Morgunblaðið - 17.12.1961, Blaðsíða 6

6
MORCVNBLAÐIÐ
Sunnudagur 17. des. 1961
„Útileg-umennirnir eða Skugga
Sveinn eru engan veginn mikils
háttar skáldverk. Það er ósköp
auðgert að fetta fingur út í
sitthvað varðandi efnisatriði,
byggingu, persónugerðir og
stíl, — að ekki sé nú talað um
þá, sem leita þarna þess, sem
þar átti aldrei að vera, djúp-
settrar speki eða háfleygs skáid-
skapar, En hvað svo sem lær-
dómsmenn á leikbókmenntir og
fagurfræði kunna að segja,
stendur sú staðreynd óhögguð,
að agnúar Skugga-Sveins hafa
ekki orðið honum að fjörlesti.
Karlinn er nú að komast á aðra
öldina, jafnkeikur sem í fyrstu“,
skrifar prófessor Steingrímur J.
Þorsteinsson í formála fyrir ný-
útkominni útgáfu af leikritum
Matthíasar Jochumssonar.
Matthías samdi Útilegumenn-
ina, ein.s og leikurinn hét fyrst,
x jólaleyfinu 1861, en hann var þá
í 5. bekk menntaskólans og fluttu
Skólapiltar leikritið í febrúar-
mánuði. í fyrrnefndri ritgerð
vitnar Steingrímur í ummæli
Matthíasar sjálfs um leikinn og
viðtökurnar: „Eg bjó til eða sull-
aði eða skrúfaði saman leikrit í
jólafríinu. I»að heitir Útilegu-
mennirnir og er í 4 þáttum með
Ijóðmælarusli hér og þar. Mér
leiddist þessi danska „kommidia"
sem griðkonur hérna segja, og
tók mig því til, og þó þetta rit
mitt í raun og veru sé ómerki-
legt, gjörði það þó hvínandi
lukku; ég var æptur fram á
scenuna, og klappaði pöbullinn
yfir mér, svo ég varð áttavilltur.“
Síðan hefur leikurinn verið
færður svo oft upp á íslandi, að
enginn veit tölu á, og á sínum
tíma umsamdi Matthías leikrit-
ið hvað eftir annað.
Meiri söngur
Og nú, þegar rétt öld er lið-
in frá því að þessi vinsæli leik-
lu: var saminn, er Skugga-
Sveinn enn sýndur sem jóla-
leikrit Þjóðleikhússins.
Æfingar standa því sem hæst
um þessar mundir, og morgun
einn í vikunni leit fréttamaður
blaðsins þar inn. — Frammi á
sviðinu heyrist Ásta (Snæ-
björg Snæbjarnar) skrækja uppi
í ímynduðum klettum, og
Klemens Jónsson, sem er leik-
stjórinn, gefur Haraldi (Yaldi-
mar Örnólfssyni) leyfi til að
láta hina slösuðu stúlku bjarga
Leikstjórinn stjórnar æðislegum bardaga milli byggðar- og útlegumanna. (Ljósm. Ol. K. Mag.)
finnum við út á laugardaginn,
þegar þeir æfa með okkur,
svarar leikstjórinn aðeins. —
Komið þið þá með púkafarald-
urinn, stynur Jón og hallar sér
aftur.
Ég rek augun í plastkletta,
sem hallast þar upp að vegg. —
Við notum nú plast í fyrsta sinn
í útisviðin, segir Klemens. -—
Gunnar Bjarnason gerir leik-
tjöldin. Þau eru mjög létt, þú
sérð að búið er að hífa sum
þeirra upp í loftið. Sviðsskipt-
ingarnar eru margar og erfið-
ar. Þetta er heilmikið stykki.
sér sjálfa úr ógöngunum í þetta
sinn, því Valdimar hafði snúið
sig í axlaliðnum í Sundhöllinni,
og ekki þótti ráðlegt að láta
hann rogast með kvenmann
eins og á stóð.
Þau Valdimar og Snæbjörg
eru nýliðar á leiksviðinu, og
hefur Klemens því haft þau,
ásamt Erlingi Vigfússyni lengur
á æfingum en þjálfuðu leikar-
ana eða í 2% mánuð. Snæbjörg
lék að vísu í ýmsum stykkj-
um á Sauðárkróki, en Valdimar
segist aðeins einu sinni hafa
leikið, þegar hann var 10 ára
gamall, og aldrei döttið í hug
að þetta ætti fyrir sér að liggja.
— Það er gamla vandamálið,
leikararnir eru ekki söngvarar
og söngvararnir ekki þjálfaðir í
að leika, nema auðvitað Jón
Sigurbjörnsson, sem leikur
Skugga-Svein, segir Klemens.
— í þetta sinn færum við
Skugga-Svein upp með 25 söngv
um, bætum níu við þá, sem
venjulega hafa verið notaðir og
látum syngja þá nær alla. Ljóð-
in voru öll til í handritum
Matthíasar, en ýmist ekki not-
uð eða leikararnir sögðu þau
aðeins fram. Karl Runólfsson
samdi lögin. T.d. bætast 3 ný
lög við í stofu sýslumanns og
vinnufólkið í Dal myndar kór
og syngur nokkrum sinnum.
' Skugga-Svcinn (Jón Sigurbjömsson) og Ketill skrækur
(Árni Tryggvason)
Það er því geysimikill söngur
í leiknum, og hefur Carl Billich
æft söngvarana. Ég hugsa að
leikritið hafi ekki fyrr verið
fekið eins heillegt, en við höf-
um í öllu fylgt texta Matthías-
ar. T.d. tökum við núna með
galdrasenu, þar sem Valur
Gíslason leikur galdramann, en
henni hefur oftast verið sleppt.
— Og þess vegna verðurðu
að hafa svo mikið af fólki sem
getur sungið í hlutverkunum?
— Já, Snæbjörg og Erlingur
eru söngvarar, og Valdimar
hefur ágæta söngrödd. Harald-
ur verður líka að hafa gott út-
lit, og Valdimar er ljóshærður
og fallega vaxinn og hraustleg-
ur í slagsmálunum.
— Já, og alveg eins og Har-
aldur á að vera, barnalegur og
naiv, skýtur Kristinn Hallsson
inn í og sendir Valdimar
stríðnislegt augnaráð. Kristinn
léikur annan stúdentinn, hinn
leikur Erlingur. En þeir syngja
nokkur falleg lög, sem kunnugt
er. —
Skugga-Sveinn sveiflar
atgeir Gunnars
Nú er röðin komin að úti-
legumönnunum. — Ögmundur
(Rúrik Haraldsson) og Ketill
skrækur (Árni Tryggvason),
með rauða hárkollu bundna
með silkibandi undir kverk,
taka sér stöðu á leiksviðinu. —
Ketill er eins skrækur og efni
standa til. Viðurnefnið og
Björnsson leikur auðvitað Sig-
urð. Það hífur hann gert 1
þremur uppfærslum áður. einu
sinni á Akureyri og tvisvar hér.
Hann setti leikinn á svið I
Þjóðleikhúsinu 1952, þegar hann
var síðast leikinn hér. Þá var
hann sýndur 45 sinnum.
Og Haraldur kann frá ýmsu
að segja frá eldri uppfærslum
á Skugga-Sveini. Hann man t.d.
eftir síðustu sýningunni í Iðnó,
þegar Tryggvi Magnússon lék
Grasa-Guddu. Prentaðir höfðu
verið strimlar með áletruninni:
„Síðasta sinn“, til að líma yfir
auglýsingarnar. Þegar Grasa-
Gudda svo fór út af sviðinu,
hló allur salurinn. Haraldi varð
litið aftan á Tryggva. Þar stóð
með rauðum, stórum stöfum:
„Síðasta sinn“!
Hann kann líka söguna af því,
þegar Skugga-Sveinn datt út af
leiks'viðinu í Vestmanneyj um.
Allir hlógu, en leikarinn stóð upp
sármóðgaður og sagði: Andskot-
ann eruð þið að hlæja, þetta
stendur í leikritinu.
Eða þegar Erlendur O. Péturs-
son, sem lék Skugga-Svein, fékk
Harald Á. Sigurðsson til að
hlaupa í skarðið og taka að sér
smáhlutverk eitt kvöld £ KR-
húsinu. Þá kom Haraldur inn og
hrópaði: — Skugga-Svdinn er
dauður. Hann stökk í Tjörnina
með Ketil á bakinu.
Well, well, sagði
Skugga-Sveinn
En þegar einhver segir söguna
af Vestur-íslendingnum í hlut-
verki Skugga-Sveins, sem rann
víst í brjóst þegar hann átti að
sofa í dimmuim hellinum á svið-
inu, en vaknaði svo þegar ýtt
var við honum, reis upp og
sagði: „Well, well,“ ja, þá segir
Haraldur ekkert, en það er
kímniglampi í augunum á hon-
um, eins og hann kannist við
þetta atvik.
— Ekkert leikrit hefur verið
oftar sýnt á íslandi en Skugga-
Inga Þórðardóttir leikur Grasa-Guddu og Haraldur Björns-
son Jón í Dal í fjórða sinn.
jafnkeikur sem fyrr
röddina lagði honum til leikari
einn árið 1866 og hefur það
haldizt síðan. Og brátt geisist
Skugga-Sveinn inn 1 venjuleg-
um rykfrakka með hinn ægi-
lega atgeir Gunnars á Hlíðar-
enda reiddan til höggs. Atgeir-
inn er raunverulega úr málmi
og æðiþungur, en leikararnir
láta ekkert á sig fá þó þessu
vopni sé sveiflað yfir höfðum
þeirra. Brátt leggst Skugga-
Sveinn niður til að sofa. —
Bara að púkarnir stökkvi nú
ekki ofan á mig, segir hann og
rís aftur upp við dogg. — Það
Leikararnir eru 18, auk ballett-
stúlknanna, sem leika púka og
í hljómsveitinni eru 16 menn.
Við erum með ýmislegt nýtt,
enda á maður aldrei að endur-
taka fyrri sýningar.
Þetta stendur í leikritinu
Nú er hlé. Hópur af leikurum
fær sér kaffi og brauðsneið
frammi í kaffistofunni. Stúlka
kemur ofan úr saumastofunni
með svarta sauðskinnskó með
hvítum bryddingum, sem hún
þarf að biðja stórbóndann Sig-
urð í Dal, að máta. Haraldur
Sveifrn, og það er eina leikritið,
sem komin er hefð á, segir Har-
aldur. Það hefur verið sýnt |
skemmum, pakkhúsum og jafn-
vel baðstofum um land allt. Jó-
'hann Sigurjónsson sá það í bað-
stofunni heima, er bræður hana
léku. Hann varð heillaður og
seinna sagði hann við mig: — Eg
held, ég hafi hlotið mína vígslu
þar.
Sjálfur sá ég það fyrst á Sauð-
árkróki, þegar ég var 8 ára ganv
all, heldur Haraldur áfram. Þá
var það uppfært svo realistískt
Frh. á bls. 19.