Morgunblaðið - 27.04.1962, Blaðsíða 13

Tr Föstudagur 27. apríl 1962
MORGUNBLAÐ1Ð
13
Hákon Bjarnason
Það vorar
Hæstu trén í bænum
S T Ó R og viðamikii tré haf a
einkennileg áhrjf á flest fólik.
— Menn finna tal smæðar
sinnar og takmarkana þegar
þeir líta margra alda stórviðu,
sem hafa staðið af sér stórviðri
og hregg ótal ára og eru enn
BÍfróir.
’> Því er miður að í Reykjavik
ekortir slíkt enn sakir þess, að
hér mim ekkert tré til, sem er
meira en um 80 ára. Og ekkert
hinna elztu skarar fram úr að
stærð eða hæð.
1 Um mörg ár voru björk og
reynir í garði Bjarna Sæmunds
, sonar við Þingholtsstræti 14 tal
in hæ-stu tré bæjarins. Þvi mið-
ur fórust þau bæði við hús-
bruna á Amtmannsstíg fyrir ein
, um tug ára eða svo. Var mikil
! eftirsjá að björkinni, því að hún
i var með fallegustu trjánum í
( fcænum og fast að 10 metrum
, á hæð.
I Fyrir þrem árum bað Valtýr
Stefánsson ritstjóri mig að leita
að hæstu trjám bæjarins. >á
, mældi ég tré í ýmsum görðum
en lét undir höfuð leggjast að
skýra frá þeim mælingum á
prenti. Enda var ég ekki viss
I um það þá frekar en nú, að ég
hafi fundið þau stærstu. Ef ein-
; hver garðeigandi telur að hann
eigi hærri tré en hér er frá
skýrt, væri mér kærkomið að fá
að vita um það og mæla þau.
I Elztu trén í bænum, sem mér
er kunnugt um, eru álmur og
hlynur sunnan við húsið á Lauf
ásvegi 5. Fúllyrt er að Þorvald-
ur Thoroddsen hafi látið gróður
setja þau, en hann mun hafa
byggt húsið. Trén muríu hafa
verið gróðursett þarna annað
hvort 1878 eða 1888. Þau eru
bæði vafalaust flutt hingað frá
Danmörku. Árið 1914 mældi
Einar Helgason þau, og var þá
álmurinn 4,70 m á hæð en hlyn
urinn 5,00 m. Nú í vor er álm-
urinn 9,20 m og hlynurinn 9,30
m á hæð. Þetta er ekki mikill
vöxtur á tæpum 50 árum. En
trén standa alltof nærri hús-
veggnum, svo að það hefur háð
vexti þeirra mjög. Að auki eru
trén klæklótt af því að ekki hef
ur verið um þau hirt á fyrstu
árunum.
Við Túngötu 2, þar sem Elec-
tric er nú til húsa, er mikill
élmviður. Sú saga kom upp í
fyrra, að hann mundi vera elzta
tréð í bænum, en við athugun
kom í ljós, að hann er varla
meir en 60—70 ára. Tréð er nú
8,70 m á hæð. Það greinist í tvo
Btofna í meters hæð frá jörðu.
Þvermál stofns neðan við greina
klofann er 40 cm, en þvermál
hvorrar greinar er 26 cm.
Sunnan við húsið í gömlu
gróðrarstöðinni var gróðursett-
ur 3ja ára álmur árið 1902. —
Hann var kominn hingað frá
Danmörku. Álmurinn er 8,00 m
é hæð, en þvermálið er 33 cm.
(Þvermál trjáa er ávallt mælt
í 1,3 m hæð frá jörðu, ef ann-
ars er ekki getið). Jarðvegi hef-
Ur verið ekið að trénu fyrir
pokkrum árum, svo að það hefði
mselzt um hálfum metra hærra,
©f ekki hefði verið að gert.
Til samanburðar við þessa
élma, sem allir munu vera flutt
ir inn frá Danmörku, má nefna
aðra þrjá, sem komu hingað til
lands á árunum 1936—1938 frá
Norður-Noregi. Þeir munu af-
sprengi nyrztu álmviða í heimi,
sem vaxa skammt vestan við
Bodö.
Við Laufásveg 37, f garði
Helgu Jónasdóttur, stendur 10,40
m hár áLmur, sem er 18 om í
þvermál. Þetta er ljómandi fall-
egt tré, og væri það mikill
skaði ef hann væri felldur
þegar byggt verður á lóðinni.
Við Karlagötu 20, hjá Guð-
laugu Bergsdóttur. er annar
álmur álíka faliegiur. Hann er
9,45 m á hæð og 18 cm í þver-
mál. Við Grettisgötu 20B, að
húsabaki, er einnig álmur, 8,50
m á hæð, og í fjölda garða eru
álmar af sama uppruna, sumir
mjög fallegir en aðrir greinótt-
ir um of, allt eftir því hvaða
hirðu trén hafa fengið eða
hvaða vaxtarskilyrða þau hafa
notið.
HLYNUR
Til eru margir hlynir víðs-
vegar um bæinn, flestir af teg-
undinni Acer pseudoplatanus.
Þeir vaxa allhratt eftir að þeir
eru komnir á legg, og margir
þeirra hafa borið fræ. í sumum
görðum má finna sjálfsána
hlyni.
Hæsta tréð í Reykjavítk, sem
mælt hefur verið, er hlynur í
garði Osvalds Eyvindssonar við
Laufásveg 52. Hann er 11,00 m
á hæð, en því miður er tréð tví
Stofna frá rót. Stofnamir eru
24.7 og 23,3 cm að þvermáli. —
Tréð er gróðursett um 1930.
Við Hellusund 3 er annar
hlynur gróðursettur 1931. Hæð-
in er 8,90 m, en þvermál 26 cm.
Tréð er einstofna upp í tveggja
metra hæð. Tréð hefur otft bor-
ið þroskað fræ og afkvæmiþess
eru dreifð víða.
REYNIR
Reynirinn er enn algengasta
garðtré, bæði í Reykjavík og
annars staðar. En hann er lág-
vaxin trjátegund og ekki lang-
líf. Ævi hans fylgir oft manns-
ævinni. Hann er afar fallegt
garðtré en ákaflega kröfuharður
til jarðvegs.
Hæsti reynir, sem mældur
var, er við húsið á Bárugötu 6,
í garði Þorsteins Jónssonar. —
Hann er 10,40 m á hæð og 16,5
cm að þvermáli.
ASKUR
Askur er mjög sjaldgæft tré
hér á landi. >ó er hann til í
einstöku görðum, og honum
mun sennilega fjölga þegartekst
að ná í góða stofna af honum.
Við Laufásveg 43 er 10,20 m
hár askur, 25 cm að þvermóli.
Vigfús Guðmundsson gróður-
setti hann árið 1928, og mun
hafa fengið hann hjá Ragnari
Ásgeirssyni.
GRÁÖSP
Gráösp er nokkuð víða til, en
yfirleitt er hún ekki falleg. Öll
gráöspin er flutt inn frá Dan-
mörku. Eitt hæsta gráaspartréð
við Bergstaðastíg 34 og er
það 9,50 m á hæð.
GRÁREYNIR
Gráreynir og silfurreynir eru
mjög algeng tré í görðum. —
Hvort tveggja tegundin vex
miklu hægar en reynirinn, en
þau ná hærri aldri. í gamlal>æj
arfógetagarðinum er gráreynir,
sennilega frá tíð Schierbecks
landlæknis. Hann er samt ekki
nema 8,60 m á hæð. Þvermálið
er 47 cm. — í garðinum við
Laugaveg 66, hjá frú Ólafiu
Pétursdóttur, er silfurreynir,
gróðursettur 1923 eða 1924.
Hann er 8,80 m á hæð og 29
cm í þvermál. Hann er bein-
stofna upp í nærri tveggja og
hálfs meters hæð og er mjög
fallegt tré. Við Kvennaskólann
er einnig stór silfurreynir, 9,2
m á hæð og 27 cm í þvermál.
Þetta tré er gróðursett 1932.
ELRI
Rauðelri er mjög sjaldgæft í
görðum hér á landi enn sem
kpmið er. Við Ásvallagötu 7, í
garði Önnu Thorlacius, er 7,50
m hátt elri, sem er 19 cm
þvermál. Tréð er mjög fallegt,
Það mun gróðursett um 1930.
SITKAGRENI
Barrtré eru hvergi gömul í
görðum í Reykjavík. Þau elztu
munu vera frá 1928 eða þar um
bil. Flest eru þó gróðursett
löngu siðar.
Sitkagrenið er aðal barrtréð
þó að víða megí sjá blágreni,
hvítgreni og furu.
Hæsta sitkagrenið er í garði
Osvalds Eyvindissonar og er
10,20 m á hæð. Þvermál þess
er 27,8 cm. Tréð er gróðursett
um 1930 og er ókunnugt um
uppruna þess. Líklegt er þó að
það sé af sama stofni og sitka-
greni í garði Valgeirs Björns-
sonar við Laufásveg 67. Það er
9,50 m á hæð og 24,5 cm í þver
mál.. Þetta tré kom hingað fré
Syfteland í Noregi árið 1928.
Um nokkur ár fór því ekkert
fram en var svo flutt síðar þang
að, sem það nú stendur. Tréð
hefur orðið fyrir áfalli af sitka
lús í hitteðfyrra og hefur dreg-
ið úr vexti þess af þeim sök-
um. —
1 garði Sveinbjarnar Jónsson-
ar við Artún er sitkagreni gróð
ursett 1937. Það hæsta er 9,10
m og 24 cm í þvermál. *
Við Vífilsgötu 6 er sitkagreni
gróðursett 1943, sem er 7,70 m
á hæð og 18,5 cm í þvermál.
Þess má geta, að hæsta sitka-
tré landsins er nú 11,0 m á
hæð. Það var gróðursett 1937 í
Múlakoti í Fljótshlíð.
Af því, sem nú hefur verið
sagt um hæð nokkurra trjáa í
Reykjavik, er augljóst, að elzitu
trén hafa vaxið hægt og seint.
Þau sem komið hafa síðar, upp
úr 1930, hafa vaxið miklu örar.
Ástæðan er sú, að fyrir þann
tíma komu flest eða nærri öll
tré hingað frá Danmörku nema
reynir og björk. Alaskaöspin hef
ur ekki verið tekin með í þess-
ar mælingar, enda er hún svo
seint til komin, að það er ekki
fyrr en eftir 1950 að menn fara
að planta henni. Tré, sem sett
var 1952, hefur náð 7,40 m hæð
á 10 árum.
Reykjavík væri tómlegur l>ær
ef ekki nyti trjánna 1 görðum
manna. En betur má ef duga
skal. Til eru ótal lóðir um all-
an bæ, sem eru illa hirtar en
þyrfti að breyta til hins betra.
En meir um það síðar, ef timi
vinnst til.
Útflutningur a frystum fiski og
Gudmundur Garðarsson
ÞANN 4. þ.m. birti Morgumblað-
ið grein eftir Guðmund H. Garð-
arsson, viðskiptafræðing, uim fyr-
irkomulag á útflutningi á fryst-
um fiski. Greinin er að mestu
leyti lofsöngur og þakkargjðrð
um starfsemi Jóns Gunnarsson-
ar, sölustjóra SH og óska ég
Guðmundi H. Garðarssyni til
hamingju með þetta nýja hlut-
verk hans! Jafnframt mun grein-
in eiga að vera svar við grein
minni, sem birtist í Morgunblað-
inu þann 13. f.m.
Grein Guðmundar H. Garðars-
sonar er skrifuð af fullkomnu
þekkingarleysi á eðli markaða
fyrir frystan fisk almennt og al-
gerðum ókunnugleik á einstök-
um atriðum í þróun þessara
mála. Ennfremur gætir óná-
kvæmni í meðferð talna óg til-
vitnana. Af þessum ástæðum ætla
ég ekki að fara að rökræða við
Guðmund H. Garðarsson um
markaðsmál, hvorki aimennt né
um einstaka þætti þeirra. Guð-
mundur H. Garðarsson verður
að sætta sig við að verða ekki
tekinn alvarlega, þegar hamn
fjallar um íslenzk markaðsmáil
á þennan hátt.
Þá ætla ég heldur ekki að
svara aðdróttunum Guðmundar
um „spákaupmennsku“, „augna-
bliksgróða" og „hentistefnu-
sjónarmið“.
Eg mun hér svara aðeins þeim
atriðum, sem Guðmundur H.
Garðarsson beimir til mín per-
sónulega.
Greinarhöfundur vitnar í
noikkur ummæli mín á aðal-
fundum SH frá 1952, 1954 og
1955 og ber þau saman við nefnda
grein mína í Morgunblaðinu.
Tilvitnanir eru víða slitnar út
úr samhengi og gefa því nokk-
uð ranga mynd.
1. Frá aðalfundi SH 1952.
Til umræðu var tillaga stjórn-
ar SH um að skora á þáverandi
atvinnumálaráðherra um „ . . .
að aðeins tveimur aðilum verði
hér eftir leyft að flytja út fryst-
an fisk til sölu á erlendum mörk-
uðum, þ.e. SH og SÍS“. Mun
þessu hafa verið stefnt fyrst og
fremst gegn Fiskiðjuveri ríkis-
ins og Ingólfi Espólín, en þessir
aðilar fluttu þá báðir út sjáilf-
ir, auk SH og SÍS. í þessu sam-
bandi var rætt um það, bvort
heppilegt væri að SH reyndi að
fá einokunaraðstöðu til útflutn-
ings og þá að reyna að fá SÍS
útilokað líka. Ástæðan fyrir því
að samþykkt var ekki gerð um
að skora á ríkisstjórnina að úti-
loka líka SÍS frá útflutningi
frysts fisks, virðist hafa eink-
um verið sú, að stjórn SH taldi
vonlaus að ríkisstjórnin mundi
veita SH slíka einokunaraðstöðu.
í þessu sambandi sagði forrnað-
ur stjórnar SH, Elías Þorsteins-
son: „Eg álít, að það væri illa
farið, ef við færum að biðja um
einkasöluaðstöðu, fyrst og fremst
af því, að það er fyrirsjáanlegt,
að við fengjum hana ekki“. (Sbr.
skýrslu um aðalfund SH, hald-
inn 1952).
Á þessum tíma vann ég að
sölum í clearing- og vöruskipta-
löndum, þar sem ég var að leit-
ast við að vinna nýja markaði
fyrir frysta fiskinn, en frystur
fiskur var þá víðast lítið eða
ekfcert þekkt vara á þeirn slóð-
um. í fyrstu þurfti þá oftast
jafnframt að semja um vöru-
kaup, sem greiðslu á frysta fisk-
inum, t.d. í Austur-Þýzkalandi,
Ungverjalandi, Austurríki og
ísrael. Við slík vöruskipti við
svo erfið markaðsskilyrði sem
þá voru ríkjandi í þessum lönd-
um, var auðvitað, a.m.k. til að
byrja með, heppilegt, að sala
fisksins vœri á einni hendi,
ekki sizt með tilliti til þess, að
víðast var aðeins einn kaupandi
í hverju landi. Enda var það oft-
ast svo í framkvæmd, að SÍS og
Fiskiðjuver ríkisins fengu hlut-
deild í þeim sölurn, sem ég gerði
í nafni SH. Þetta ástand á lítið
sameiginlegt með viðskiptum á
frjálsum mörkuðum árið 1962!
Og raunar gegnir líka nokkuð
öðru máli í viðskiptum í clear-
ing en í beinum vöruskiptum.
2. Frá aðalfundi SH 1954.
Hér benti ég á að með vax-
andi samikeppni á fiskmörkuð-
um Evrópu væri hætta á að
fiskverð . lækkaði. Jafnframt tók
ég frarn, að sem stæði teldi ég
þó ekki hættu á verðlæfckunum.
Hér er auðvitað átt við sam-
keppni milli hinna ýmsu landa
um markaðina. _
Eg hafði ennfremur minnzt á,
að danskir framleiðendur kepptu
hver við annan inni á vöruskipta-
mörkuðunum. Skýring á þessum
ummælum felst í svari mánu hér
að ofan undir líð 1.
3. Frá aðalfundi SH 1955.
Guðmundur H. Garðarsson
vísar hér í tillögur minar um
þær ráðstafanir, sem ég taldi
rétt að SH gerði, til að reyna að
tryggja aðstöðu sína á markaðn-
um í Vestur-Þýzkalandi. Þessar
tillögur fólu í sér m.a., að SH
skyldi styðja að uppbyggingu
dreifingarkerfis í Þýzkalandi,
jafnvel með því að koma upp
nokkrum frystikistum í smá-
sölubúðum. Af þessu leiðir svo
Guðmundur H. Garðarsson, að
það hafi þá ekki síður verið rétt
af SH að kaupa „fisksjoppur"
sínar í London enda hafi þær
einmitt verið keyptar rétt eftir
að ég kom fram með tillögur
mínar um þýzka markaðinn, en
ég hafði í áðurnefndri grein
mimni í Morgunblaðinu talið
kaup og rekstur fiskbúðanna í
London vafasama ráðstöifun.
Hér kemur enn fram alger
ókunnugleiki Guðmundar M.
Garðarssonar á því, sem hann
er að ræða um. f Þýzkalandi var
um að ræða að styðja uppbygg-
ingu á dreifingarkerfi fyrir
frystan fisk. Slíkt dreifingar-
kerfi er frumskilyrði fyrir söl-
um og þetta kerfi var þá ekki
enn fyrir hendi en var í upp-
byggingu. í Englandi hinsvegar
var þá þegar dreifingarkerfi og
því þurfti ekki að stuðla að upp-
byggingu þess, enda var slíkt
heldur ekki tilgangur SH með
því að kaupa fiskbúðirnar í
London. Sjá nú allir, hversu rök-
semdafærsla Guðmundar einn-
ig hér ér fráleit.
Að lokum þetta: Mér er Ijútft
að viðurkenna, að ég tel mig
hafa lært nokkuð af þeirri
reynslu, sem ég hef fengið í
starfi mínu við markaðsmál
undanfarin 17 ár. Vafalaust
hefði Guðmundur H. Garðansson
einnig lært af sinni reynslu, etf
hann hefði unnið eitthvað að
sölumálum. Allar aðstæður eru
gjörbreyttai nú miðað við það
ástand, sem ríkti fyrstu árin etft-
ir stríð. Og það er einmitt nauð-
synlegt að haga sér eftir breytt-
um aðstæðum en staðna ekki í
sömu sporunum, ekki að ríg-
haida í sömu hugmyndirnar og
sama fyrirkomulagið, ef annað
reynist réttara eða henta betur
breyttum aðstæðum. Það má
ekki láta þróunina þjóta fram
hjá sér. Það sem á við á ákveðn-
um stað eða á ákveðnu timabili,
getur verið alveg ónothæft eða
jafnvel skaðlegt á öðrum stað
eða á 'öðru tímabili. En þróun
markaðsmálanna á sviði frysta
fisksins hefur einmitt verið
mjög ör undanfarin ár og svo
mun enn verða í náinni framtíð.
Magnús Z. Shrurðsson.