
hinsvegar vildi hin síðari ár
strika þar margt út og fella nið-
ur eða bréyta.
Hann var fæddur 10. ágúst
1886 á stórbýlinu Uppsölum í
Blönduhlíð austan Héraðsvatna.
Foreldrar hans voru Stefán
Sveinsson, bóndi að Uppsölum í
Blönduhlíð, næsta bæ við Bólu og
Steinunn Lárusdóttir, ráðskona
hans. Hann segir sjálfur, að eft-
irlæti og taumleysi upeldisins,
einkum af hálfu föður sem unni
honum, sem óskabarni sínu af
miklum öfgum hafi strax mót-
að ýmiss konar rangvefjur í
skapgerð sina, og gert sér mikl-
ar blekkingar um sjálfan sig.
Annars segist hann hafa verið
fæddur til að verða forstjóri í
stóru verzlunar- og iðnfyrirtæki.
En á því fékk hann aldrei kost,
og hann bætir við: f stað for-
stjóra er ég mesta olnbogabarn
hinnar íslenzku þjóðar. í öllu
vildi hann vera stór.
Um sanngildi þessa eigin dóms
er fátt að segja annað en það:
Að undarlega varð honum oft
mikið úr litlum peningum og af-
staða hans og afkoma furðuleg,
þar eð hann var gæddur snurðu-
lausri ráðvendni. Hann gat ferð-
azt um mikinn hluta heims bæði
austan og vestan hafs og dvalið
oft langdvölum meðal framandi
þjóða, án þess að nokkur kost-
aði þær ferðir. Hann gat heyjað
sér mikla þekkingu og lær-
dóm á eigin hönd og verið furðu
lega sjálfstæður fram í örorku
og elli, svo að þar kemtir fram
sú forsjálni ,seigla og stolt, sem
einkenndi íslenzka sveitamenn-
ingu sem gat alið upp 18 börn á
örreytiskoti. En hins vegar hafði
Jóhannes andúð og óbeit á líkam
legri vinnu og sem verkamaður
vann hann aldrei mér vitanlega,
og hann úthúðar sinni eigin leti
sem uppsprettu sinna ævilöngu
ógæfu.
Já, hann dvaldi um ævina á
fleiri stöðum og í fleiri löndum
en ég veit um, og Danmörk var
honum á tímabili kærari en fs-
land, sem honum fannst hafa
brugðizt sér í flestu, en elskaði
þó eða hataði á víxl.
Fyrir 20 árum eignaðist hann
þá hálfsextugur sinn lífsförunaut
Ragnhildi Magnúsdóttur. Og er
þar skemmst af að segja, að það
var honum mikil og góð guðs-
gjöf. Hún er ein þeirra kvensálna,
sem eru gæddar þeim auðmjúka
og óeigingjarna kærleika, sem
eins og postulinn lýsir: „trúir
öllu, vonar allt og umber allt,
og fellur aldrei úr gildi.“ Hún
hefði getað og gat fylgt honum
í eld og vatn, jafnt í hið ókunna
sem hið kunna, út í auðn og vol-
æði ,eymd og örbirgð, sem auð
og allsnægtir. Og hún elskaði
hann heitt, þrátt fyrir alla hans
vankanta. Hún hafði fundið
hjartansylinn frá æðaslætti arn-
arins, sem einu sinni sveif um
við hamra Tindastóls og Glóða-
feykis á þöndum vængjum vona
og drauma. Sú snerting hlaut að
endast til hinzta andartaks. Guð
gaf þeim þrjár dætur, sem allar
eru vel gefnar og fallegar stúlk-
ur, og undarlegt sambland af
báðum foreldrum, hugarflugi
hans og látleysi hennar. Þær
elskuðu pabba sinn af hreinu
hjarta síns bernska sakleysis. Og
þau fjögur, em alltaf áttu sam-
an — ein ólst upp annars stað-
ar á góðu heimili hjá Halldóri
Kristj ánssyni á Kirkjubóli í Ön-
undarfirði — voru eftirminni-
legasta fjölskylda á ævivegi
mínum og hef ég þó mörgum
kynnzt. Kærleikurinn í manns-
hjartanu skapar sér margs kon-
ar form. Og þetta fólk var svo
fast samgróið sinum óvenjuíegu
lífsvenjum og unnist svo heitt,
að nær órjúfanlegt virðist nema
sverði örlaganna sem heggur á
lífsþráð, en hnýtir hann aftur
síðar. Og mæðgurnar, dæturnar
skildu ekki pabba sinn og skildu
hann þó með hjartanu, elskuðu
hann og dáðu, en vo»u þó undr-
andi, ofurlítið óttislegnar. En
þær voru allar mótaðar af hans
huglæga ótta og tortryggni, sem
stundum nálgast sjúklega skelf-
ingu og varð honum kvöl og
myrkur. f sál þeirra er birta og
hlýja, trú á lífið og hið góða í
mannsálunum. Og síðast var það
einmitt æðsta ósk hans, hans
bjartasta gæfuvon.
Því meir sem Jóhannes Birki-
land nálgaðist hinar dimmu dyr,
því meir birti og þánaði einhvers
staðar langt inni í sálarfylgsnum
hans. Sjálfstæðið, einþykknis-
festan var hið sama, en um vit-
und hans færðist einhver mildi
og fyrirgefning, einhver sátt við
lífið og dauðann, og þetta var
hið innra, gat vakið tár í aug-
u-m hans, nærri því bros yfir
ásjónu hans. Það var líkt og
morgunroði nýs dags, árróði og
dagsbrún eilífðar, myrkrin voru
að hverfa, óttinn, þessi inni-
byrgða skelfing hans hafði misst
brodd sinn. Og einu sinni í fyrra
kom hann til mín og talaði um
hve hann iðraðist alls, sem hann
hefði af misskilningi sínum og
tortryggni sagt um þá, sem hefðu
verið sér góðir, ekki sízt fóstur-
foreldra dótturinnar, sem hann
taldi nú einhverjar göfugustu
manneskjur á leið sinni. Og nú
má segja það. Hann bað mig að
þakka öllum á þessari stundu
sem hefðu verið sér góðir, um-
borið sig og hjálpað sér, auðvit-
að fyrst og fremst konu og dætr-
um en annars öllum. Og eitt af
Ijóðum hans sýnir svo vel þessi
hughrif, þessa þökk, hann segir:
Eitt lítið orð, eitt lítið bros í
auga, eitt lítið handtak, sem á
blíðu og yl. Það er sem líði létt
um strengi hið ljúfasta, sem ver-
öldin á til.
„Hann réttir heimi að síðustu
sáttarhönd um sólarlag."
Árelíus Níelsson.
Bílamiðstöðin Vffl
Amtmannsstíg 2C
Sími 16289 og 23757.
Renaulth Ðauphine ’60, keyrð
ur 6 þús.
Volkswagen ’54—’61.
Ford Consul ’55
Ford Taunus Station ’58—’60
Chevroiet Station ’58
Opel Kapitan ’56
Höfum einnig f jöldan allan af
bifreiðum til söln og sýnis
daglega.
Rílamiðstöðin VAGN
Amtmannsstíg 2C.
Sími 16229 og
BÍLVITIIUN
efst á Vitastíg
Sími 23900.
Renaulth Dauphine ’60, ekinn
6 þús.
Volkswagen ’60, ’58, ’56, ’55.
Volkswagen rúgbrauð ’61
Volvo Station ’60
Mcskwitch Station ’59
Taunus ’60 12 M
Taunus ’58 12 M
Consul ’55
Ford Anglía ’55
Fíat 1100 ’60, ’58
Fíat 1800 ’60
Fíat 1400 ’57
Opel Rekord ’58
Opel Caravan ’55
6 manna bilar
Chevrolet ’60, ’58 og eldri
Dodge Plymouth ’58, ’57, ’56
og eldri.
Ford ’60, ’59, ’58 og eldri
Ford ’56, beinskiptur, góður 6
eyL
Bíla-, báta og verðbréfasalan
á horni Bergþórugötu og
Vitastígs.
BÍLVITIP
Sími 23900 og 34721.
Höfum kaupendur að flestum
tegundum bifreiða.
Miklar útbo ’ganir.
Bíla-, báta og verðbréfasalan
á horní Bergþórugötu og
Vitastígs.
BÍLVITIIVIII
Sími 23900 og 34721.
Benaulth Dauphine ‘61
skipti möguleg á eldri 4ra—
5 manna bíl.
Volkswagen ’60
Moskwitch ’57. Verð kr. 45
þús
Ford Consul ’54.
Zodiac ’55. Skipti möguleg á
yngri bíl.
Höfum kaupendur að flestum
tegundum bifreiða.
Miklar útborganir.
Gamla bílasalan
RAUÐARÁ
Skúlagötu 55. Simi 15812.
FASANblöðin
BÍTA BEZT, EIMDAST LEIMGST
FASAN
Fást í næstu verzlun
eða rakarastofu
Einkaumboð .*
BJÖRN ARNÓRSSON
Bankastræti 10 — Sími 19328
Húselgn í miÖbœnum
til sölu. í húsinu eru 5 íbúðir og skrifstofuhúsnæði.
Upplýsingar gefa
KRISTJÁN GUÐLAUGSSON, hrl.
Hallveigarstíg 10, símar 13400 og 10082.
og
GlSLI EINARSSON, hrl.
Laugavegi 20B, sími 19631.
Húsnœði óskast
Um 100 ferm. húsnæði á jarðhæð óskast nú þegar
eða sem fyrst fyrir afgreiðslu.
BLAÐADREIFING, sími 36720.
AfgreiSslustúlka óskasl
BORGARBCÐIK
Urðarbraut, Kópavogi.